Tvoyage van Mher Joos van Ghistele

(II, 4) [Bestuur en legermacht in het Turkse rijk]

[O]m datmen hier wat sprekende es vanden Torck, zo zal als nu hier naer breedere van hem ende zijnder ordonnancien verclaert ende gheroert werden, dwelc al te propere een sake ende wel gheordonneert es. Inden eersten zo heeft hij altoes by hem, waer hij es, tien duust edeler mannen die hij edele ghemaect heeft, alle meest in hare joncheit kersten gheweest, maer zijn verloochent, ende daer ghenaemt capeciolij;³⁹ deen heeft een paert, dander twee ende sommeghe drie, naer haerlieder staet, ende zijn manieren van essansons, esquiers trenchans, pennetiers, escuiers de lescuierie⁴⁰ ende zulke officien ten hove vanden zelven heere dienende, alle wel ghewapent, betaelt ende altoes bij hem. Heeft noch daer boven altoes, waer hij es, bij hem eene andere ordonnancie van tien duust mannen te voet, de welke oec meest in harer joncden alle kerstenen ghezijn hebben; eeneghe van desen rijden wel te paerde naer dat zij hem regieren, maer (52r) alst te doene comt ent den heere ghelieft, zo moeten zij alle te voet vechten, up de welke de zelve Torck meer zijn betrauwen heeft dan up eeneghe andere ordonnancie bij hem wesende, ende zijn daer ghenaemt genisseren, meest alle rebuste mannen, zeer wel ghewapent, de

39 De Kapuči, eigenlijk de poortwachters/paleiswachten (gekozen uit het Janitzarenkorps) van het serail van de Turkse sultan. Bij elke poort stonden er 50 opgesteld. Aan het begin van de 16^e eeuw steeg hun getal tot 300 (Enc. de l'Islam, s.v. Kapuči). Het getal 10.000 dat Van Ghistele noemt, lijkt dus zwaar overdreven, maar gezien de voorbeelden, zal de term waarschijnlijk in de uitgebreide betekenis van ‘hofpersoneel’ bedoeld zijn.

40 essansons: wijnschenkers (échansons). esquiers trenchans: voorsnijders/vleessnijders (équyers tranchants). pennetiers: broodmeesters (panetiers). escuiers de lescuierie: paardeknechten (équyers de l'écurie).

[p. 55]

