|
| |
| |
| |
Slim efterhâldend en sleau
1. Yn it hout fan de krimpe sitte grutte wetterplakken. It binne fan dy donkerbrune kringen, yn 'e midden hast swart, mar nei de kant ta ljochter en de uterste râne is hast wyt. Hjir en dêr leit der in net fan fine, skimmelige triedden oerhinne.
Yn dizze hoeke fan de souder, dêr't it sa apart rûkt nei damp hout, skoarstienroet en kalk trochinoar, stiet ek de reade boekekoffer. Ik mei der graach yn omsneupe, mar ek as it lid ticht sit, is it noflik der mei de rêch tjsinoan te sitten, sneintemiddeis nei iten foaral, wat sûzerich fan it goede miel.
In feilich plak ek, dêr't in oar selden komt. Flakby hingje heech boppe de deel twa planken souders, sa'n oardel by trije meter, dy't elk op twa grouwe balken steune. Op 'e oare ein sitte dy yn mânske izeren heakken fêst.
Dy't him op sa'n smelle souder weaget, moat mear oandoare as gewoan. Troch de skreven tusken de planken is de betonnen flier fan de deel te sjen. Djip deronder.
Ik bliuw der sels altyt efkes foar stean om moed te gripen. Dan doar ik der op 'e knibbels wol in eintsje op te krûpen. Mei de eagen ticht en in wee gefoel yn 't liif, sit ik dan in momint te bekommen.
Dy't der by del rekket, sil in deasmak meitsje op 'e deel. As sa'n ruskige heak of sa'n môgige balke him bejout, truzelet men mei de hiele santepetyk op it beton.
Ik sjoch mysels lizzen onder fersplintere balken en kisten, stikken izer en glês. Bûtewêsten, deadsbleek en it bloed rint my ta noas, mûle en earen út. Sa tatakele bin ik, dat sels Mem net sjocht dat ik 't bin. Mar dy doar ek net echt te sjen fansels, dy docht mar oft se nei my sjocht, sa grousum liket it. Net ien dy't my werkin. It sil wol in earme swalker wêze, dy't wat stelle woe. Hy moat mar sa gau as kin nei 't lykhúske.
Mar de planken souder hinget der noch. Fan myn plak by de boekekoffer ôf sjoch ik de kisten derop stean. Yn ien derfan, de platte sonder lid, mei blauwe leaven fan bânizer beslein, leit guod fan koper en brons út in hearehûs dat jierren lyn sloopt is.
En al sit der gjin lid op, en al hat er gjin swier koperbeslach, it is
| |
| |
al in soarte fan piratekiste, in ding om oan in opmerksum publyk te fertoanen: ‘wat der yn de kiste fan de âld seekaptein sit, dames en hearen, is allegear spul dat no te moai en te djoer wêze soe foar gewoane huzen. De measten fan jimme sille der net iens de nammen fan witte, mar it hearde op en oan de finsters en de doarren fan rikeljushuzen: hang- en slútwurk sa't dat hjit. Tige moai Frânsk spul. Dy grutte dingen binnen spanjoletten mei heugels’... ...Handich makke Raffles gebrûk fan de sjerp en it brune pépier. Deun by de sponning lâns snijde er mei de diamant om it rútsje hinne. Doe drukte er it yn. No koe de Grutte Onbekende syn hân yn de swartsiden want op de sierlike spanjolet lizze. De dûbelde finsters swaaiden steatlik iepen en hy stapte de keamer yn, dêr't de kiste stean moast mei de skatten fan de âlde kaperkaptein...
De aventûren fan Raffles, Lord Listers, lizze yn de boekekoffer. Omke Jan rekke se yn syn kosthús altyt kwyt en hat se dêrom oan Heit te bewarjen jûn. Op de omslaggen stiet in plaat. Wat 't ek foarstelt, of wêr't it him ôfspilet, in sigarettedoaske fan it merk Dubec komt der steefêst op foar.
Ik doch it lid op en krij in skerpe lucht fan âld pepier yn 'e noas. Foar it grutste part is der neat oan de boeken yn 'e koffer. It is wol arich se te tellen, of de jiergongen fan tydskriften, De Nieuwe Tijd, De Socialistische Gids, Het Bouwbedrijf en sa, earst troch- inoar te rieren en dan wer kreas op 'e nûmer te lizzen. Der binne ek Dútske tydskriften by, mei prachtige kleurde platen. Wat deronder stiet komt je faken tige eigen foar, mar hâldt dochs wat onbegrypliks.
