Tvoyage van Mher Joos van Ghistele

(III, 41) [Beschrijving van Egypte]

[E]nde naer dat hier wat ghescreven es van eeneghen particulieren plecken in Egipten gheleghen, zo salder ooc voort gheroert werden vander generaliteyt des selfs lands. Eerst zo es Egipten bicans de heelft langher dan breet, inde lingde streckende van Arabien, van Surien ende vander Rooder Zee oostwaert²¹⁴ naer Libien datmen nu Barbarien naemt, twelc Barbarien staet west van Egipten. Ende inde breedde zo heeft Egipten noortwaert de Zee Mediterraneum ende zuutwaert (223r) dlant van Ethiopen. Dit zelve landt es zom vruchtbaer ende som niet, want anders negheen eerde en mach daer vrucht draghen, dan die vander riviere van Nilus bevloeit werdt, mids der hitten ende droochden daer regnerende, ende es in zijne situacie driehouchich vruchtbaer, te wetene tsmaelste hende daer de riviere maer eenen loop ende aerm en heeft, ende tbreetste daer zij haer in vele loopen ende aermen deelt. Ende alle de andere plaetsen des lands zijn santachtich ende onvruchtbaer. Dit voorseyde lant en es nu ter tijt maer bewoont omtrent de vruchtbare plaetsen, ende in tijden voorleden zo waest al verder bewoont, zo dat Dyodorus Siclus wel seit in zijnen eersten bouc, zegghende dat in Egipten voortijts ghewoont hebben tzeventich hondert duusent meinsschen, ende over den xviii goeder steden ghestaen.²¹⁵ Ooc zo seit de zelve in zijnen tweesten bouc, dat daer eerst hebben ghevonden gheweest de consten van astronomien, van astrolo-

214 Versta: in het oosten gelegen.

215 Diodorus, I, 31, 6-8.

[p. 225]

gien ende van arismetriken, ende dat principalic omme de claerheit der lucht die daer altoos es, want Ligurgus, Solon, Plato ende meer andere die vanden eersten meesters hebben gheweest, hebben haer fundament ghenomen uuten logijken ende loeyen die zij in Egipten leerden; ingheliken Pijtagoras, de vermaerste philosophe, leerde daer geometrien ende arismetriken.²¹⁶ Daer plaghen ooc te zijne de beste beelde snijders ende de constichste weerclieden van allen ambochten (223v) diemen ter weerelt vant,²¹⁷ maer nu ter tijt zo en vintmer gheenderande constenaers dan alleene die van buuten commen. Men useert daer zeere de const van negromancien die eerstwaerf vonden wart, zo Sente Augustin noopt inden twintichsten bouc vander Stadt Gods,²¹⁸ bij eenen coninc, ghenaemt Soroastes, de welke al lachende gheboren wart, dat een quaet teecken es zo de coniecteurs zegghen. Ende als vanden wooninghen ende habituacien des lands, dats al ghenouch eens ghelijc alst es in Surien. Item in dit voorseyde land zijn vele dieren, als lupaerden, leeuwen, lussernen, mymonetten, magocken diemen babbewijnen seit,²¹⁹ wilde swijnen, wulven; daer zijn ooc scapen zo groot, dat zij eenen meinsche commen tooten gortrieme, hebbende den steert lanc tooter eerden ende breeder dan eenen voet; ooc zijnder vele lacerten, coccedrullen die in Nilus woonen. Noch vintmen daer ten [l]ande een ander dier dat zeer omme te verwonderen es, ghenaemt synochefalus, hebbende thooft als een hont, ende alle de andere leden van eenen meinsche, zijn aermen, zijn beenen, zijnen hals, zijnen buuc; wit, bloot ende naect als een meinssche, maer up den rugghe lancx henen zo hevet een strepe van ruwen hare, een palme breet, van boven tooten steertbeene. Dit voornoemde dier gaet ende staet recht als een meinssche, heet ende drinct van datmen hem gheeft, tzij ghecooct vleesch tzij rau, tzij fruyt oft broot, het drijnct wijn, watere ende andere drancken zulc alsmen hem gheeft, ende zijn zeere hebbelic over tafele (224r) als zij ghetempt zijn, ende es tghetrauste ende tverstandelste dier datmen ter weerelt vindt, zo datte Dyodorus Syclus wel breeder seit in zijnen xi^en bouc.²²⁰ Men leest dat als de Romainen Egipten ghesubjugeert hadden, ende alle de afgoden des lands te Roome ghebracht, dat zij doen mede brochten een van dien synochefalussen, dwelc zij langhe houfenden voor eenen god, zo dat breeder verclaert Lucanus in zijnen achtsten bouc.²²¹ Item Sente Augustijn ghetuucht ooc ghenouch van desen zelven diere inden eersten bouc der Stad Gods int xxx^e capittele, inden tweesten int vierde capitele, ende inden derden int twalefste capittel, verwonderlic zegghende of ooc Beretsinta de goddinne, diemen seit der goden moeder, ghebaerst heeft synochefalus.²²² Ooc leestmen int bouc De Natueris Rerum, dat zulc een dier ghebracht wart teenen presente den conijnc Lodewijc van Vranckerijcke, naer dat hij in Egipten ghevanghen ghezijn hadde.²²³ Noch zijnder vele andere smale dieren daer af te vele te scrivene ware. Als van voghelen die vintmen daer van diversschen soorten, als papegaeyen, hinnen diemen hier seit uut Indien, ende alder tiere ander ghevoghelte, wilt ende tam; vleesch esser habondancie van allen soorten, rivier- ende zee visch ghenouch om versch thetene, om souten ende drooghen. Onder dander zo vintmen daer zeer vele voghelen struussen die in haerlieder maghe vertheeren ysere ende stael,²²⁴ van welken men hier int land de struus vederen ende plumagen maect, de voeten hebbende ghenouch (224v) als calveren, ende ghelijcken bat jonghe drommedarissen dan voghelen;²²⁵ men heefze daer redelicken