baerden onder ende an beede zijden vanden aensicht ghescoren maer boven den monde niet, dat al te afgrijselic es om ansien; thaer dat zij boven den monde draghen, noumt men daer mostaettien; up thooft draghen zij witte capproenen, vooren met breeden, goudenen spanghen, de capproenen achter met eenen langhen tippe, recht als eenen zac daermen ypocras in maect, achter dobbel up ghecoppelt, ende es zeer wel voughende om anscauwen; dese zijn altoes bijden persoon vanden zelven Torck ende wel betaelt. Item boven desen zo heeft de voorseyde Torck twee heeren, ghenouch als conestablen des lands, ende zijn capitainen generael elc in zijn quartier, deen over de zijde te Tuerckyen waert ende dat es de meeste, ende dander over alle de gheconquesteerde landen; de capitain vander zijden te Tuerckyen waert es ghenaemt le bassa of beylerbay delanatalia,⁴¹ ende heeft wel onder hem tsestich capitainen, deen van hondert glavien, dander van tween hondert, andere van drien hondert, deen meer, dander min, maer de minste es van hondert glavien. Dese capitainen van hondert ghelavien zijn daer ghenaemt flambolen, ende moghen lieden nemen van allen soorten toot haerlieder noumbre vul es. Dander capitain generael es ghenaemt le bassa of beylarbey de laromania die wel onder hem heeft tachtentich flambolen, al van ghelijcker ordonnancien ende natueren dat de andere voorseyde (52v) zijn; alle dese zijn altoes betaelt van maenden te maenden, ligghende eeuwelic te velde up de dorpen, ende en moghen in gheene steden, casteelen of fortressen commen met haren volcke, up haer lijf, zonder consent vanden Torck. Ende dese voorseyde twee conestabels zijn altoes ghemeenlic bijden persoon vanden Torck, waer hij es. Hier boven heeft de zelve Tuerck alle zijne landen duere eene ordonnancie zulc, dat zo wanneer zij bescreven werden, zo weet elc dorp, stede ende plecke hoe vele voetknechten zij leveren moeten, dat al te onestimeerlic eenen noumbre draecht van volcke, ende zulcdaneghe voetknechten zijn daer ghenaemt asapij, alle draghende roode capproenen zo de genisseren witte draghen, maer en hebben gheen spanghen voor thooft, ende es alte vuul, onnutte, mordadich gheselscap, niet betaelt zijnde dan vanden dorpen naer de ordonnancie, ende moeten eeuwelic ghereet zijn, recht zo als de francq artchiers in Vrankerijcke,⁴² ende zijn meest alle gheboren Toorcken. Item de Toorck heeft noch altoes daer hij es vier principale heeren, de twee ghenouch oft cancheliers waren, daer ghenaemt veserij,⁴³ ende dander twee zijn gheheeten destrederij,⁴⁴ ghenouch oft ontfanghers generael waren, de welke berechten ende handelen alle de saken den landen anclevende, oft ten waren saken van grooter importancie; dat zo gaet dan te weercke zoot hier inden landen doet. Ende zo wee een vanden vier voorghenomden heeren daer ghebrec in ware van justicien te doene. Zijne landen werden meest gheregiert bijden tween bassas, bijden tween veserij, ende den voorseyden tween destrederij; men doeter redelicke justicie, men rijtter vele veylegher (53r) dant doet inden landen vanden souldaen oft conincrijck van Perssen, Aden of Barbarien oft in dien landen daer onttrent gheleghen. De Torck esser wel gheobediert ende ghemint alle zijne landen duere. Item noch boven desen zo heeft de voorseyde Torck eene andere ordonnancie wel van twintich duust mannen, boven allen maten upgheseten, gheabilliert naer de costume vanden lande, in manieren van jenetaeren oft stradioten,⁴⁵ ende moeten altoes ghereet zijn als eeneghe oorloghen up rijsen, ende zijn altoes voor tgroote eer eene half

41 De gouverneurs van Anatolië, Roemelië en Syrië hadden de titel Begler Beg (Beyler Beyi). De titel Pasha mocht sinds de tweede helft van de 14^e eeuw gedragen worden door deze Beyler Beyi van de buitengewesten en door de Wezîr (Vizier) van de hoofdstad (Enc. de l'Islam, s.v. Pasha en verder o.c. onder Beg).

42 Ook de ‘Azab-troepen behoorden immers niet tot het geregelde leger.

43 De vizieren (Tu.: wezîrleri), ministers van staat en de hoogste gezagsdragers in het Ottomaanse rijk. Hun aantal wisselde voortdurend: tot 1453 was er maar één vizier; onder Mohammed II waren er een paar meer (hooguit zeven, waarschijnlijk minder). Een van hen was de grootvizier (Enc. de l'Islam, s.v. wâzir).

44 Met deze wat gecorrumpeerde term worden de twee personen aangeduid met de titel defterdâr: hoofd van de afdeling financiën. Ten tijde van Mohammed II was er maar één defterdâr, die van Roemelië, aan wie een hulp-defterdâr werd toegevoegd voor de Aziatische gebieden. Zij waren hiërarchisch ondergeschikt aan de grootvizier (Enc. de l'Islam, s.v. defterdâr).

45 Du Cange, s.v. Stratiotae: ‘Militum genus, nostris Stradiots (...), Estradiots a Graeco ώ’. Zij werden met de Janitzaren vergeleken vanwege hun gehardheid. Zie Du Cange, s.v. Strategus. Zie voorts Zeebouts toelichting in Tvoyage VIII, 18.

[p. 56]

dachvaert; dese zijn daer ghenaemt acquigynes;⁴⁶ dits ghenouch de ordonnancie ordinaire vanden voornoemden Tuerck.

46 Met deze corrupte term zijn bedoeld de Akindji, stoottroepen die het geregelde invasieleger vooruitgingen. Omdat zij geen soldij ontvingen en dus op oorlogsbuit waren aangewezen, waren ze uiterst berucht (Enc. de l'Islam, s.v. Akindji).