Hjir is sa'n plaat: Moordamm stiet deronder. Dat liket op Volendam. Mar in doarp wurdt der net mei bedoeld. Der stiet in âld heksachtich wyfke op, dy't mei de geit oan tou oer in dykje rint. Nuvere beammen stean derby lâns. Fierderop is in âld hutte. In moai plaatsje is it net. It is slim donker fan kleur, droevich.
Ik krij der in fize skerpe lucht fan yn 'e noas. It rûkt as it plaatsje dat ik mei Baart ruile ha. Dat kaam út in pak mei sjippoeier en stjonkte sa fiis, dat it hearde je yn 'e hals.
- Jon! Jòòn! Jòòòn!
O jee! Ik moat mei te kuijerjen, as alle sneinen nei teedrinken, by goed waar.
| |
| |
Lit se mar balte. Ik oppenearje my net. Miskien litte se my ditkear wol rêstich by de boekekoffer sitte.
Mar der wurdt wer roppen. Se witte wêr't ik sit, want Mem stiet onder by de soudertreppe. No jout it neat mear, ik moat wol nei onderen.
Efkes letter rin ik efter Heit en Mem en myn suske mei har kammeraatske oan. Op in distânsje, dat net ien yn 'e gaten krije sil, dat ik by dy optocht hear.
It is altyt noch better as op de fyts derop út mei de buorlju en dy har bern. Ik hiele karavaan is dat, fan wol fiif, seis fytsen. Dan moat ik altyt sa ride, dat ús heit my sjen kin, want op 'e fyts bin ik mar kwalik betroud tusken fetsoenlike minsken yn. It wie ommers myn sleauwe skuld dat buorfrou Toany onderstboppe rekke, mei lytse Broer yn 't kuorke.
Dêr ha wy it tiltsje al. By it lange, platte hûs, krekt derfoar, boartsje dy stjonkende wytkoppen fan de karrider.
- Kenyn! Kenyn!
Dat is foar my bedoeld. Mar ik kin net weromskelle, no't Heit en Mem derby binne. Aldergeloks tikket it grouwe wiif fan de karrider op it glês. Dy striekoppen binnen deabenaud foar har en skelle net mear. Dat ik kin wer kalm trochsjuttelje mei de hannen yn 'e bûsen. Ik ha in jaske oan mei split. Dat sil seker wat nuver lykje, want ynienen komt der in kommando: - Hannen út de bûse. Likest wol in ekster!
Goed, ik helje de hannen út 'e bûse, mar rop al efkes lulk: - Heit hoecht my net foar ekster út te skellen!
De man heart it net iens. Hy praat gewoan troch mei Mem. Dat makket my foargoed lulk. Earst dat plaatsje mei dy âld heks en har geit, doe dat mei-te-kuijerjen, dy karridersbern mei har gebalt fan ‘knyn’ en no ús heit dy't my foar ‘ekster’ útskelt. Wa hat dy stomme jas kocht? Se meie bliid wêze dat ik 'm oanha wol.
No moatte wy ek noch troch dat akelike Reade Doarp. Smoarch dat it der is, en stjonke! It folk dat der wennet hat fan dy gemiene bern en lulke hûnen.
Mar ditkear giet it goed. Se koene wol sliepe.
Wy rinne oer de heide en dy bloeit. Dat liket moai, al sitte der keale plakken yn. Fan de koetsebeien - fergiftich foar de minsken, mar net foar de fûgels - glânzgje de blêden en de reade beien
| |
| |
yn 'e sinne. De bosken yn de fierte; binne sa blau as op in plaatsje en de paadsjes rinne moai wyt tusken de heidepôlen troch. Der is ek in puolke, hast tichtgroeid mei reid en snilespul. Allinne yn 'e midden is it wetter te sjen, sa glêd as in spegel en de blauwe loft wurdt deryn werkeatst.
