Medicina, boek van medicinen

Van bloeden ten nese

Dje nese die bloet in misseliken manieren. alse bi veruulten van enegen lede alse die leuere of die melte. of bi bekeringen van enegen ongemake. of bi groter ziecheit. of bi veruulten van bloede int hooft of in die moeder van ere vrouwen. dat gi moget kennen elc bi sinen sonderlingen tekene dat gi hebben sult. hier nae van elken sonderlinge ¶ Dits teken alst comt bi veruulten van der leueren. dan comet vten rechten nesegate ende men geuoelt die zeerheit in die rechter side. Comet vander melten. so comet vten slinken nese gate ende men geuoelt die zeerheit in die slinker side ¶ Comet vanden hoofde men geuoelt die zeerheit int vorhooft

[p. 76]

ende in den slaep ende in die ogen ¶ Comet van der moeder dats bi dat dwijf niet en hadde haer naturlike stonde te harer rechter tijt waerbi dat Ypocras seit in den amphorisien vrouwen haren tijt geberstende ten nese worden bloedende. dats goet ¶ Comet vander leueren op dattie zieke si starc genouch. so doetem bloet laten in den rechten arm in die nederste adre vanden drien. Ende legt optie leuere dit plaester. Nemt rode rose bladere ende stootse te puluere. daer toe so doet .1. deel gersten meels. & tempert met aysine & met sape van wegebreden & met den witten vanden eye. ende mac hier af .1. plaster dit legt optie leuere. ¶ Comet vander milten so doetem bloet laten in den slinken arm die nederste adre. Ende legt die vorseide plaester optie milte ¶ Ende comet van den hoofde so legget tforseide plaester opt vorhooft ende opten slaep. ende doetem laten .1. luttel ter hooft adren. Ende comet vut beiden nese gaten so doetem laten in beide die armen in die nederste adren op dat hi starc es ende jonc ende vol vleeschs. Ende legt hem dat plaester op beide die ziden. Of stellet hem ter steden danen dbloet comt .1. lose venteuse sonder scarpen. ¶ Comet ere vrouwen also ic vorseit hebbe. so doetse laten onder den rechten ankel binnens voet. Maer of si kint draget dan verbiedict v. stelt haer lose venteusen sonder scarpen opten nauel of optie wartekine van haren borsten Ende draget si kint so en doet dit niet. maer geeft hare in de hant kerspelle. dat es -1- cruut dat boorsekine draget. Bintse

[p. 77]

vaste ende onsochte met cleinen cordekinen ten ankele ende ten leden vander hant. Ende es hi manhooft. so dwaet die manlijcheit entie cullen met sterken laeuwen aysine. ende eist .1. wijf. die moeder entie borsten.

Dje huuf es .1. instrument dat dient der naturen. & hangt bouen der naturen gescapen alse ene wartte van ere vrouwen borst .1. luttel smaelre. dese hanget vore tgat daer die adem vut ende ingaet ende heeft .2. gaetkine. een bouen ende dat es ruumst. ende .1. in siin nederste ende dats nauwe. Ende als dit verstopt dan swillet die huuf. ende dan dunct dien lieden dan hen enege dinc stect in die kele. ende dan zo raexenen si dicken om dat si dat wanen vut spuwen ende te meer dat sijs plegen. so die huuf te meer swillet. Dit led purgiert die herssenen van haren ouervloyenden humoren & wacheiden. Dese huuf veruult onderwilen van wacheiden van fleumen daer die mensce bi wert hoestende ¶ Die swillinge of verlanginge mach men kennen ende zien metten ogen. doet den zieken gapen ende duwet hem die tonge neder metten stele van .1. lepele of doetse hem seluen neder duwen metten vingere. also mogedijt kennen ¶ Wildijt onderkennen van wat humoren dat es geswollen. Es hi root ende geswollen entie mont zoete. so eist van bloede. Es hi bleec ende geswollen met vele spekelen ende lutle zeers daer in. so es hi van fleumen. Es hi luttel geswollen met groten stecten ende bitterheit van monde. so es hi van coleren ¶ Die van veruulten es van