216 Onjuiste opgave van de bron: de mededelingen in deze zin zijn achtereenvolgens ontleend aan Diodorus, I, 69, 5; I, 50, 1; I, 98, 1 (die passage heeft Zeebout verkeerd geïnterpreteerd) en I, 98, 2.

217 Ontleend aan Diodorus, I, 98, 5-9.

218 Onjuiste opgave van de bron; deze moet zijn: Civ. Dei, XXI, 14.

219 Zie aant. IV, 72.

220 Onjuiste opgave van de bron (deze is: Diodorus, III, 35) en bovendien een volstrekt foutieve lezing ervan. Of heeft Zeebout hier enkel de bronopgave bij Vincentius, Spec. Nat., XXXI, 126, (‘Isidorus ubi supra’; d.i. Isidorus, Etymologiae, XI, 3, 15) verkeerd overgeschreven en - zoals hij wel vaker deed! - Diodorus met Isidorus verward? Zie voorts aant. III, 223.

221 Bedoeld zijn echter slechts vier regels (Lucanus, Bel. civ., VIII, 831-834) die bovendien geheel onjuist zijn geïnterpreteerd.

222 Merendeels onjuiste bronopgaven: niet in Civ. Dei, I, 30 brengt Augustinus de cynocephalen ter sprake, maar wel - heel kort - in Civ. Dei, II, 14; III, 12; XVI, 8. Civ. Dei, III, 12: ‘Miror sane, si ipsa peperit Cynocephalum, qui longe postea venit ex Aegypto’. Met ‘ipsa’ wordt bedoeld Berecynthia, wier naam voorkomt in Civ. Dei, II, 4. Vandaar dat Zeebout laatstgenoemde vindplaats opgeeft.

223 Een duistere verwijzing, want bij Thomas v. Cantimpré, Liber de Natura Rerum, III, 5, waar het gaat over de cynocephalen, leest men niets over een dergelijk geschenk aan Lodewijk IX. Er bestaan evenwel verschillende, latere versies van dit werk; de bronverwijzing van Zeebout hoeft dus niet onjuist te zijn. Maar wellicht heeft hij hier eenvoudigweg de mededelingen van Vincentius, Spec. Nat., XXXI, 126, overgeschreven. Vincentius maakt immers wél gewag van zo'n geschenk aan koning Lodewijk en bovendien komt zijn beschrijving van de cynocephaal naar uiterlijk en karakter grotendeels overeen met die van Zeebout. Daarenboven geeft Vincentius t.a.p. als bronverwijzing op: ‘Ex libro de naturis rerum’!

224 Struisvogels slikken wel glanzende voorwerpen, spijkers, schroeven en stenen in, maar ze kunnen dat alles niet verteren, zoals Vincentius, Spec. Nat., XX, 139 beweerde; cf. Brehm, VI, 58.

225 Dezelfde vergelijking bij Diodorus, II, 50, 3.

[p. 226]

coop ende hetense voor groote singnorie in bancketten oft maeltijden, ende zijn zo steerc dat zij wel eenen meinssche up haerlieder rugghe draghen. Item finalic Egipten es een landt zeere heet ende drooghe, de daghen en corten noch en langhen daer niet zo zij hier doen, maer bliven ghenouch up eenen pas, dat luttel scilt, ooc zo rijst de zonne daer wel twee hueren eer ende gaet wel vier hueren eer onder dan zij hier in dese neder landen doet, welke diversiteiten al bij commen mids den wooninghen ende habitacien naerder den oesten dan den westen, want alle vijftien graden eene huere verdraghen, zo dat die int oesten woonen, eer dach ende middach hebben, dan die int westen woonen, want Egipten leyt onder den tweesten ende den derden clijmaet, zo zij dat weten expert zijnde in cosmograffien.²²⁶

226 De oude geografen verdeelden de aarde in 2×7 ‘klimaten’ (gebieden tussen twee breedtecirkels), gerekend vanaf de equator. Elk ‘klimaat’ betekende een half uur verschil in tijdsduur van de langste dag. Zeebout heeft bij Pierre d'Ailly, Ymago mundi, I, 9-10 een handzame samenvatting van deze materie kunnen vinden.