No bliuwe Heit en Mem by in âld minske stean. It is âlde Meintsje, dy wennet hjirby om. Koartlyn is har dochter stoarn. Ik ha derby stien, doe't Yske, de âldste feint, de kiste makke. De feinten hiene har der oer fernuvere, dat sa'n sterk en bloeiend frommes sa mar dea wêze koe. Ien dy't it libben sa leste, dy't sa dûnsje koe en in bulte wyt yn 'e eagen hie. Willem hie wol mei har útwest. Mar hoe't se him ek oanstiene, hy woe der net oer prate. Alde Meintsje sit op 'e hege kant fan it paad te snokkerjen. Read wetter hie har dochter hân, sa read as bessewyn. Se hie raasd as in wyld, doe't se fernaam dat se sa jong dea moast, seit Meintsje. Sok benaud razen. Meintsje koe it net kwytwurde. It dindere har mar yn 'e holle om, benammen nachts.
Mem hat de triennen yn 'e eagen en Heit stiet mar wat mei in tûke te skrassen yn it sân fan it paad. De famkes springe yn 'e heide om. Yn dy hege pôlen kin se it mar krekt op fuotten hâlde. As der ien falt, skatterje se 't út.
Ferhalen oer deagean binnen ferskriklik. Ik wol der net nei hearre, mar se bliuwe my by. Alde Jan Bisskop hat in ferhaal oer in fanke, dat deamakke waard. ‘En hy geat har kejak op 'e lippen en drukte har dea!’ komt deryn foar.
Ek dit ferhaal fan Meintsje wol ik net hearre. Mar ik bin dertroch fan 'e wize. Ik rin nei in sleatsje, dat krapoan droech stiet. Der leit in fefruske kachel yn, mei in ein piip derop. Ek it freem fan in fyts, dêr't it kamrêd en de trapers noch oansitte. Heal op 'e kant leit in brún doktersfleske. Ik kin der samar by. De koark giet der maklik of. It spul dat deryn sit, stjonkt as de dea. Ik smyt it fleske sa fier fuort as ik kin. It komt yn 'e sleatswâl te lâne, flakby in skuorde bûsdoek mei goare brune plakken.
Der falt my in oar ferhaal fan Jan Bisskop yn: ‘By de begraffenis fan Grutte Heine rûn it wetter ta de kiste út en de dragers hâlden de bûsdoek onder de noas.’
It blau fan de loft en it pearsk fan de heide draaie my foar eagen. Ik begjin te switten en it priket my yn 'e hals oft ik koarje sil. Ik
| |
| |
lit my foaroer yn 't gers falle. It stikelet my yn 'e wangen.
- Toe no, ropt ús mem, - net samar op 'e grûn lizzen gean, mei dy goeie jas oan.
Ik bin daliks oerein. Us heit ropt de famkes en seit tsjin Meintsje: - Moed hâlde! En oer dy sinten hoege jo net yn noed te sitten. As wy fierder rinne, seit ús mem: - Dy Meintsje wit de minsken yn it moed te taasten. Mar dy rekken moat betelle wurde en al te lang kin se der net mei wachtsje.
- Moat ik miskien in doarwaarder op 't sloof ôfstjoere?
- Nee. Mar do hoechst net daliks oan te kommen mei tasizzingen as ‘dat driuwt net’, ‘sit dêr mar net oer yn noed’, want dan hast gau in slompe jild onder de minsken te sitten.
In hoart wurdt der neat sein. Ik mei net oer dat stûfe swijen en kom nêst ús heit en krij him by de hân. Ik wit net wêr't ik oer begjinne sil, mar hy komt sels al mei in ferhaal út syn jongesjierren. Ik ken it al, mar dat sis ik net.
De froulju rinne foar ús út. Mem hat oan elke earm in fanke te hingjen. Sa te hearren ha se in protte wille mei har trijen.
2. Net allinne omdat ik in knoffelder bin dy't mar út de fierte nei wat hoecht te wizen om it foargoed te fernielen, mar foaral omdat ik in onferbetterlike oerkommeling bin, dy't mei stellen lúsjefers yn laadsjes en kaskes en sels onder de skaafbanken en yn it houtstek pepier en spuonnen yn 'e brân stekt, mei ik net yn ús heit syn kantoar efter de timmerwinkel komme. Op 'e doar stiet in foars, swart haadletterkommando: VOETEN VEGEN/KLOMPEN UIT! Dêrmei besiket in wolbehoffene Fries healpoepske koaterboeren wat fatsoen by te bringen. Mar ik mei mei skjinne, bleate fuotten net yn 't kantoar komme.