[p. 78]

bloede dien doet laten in die hooft adre Ende dies anders dages onder die tonge in die .2. blauwe adren. Maer doetem ierst gargariseren met desen watere ¶ Nemt rode rose bladre. gomme van arabien. scorsse vander prumen garnaten. balaustie. gallen. sumac. dit stoot al te gadere. ende dan gesoden in regen watre of in aysine. dit geziet doet hem smorgens gargariseren. Dese gargarisacie es dwingende. Dies ander dages so doetem gargariseren met ere verterender & drogender gargarisacie in de welke gi doet enege dingen die moruwen alse dese. Nemt gingebere peper. piretrum. drogen figen. droge rosijnen van elken euen vele. dit doet zieden in zoeten wine ¶ Sulke siin die den huuf op duwen met haren dume. op den welken si leggen puluer van canele. ende duwen also den huuf op lange. Ende en hulpt dit al niet. so bradet .1. ey harde vaste ende dan so clieuet ter middewart. ende dan so legget den zieken op douerste van den hoofde also heet als hijt gedogen mach ierst thooft gescoren. dit sal den huuf doen op lichten.

Squinancie dats ene aposteme die comt in die kele. vanden welken datter siin .3. manieren daer die materie af vergadert in ysmon. dats ene stede die es tusscen dien darm daer die spise enten dranc in gaet enten roepere. ende dat bouen in die kele daer si beide te gadere siin gecoppelt. maer elc heeft sinen sonderlingen jnganc van sinen naturliken werke. dats in dien darm daer in gaet die dranc ende spise. die heet in latine ysopa\gus.

[p. 79]

entie roepere heet in latine canna pulmonis. maer die heet in latine in die stede trachea arteria. tusscen desen .2. in die stede die ysmon heet. daer so vergadren ondertiden humoren die daer maeken ene swillinge. de welke heet quinancie. ende es ene swillinge die en vertoget hare niet no buten no binnen te siene. Dese cure gef gode op allene. want geen meester en machse genesen. dese sterft binnen den iersten dage of binnen den andren. of cort daer na. also meesters van medicinen orconden. ¶ Die andere specie heet sinnancie der welker swillinge vertoget hare beide buten ende binnen te ziene metten ogen ende te tastene met den vingere. dese nes niet also vreselijc alse dierste ¶ Die .3. heet squinancie. de welke toget al hare materie buten. ende dese en es men niet sculdech tontsiene ¶ Dit siin tekene van al desen. dats dat si qualike mogen haren adem in halen ende vut steken. Ende sine mogen ooc niet swilgen no spise no dranc no spekel of cume of niet. ende sine mogen oec niet vut spuwen haer spekel of haer belemmertheit die si hebben in die kele. Ende sine mogen wel na niet verluden. Dese hebben scarpe cortse ende si wisen metten vingere waert hem hout. dat es in dierste specie ¶ Dandre specie die nes al niet also vreselijc. & sine cortsen niet so zere. waerbi datter min sorgen in es dan in dierste. want dierste es emmer doot ¶ Die derde maniere also gi wet daer voren comt onderwilen van bloede dat grof es. onderwilen van fleumen. & oec van coleren & niet van melancolien ¶ Die comt van bloede die kent biden scarpen

[p. 80]

cortse ende bi der rootheit vanden ansichte. bider zoetheit vanden monde. bi veruultheiden van den adren & bi der hoger geuaruder orinen ende die dicke. ¶ Comt si van fleumen so es hem dansckiin bleec. die mont zere wac. luttel sweringen. cranke cortse. dorine ontvaruwet. of middelijc gevarwt & dicke Ende comt si van coleren dat selden gesciet so es haer cortse zere scarp die mont bitter danscijn roet geluachtech. dorine geuarwet root. bouen geluachtech dunne ¶ Aldus begint men gaen ter curen. Ten iersten dat ghi daer toe comt. so doet den zieken bloet laten onder die tonge in beide die adren. Ende stelt hem ene venteuse in den necke daer gi dbloet mede vut doet trecken. ende daerna .2. tusscen den scoudren. dwelke es grote noot om dbloet te treckene vter kelen. Ende es die zieke bestopt so clisterttene met deser moruwender clisterien ¶ Nemt papple ende wortele van hoonsche. dit doet zieden in watere. hier met mingt olie van oliuen of botere. na dat vorseide si gezijt vanden cruden diere in waren gesoden dat so werpt hem int fondament met ere clisteriepipen. Daerna so neemt also gedaen sap ende mingt daer in .1. deel zeems & souts ende .1. .s .o. benedicten. ende .1. scr. scamoneyen. dit minget wel te gadere dat wel slecht si. so dat daer gene ruheit in en si. so dat wel mach liden dore die cleine gaetkine van der clisterien. Dese clisterie heeft macht te treckene die humoren van opwert nederwert want haer bitinge ende dat si ydelt den lichame metter scarpheit vander medicinen die daer in siin. so doen si die humoren nederdalen van der kelen & vanden hoofde ten fondamente ¶ Daerna so gaet ter curen die men aldus es sculdech te doene. Maect die garga\risacie

