Tvoyage van Mher Joos van Ghistele

[p. 207]

(III, 27)

[L]atende dit voorseyde duerp ende noch voort reisende altoos lancx den stroome up vander zelver riviere, zo comt men teenen dorpe, ghenaemt De Almarach,¹³⁰ twelke ooc in ouden tijden te heeten placht Eliopolis oft der sonne stede, daer vele kerstenen van dien lande woonen, ende plocht in tijden voorleden vele meerder te zijne, hem streckende ten deserte van Tebaiden waert up, (202r) maer nu ter tijt eist ten lande waert zeere te nieuten ende ombewoont, anders dan daer noch een groot clooster staet aermelic onderhauden, daer noch daghelicx woonen omtrent dertich religieusen, onder Abassinen, Griecken ende jacobiten, elc hebbende haerlieder stacie up hem zelven. Men seit daer dadt de zelve plecke es daer Maria de moeder Ons Heeren met Jhesum haren ghebenedijden zone meest woonde binnen den zeven jaren dat zij in Egipten was, zo dat claerder staet in deerste bouc De Vita Dei int xiii^e capittele.¹³¹ Dese voorseyde plecke es daer zeere gheheert ende versocht van allen nacien, also wel van heydenen als van kerstenen. Dus commen zijnde ten voorseyden doorpe, zo waren zij vanden religieusen gheleedt ten voornoemden cloostere, ende inde keercke commende, zo sietmen ter rechter hand vanden choore een cleen cappellekin met acht trappen nederwaert gaende, ghehauden met foortsen uut eender steenrootsen, zeer doncker wesende, zo datter in tijden voorleden gheen lucht en plach inne te commene dan duer de duere. In dit cappellekin hanghen altijts dertich berrende lampten, ende es de zelve plecke, zo zij daer zegghen, daer Maria haer woonste plach thebbene met Jhesum haren zone, ende recht up dende jeghens over zo men ten zelven cappellekin in comt, zo staet een cleen aultaerkin ghemaect met cleenen sticxkins van steenen, schinende met eerden ghemetst, omtrent een helle hooghe lanc ende breet int viercantte,¹³² dwelc men seit dat Onse Lieve Heere Jhesus in (202v) zijne jonghe daghen, doen Hij daer woonde, zelve maecte ende plach daer up te spelene, ende in reverencien van dien zo staet boven dat aultaerkin eenen grooten aultaer ghemaect up vier pilaren, onder den welken hanghen altijts vier lampten. Buuten deser cappellen, ghenouch in midden vanden choore, zo es een staende fonteyne van goeden, soeten watere daer de religieusen van diere plecken groote lavenesse af hebben. Item van deser voorseyder plecke ter rechter hand uppe naer tsant ende naer tghebeerchte zo leyt een groot desert daer niement thende af en weet, ende es ooc daer ghenaemt tdesert van Tebayde dat hem upwaert henen strect naer Ethiopen ende Libyen. In twelke plochten te stane in tijden voorleden groote menichte van devoten plaetsen, zo datmen seit datter wel ghezijn hebben twee duust, onder keercken, cloosteren, cappellen ende cluusen, daer in dat plaghen te woonene de heleghe vaders daer Sente Jeronimus af scrijft in Vitas patrum,¹³³ ende daermen af leest in Institucionibus Heraclitis. Oec in dit zelve desert plocht te woonen een helich vader, ghenaemt Pancomius, die vele cloosters onder hem hadde, van welken cloosters eeneghe hadden zeven duust religieusen die alle leefden bijder reghele die de inghelen Gods hem gheopenbaert ende gheleert hadden.¹³⁴ Men leest ooc dat int zelve desert placht te zijne noch een helich vader, ghenaemt Sirapion, die wel tien dusent religieusen onder hem hadde.¹³⁵ Ooc int zelve desert woonde noch een ander oudt (203r) vadere, ghenaemt Theoiras, die wel drie dusent monicken onder hem hadde.¹³⁶ Daer

130 Wellicht Deir (klooster) El Maharraqa, ter hoogte van Birket Qârûn. De identificatie met Heliopolis bij Cairo (in Tvoyage III, 22 al ter sprake gekomen) is natuurlijk onjuist.