In inkelde kear wurdt der net om tocht de doar op slot te dwaan. En op in sneontemiddei bin ik yn it kantoar en boartsje mei de grutte tekentafel, de Klino. Troch in yn stangen ferburgen mekanyk kin men it grutte tekenboerd ferstelle. De brede liniaal kin op en del skood wurde en hielendal onderoan, tusken de izeren poaten, sit in bak mei nijsgjirrich tekenark.
Ynienen hear ik stimmen. Dêr komt ús heit oan mei in man. Se binne al by de doar, ear't ik der goed erch yn ha. Deabenaud glûp ik onder in skriuwtafel hielendal yn in hoeke, dêr't wol tweintich
| |
| |
fan myn postuer onder kinne.
Earst de lange skonken fan ús heit, dan de koartere fan de oare man. Dy hat in streekjebroek oan, in fantasybroek, neamt ús mem se. Ik ha wol oan har begrepen, dat lju dy't se drage, net oppassend fan bestean binne. Dizze streekjebroekman kin ik oan syn praat. It is Pier Bello, in fint dy't gjin gewoane holle hat, mar in saneamde ‘blauwe hûnekop’.
Us heit is yn 't begjin tige freonlik: - In sigaar, Everaart? In konjakje?
Bello syn lang net onkreaze namme is Petrus Everaart. Hy slacht lichtjes oan: - Asjeblieft. As ik je niet ontrief.
Us heit giet nei de lytse kast: guodkeape segaren en koetsiers-konjak. It goede spul sit yn de grutte hat Jan Drint, de tekener, ris sein.
Der wurdt ynskonken, opstutsen. Bello grommelet en sûcht.
Dan stekt ús heit de fuotten nei foaren, tichte op my oan. It petear begjint. Wat der sein wurdt, kin ik wurd foar wurd ferstean, mar begripe doch ik it net. Mar ik kin wol de útwurking fan ús heit syn wurden neigean oan it geskaai fan Pier Bello syn fuotten.
Te'nearsten stekke dy parmantich nei foaren. De stim fan ús heit is sêft as salve en syn wurden kabbelje freonlik.
Dan begjinne de skonken wat onrêstich te skoffeljen. Der komme tsjustere saken op 't aljemint, gemiene stikken dy't Bello en syn maten útheefd ha. It is wol te hearren dat der duvelske fiten lekke wurde. En Bello sit der allinne foar. En ek foar in smjunt is allinne mar allinne.
It komt neigeraden hurd oan, want Bello lûkt de skonken al mar fierder op 'e stoel oan.
Ik doar net fan 't stee, mar sjoch it foar my: no hinget Bello as in wilige woekerplant op 'e stoel, de swiere blauwe hûnekop hielendal foardel.
Waarnimme kin ik dat der fize plakken yn 'e streekjebroek sitte en dat er yn 'e linkersok in gat hat. Hy seit, noch wol wat feninich, mar al lytsman: - Dus, Everaart moet voor de bijl.
Mei't er it seit, lûkt er de fuotten onder de stoel.
- Koarter en krekter kin it net sein wurde, menear Everaart.
It duorret gâns foar 't se ôfakkedeard binne. Mar op 't lêst kin
| |
| |
der in stik fan opmakke wurde. Dat wol ús heit sa: - Want ik ha it grutst mogelike betrouwen yn jo, menear Everaart, mar benammen yn bysaken kin elk ferjitlik wêze.
Dúdlik is oan it sûgjen fan de doar te hearren, dat de lytse brân- kast opdien wurdt. Dan komt it lûd fan it tadwaan, dat oars is. De mânlju gean der út. De doar wurdt yn 't slot draaid.
Dat is net slim, want ik kin troch ien fan de finsters maklik út it kantoar komme.
Dwyl fan it grutte Rafflesgefoel rin ik op 't hiem. De Grutte Onbekende hat de gearkomst mei de boef Bello bestrúnd. Net ien hie him yn de gaten. Hy hat it lytsman meitsjen fan de skelm opmakke út it stadich weromlûken fan dy syn fuotten. En hy wit wêr't it Geheime Stik bewarre wurdt.