[p. 81]

die v vorleert es int capittel van den huuc. Ende legt hem optie kele een plaester van papplen. wortele van hoensce gesoden ende daerna gestoten met verscen swinen smoute. dit legter op heeter dan laeu. ende dit vernuwet dicken. Of smeert die kele met olien van rosen & vyoletten te gadere gemingt ende legter op .1. velle stic ter kele wert. Of smeert hem die kele met dyanteide. Of die niet vorder en mach so smeret met vetter botren ¶ Die gargarisacie diemen maect vanden rosebladren ende vanden andren dingen gesoden in watere ende daer met gemingt dyamoron dats proper in dese stede. Legt int beginsel optie kele .1. plaester gemaect van tarwen bloemen & sap van apien & out swinen smout al gesoden te gadere ende dat geleit optie kele heter dan laeu. ende mingt daer met sap van mente & puluer van rose bladren ¶ Noch nemt verbena die stoot & legt al warm tere plaestren optie kele. dit geneest squinancie die alte vreselijc es ¶ Noch siedt ysope in borne met olien van oliuen ende daer in net wolle metter yeken entie leget warm optie kele. dits zere goet daertoe.

Dje heescheide of belemmertheit die den mensche toe comt. si comt in meneger manieren ¶ Die bi droochten comt. die kent bi droger hoesten ende prekelinge in de borst. & bi smalinge van den halse. & bi der magerheit van alden lichame. ¶ Die comt bi veruulten van bloede. die hoest met .1. luttel wacheiden. die heeft dansciin root. die adren op geheuen. zoete in den mont Ende metter hoesten so sciet hem menechwerf bloet vten nese. & vten monde. die gene\est

[p. 82]

met datmen ydele van sinen bloede met bloet latene ¶ Dien si comt van veruulten van fleumen met hoestene. so ordineert hem aldus ierst sine dyete. Maer heeft hi hem geduert .8. dage of langere ter auonturen hine geneest nemmermeer. Of comt si den mensce toe na datmen den huuf gesneden heeft. die es ongeneselijc ¶ Dien si comt van droochten. dien wacht van zouter spisen ende van scarper. ende van aysineger van zuren ende van couden naturlike. Dien geeft drinken tyseine gesoden met ricolissien houte & tarwe gesoden met sukere ? met amidumme. Ete versce botere supe moruwe eyere drinke water daer in gesoden es dragant of gomme van arabien. of ricolissie gesoden te gadere of elc sonderlinge. dit hout lange in den mont eer dan gijt swilget. ¶ Maect dese pillen die de zieke sal houden onder sine tonge. ende latense daeronder smelten. entie verscheit diere af comt sal hi swelgen. ¶ Rp amidii. draganti. seminis sicomorum. gummi arabici. seminis bombacis & malue. ana. partes equales puluerisentur distempentur cum sana infusionis draganti & pillulas informentur & verse electuarien alse dyadragant. dyapemdiom. patris mei. Ende smeert sine borst met verscher botren. ende daer op legt dit plaster ¶ Siedt papple in olie van oliuen of in botere. Ende badet den zieken in watere daer vele papplen in es gesoden ¶ Ende comt die heescheit bi veruulten van fleumen die drupt vten herssenen. so purgiert hem thooft met yerapigra galieni .3. o. geformeert daer af pillen. dies ander dages so badet den zieken in sconen watere. Ten vutganc gef hem drinken teracle getempert met wine. also groot als ene haselnoot.

[p. 83]

Dje hoeste die kent wanen si comt. dats onderwilen van verscheiden. onderwilen van droochten. onderwilen van vercoutheden welke droochte maect die leden rv ¶ Die comt van vercoutheiden. die kent biden bleken aensichte & biden couden ademe. entie comt meest in couder lucht. Heete lucht helpt hem & coude lucht deert hem ¶ Die comt van humoren die dalen vten herssenen. die kent bi dattie nese loopt ende bi datmen geuoelt tintelinge in den huuf ende int palagie van den mont ¶ Ende comt si van humoren die siin omtrent die longere of daer bi. die stect vut nature met hoestene.