131 Bedoeld is: Ludolf van Saksen, De Vita Christi Jesu in libros duos, I, 13, 17.

132 De boekuitgave heeft, waarschijnlijk terecht: ‘ontrent eenen elleboghe lanck ende breet int viercantte’.

133 Het aantal van 2000 is niet, zoals op het eerste gezicht lijkt, afkomstig van Hieronymus, De vitis patrum, IV, 3 (P.L,. 73, 817-818), waar alleen maar de grote hoeveelheid heremieten in de Thebaanse woestijn staat gememoreerd, maar Zeebout heeft hierbij een andere bron, Ludolf van Suchem, cap. 34, onnauwkeurig gelezen: ‘Item in desertis Aegypti adhuc tot stant cellulae et sanctorum patrum eremitaria, quod in aliquibus locis, ut credo, per duo vel tria milaria, de uno ad aliud possit sagittari (...)’. De leesfout ‘milia’ i.p.v. ‘milaria’ is, gezien het zinsverband, niet eens onbegrijpelijk.

134 De mededeling over de abt Pachomius is ontleend aan Paradisus (niet: Institutiones!) Heraclidis, cap. 19 (P.L., 74, 296-297).

135 De vitis patrum, VIII, 76 (P.L., 73, 1177) ‘Vidimus (...) Serapionem, Patrem multorum monasteriorum, et qui praeest multae fraternitati, ut qui sint decies mille numero (...)’. Cf. aant. II, 422.

136 D.i. de abt Theon of Theonas met wie Serapion aanvankelijk had samengewoond; zie De vitis patrum, IV, 47 (P.L., 73, 842).

[p. 208]

woonde ingheliken noch een ander vadere, ghenaemt Ysidorus, die een clooster hadde van dusent religieusen,¹³⁷ ende finalic zo woonden daer zo groote menichte van ouden heleghen vaders, als Ammonius, Evagrius, Pambo, Copres, Mucius ende vele meer andere, de welke vele cloosteren ende vergaderinghen onder hemlieden hadden, eeneghe van vier hondert, andere van vijf hondert, sommeghe van zeven hondert, zo dat ondoenlic ware om scriven.¹³⁸ Ooc leestmen int bouc van Paradisus Heraclidis, dat int zelve desert ende wildernesse waren vergaderinghen van vrauwen persoonen, sommeghe van vier hondert tsamen.¹³⁹ Alle de welke, zo wel vrauwen als mannen, leefden up den aerbeit van haerlieder handghedade in grooter penitencien ende abstinencien. Ende van al desen voornoemden heleghen cloosters ende plecken en weetmer nu eenen niet staende, maer zijn alle vergaen ende te nieuten, zo datter gheene memorie meer af en es.

137 Dit bericht over de abt Isidorus is geput uit De vitis patrum, VIII, 71 (P.L., 73, 1175).

138 Ammonius en zijn leermeester Pambo komen ter sprake in Appendix ad vitas patrum (d.i. Paradisus Heraclidis), cap. 2 (P.L., 74, 255 e.v.). Evagrius: o.c., cap. 12. Copres in De vitis patrum, VIII, 54 (P.L., 73, 1164 e.v.). Mutius in De vitis patrum, IV, 28 (P.L., 73, 832-833).

139 Het bestaan van een klooster met 400 vrouwen heb ik in Paradisus Heraclidis nergens bevestigd gevonden; wel wordt in De vitis patrum, VIII, 35 (P.L. 73, 1135-1136) gesproken over een vrouwenklooster met 300 bewoonsters. In Paradisus Heraclidis, cap. 44 (P.L., 74, 329-330) staan echter wel de harde arbeid, het strenge vasten en de nagestreefde versterving van vrouwelijke heremieten verhaald.