Op 'e hoeke fan de skuorre bliuw ik stean en sjoch Pier Bello op 'e dyk foarby riden yn syn nije Overland. Dy rattelet en kreaket al dat it in griis is. De sûch is ek te stom om goed mei in auto omgean te kinnen.
Mem stiet by de doar.
- Wêr komsto wer wei?
- By hûs.
- En wy alles om dy ôfsykje! Wêr hast sitten?
- Ik ha efkes yn de smitterij west. Ik wist net dat it al let wie.
- Ik begryp net dat net ien dy sjoen hat...
Sa giet it troch, dat erchtinkende gesanger.
Mar de Grutte Onbekende is op syn iepenst. Dy ferpraat him net. Dy rêdt him der sa handich út, dat Mem net fierder freget, mar bitsich seit: - Do bist altyt sa efterhâldend. Noait ris rjochtút. Goed hannewaskje. It iten stiet op 'e tafel.
3. Us mem sei bitsich: - Dy fint rint ús de doar plat, langer! Dat wie oerdreaun. Mar Haans D. kaam al faker lâns, sont ús heit yn 'e buorren in nij hûs foar him set hie. Ien mei in kantoar, dêr't Haans in tige earsum gemeenteämt yn waarnaam, earmfâld of sawat.
Mar hy fertelde mei safolle nocht ferhalen dy't, neffens ús mem, fier by de wierheid troch wiene, dat se him ferachtsum Haans Liger neamde.
- Hy liicht dat it rikket, dêr't de bern by sitte, sei se.
| |
| |
Apart fan dat ligen hie Haans oare nuverheden dêr't se argewaasje fan hie. Sa wie er altiten skobbich yn 'e klean en hy soe syn smoarch, plat huodsje nea noch nimmer ôfsette. Ek net as er dwersferkeard op 'e stoel te fertellen siet: de bekling nei foaren, de earmtakken derop en syn stikelich spits kin yn it kûltsje fan de rjochterfûst. Mei it huodsje yn 'e nekke skood, siet de man der bryk en rûngear by.
Yn dy onfoege hâlding rookte Haans, onder it ligen troch, mei gystene papkes in sânsinterske Adelaarsigaar fan ús heit, sa'n kein tútknakje. Mei in linich slachje fan 'e pols wipte er de jiske temets op de kachelsplaat nêst him.
As er wer fuort wie en ús mem himmele de fize boel, grommele se: - Dy boerekever krijt nochris wat fan my te hearren. Dat sit mar skoftenlang te sprekken en te paffen en de skjinne kachel onder de jiske te bedobjen.
Mar safier kaam it net. Us heit wykte mei Haans út nei syn kantoar. In âld stoel, dêr't de man maklik dwersferkeard op siet, waard him set en de segarejiske mocht er onbesoarge oer de kokosmatten struie.
Wylst ik by in taffeltsje sabeare te tekenjen siet, harke ik nei Haans D. syn ferhalen. De moaiste wiene dy oer besondere fiten út syn jongesjierren, mei inoar in spannend boek oer ‘Haans en syn maten’.
It spile him ôf yn in wyld en aventûrlik lân, dêr't omraak jage en fiske waard. Jonge Haans en syn freonen wiene de bosk- en fjildwachters hieltyt te handich ôf. It like wol oft se net nei skoalle hoegden en hielendal sonder sliep takoene, want by nacht en dei, mei min en moai waar, swalken se yn 't fjild om. Ut it libben fan planten en beesten koe har dus neat ontkomme.
- As it oer de natuer giet, sei Haans D. mei ferhef, - prate de skoalmasters nei wat der yn boekjes stiet, mar it echte libben yn 't frije fjild witte se neat fan, want se bin der net yn opgroeid.
Trouwens fan ‘oldheden’ hiene se ek gjin ferstân. It sei harren neat dat yn dizze streken al tûzenen jierren lyn minsken libbe hiene. Dat de grûn dêrtroch sa ryk oan âldheden wie, dat, om mar wat te neamen, Reade Jehannes doe't er syn stikje lân op 'e Mienthe oan 't bouwen wie, foar in kaptaal oan stiennen bilen en oar ark en plenty diggelguod fûn hie.
| |
| |
In oare leafhabberij fan Haans D. wie it garjen fan nijsgjirrige dialektwurden. Ik ha him faak in briefke ta de bûse útheljen sjoen mei in wurd of útdrukking, optekene út de mûle fan âld minske. Hy hie tweintich katerns âldhollânsk papier ta in boek bine litten, dêr't er syn fynsten neffens it alfabet yn notearde.
Hy makke ek rymstikjes yn dialekt op. As er wer wat op 'e priemmen hie, waard der skoftenlang mei ús heit deliberearre oer in wurd of de stavering. Dat wie Haans D. syn arichste kant, dat er ek sa'n bytsje skriuwer wie.
Op de twade planken souder boppe de deel lei yn de Doaze mei Geheime Stikken it hânskrift fan myn ferhaal ‘Dennenheuvel’, mei as twade titel ‘Een boek van Avontuur’.
It gyng oer trije jonges dy't yn de simmerfakânsje in falskemunterij ontdutsen yn de kelder fan in âld villa, dy't slim efterôf oan de râne fan in grut bosk stie.
Dy't in boek skriuwe woe, hie Haans D. sein, mocht it pepier mar oan ien kant brûke en moast de bledsiden dêrnei oan elkoar plakke. Dat hie ik dien. Alles kreas op ien kant oerskreaun en doe alle bledsjes mei gluton oan mekoar fêst, dat it wie in lape wurden fan in meter of tsien. Dy hie ik om in eintsje gerdineroede draaid en yn 'e Doaze opburgen. It paste der mar kwalik yn. It like my ek net bare handich ta, dat ik hie der in briefke opplakt dêr't yn spegelskrift op noteard stie: ‘Heeft H.D. gelijk? J.K. vragen’. Ommers, J.K. hie in drukkerij.
Ut tankberens foar syn stipe by it dichtsjen en staverjen krige Heit in oerdruk fan Haans D. syn rymstik, yn it griene omslach fan de ‘Nieuwe Drentsche Volksalmanak’, en in grutte houtfyk.
Want Haans D. wie ek noch houtsnijer. Jierren lyn hie er oan de âlderlike hurd winterdeis wakker fykt. Kaam- en boarstelbakjes, kistjes foar nijsgjirrich en kostber guod, portret- en spegellisten, ja, wat hie er net út boeken plankjes yn Kerbschnitt snien.
Mar syn eagen wiene minder wurden en dêrom snied er no mei foarse knyften yn grouwe planken huzen, beammen en hunnebedden sa djip út, dat men se hast opkrije koe. Mei brune en swarte beits makke er der wat ekstra moais fan.
Us heit krige in heale boereskuorre mei in beam en in bargehok.
| |
| |
Dat hok wie gâns in kûle wurden. Haans hie it yn 'e midden sa djip útdold, dat in foege bigge der yn ferkeare koe.
Us heit mocht it net lije. Hy hong it wat efterôf, heal yn tsjuster en sei tsjin Haans D.: - Dy't foar sok wurk it goede plak wit te finen, kin it effekt der fan slim fersterkje: no liket dat bargehok noch djipper!
Haans D. stie nei syn keunstwurk te sjen. Hy hie syn huodsje yn de nekke skood. Yn syn sjampich pakje klean like er in lyts âld mantsje. Hy knikte en seach ús heit trouhertich oan.
- Ja, sei er, en syn grize eagen glimden grutsk,-dêr koene jo wolris gelyk oan ha.
It wie net arich fan ús heit, tocht ik.
4. Dit is net arich mear, sei ús heit.
- En it komt troch dy rare ferhalen fan dyn freon Haans D., sei ús mem.
Se stiene yn 'e tún, by de lege sydmuorre fan de âld skuorre. Dy wie krekt, oer in langte fan rejaal in meter, út- en trochsakke. Hiele hoeken giele stientsjes, mei de foegen der noch tusken, leine yn it gers, by de skeppen dêr't Jochem Reinsbergen en ik de ravage mei teweibrocht hiene.
Jochem en ik wiene noch mar amper bekommen fan de skrik dy't wy krigen, doe't dy ferrekte muorre ynienen begûn wie út te sakjen en stadich op ús tasetten kaam. Doe't der in balke kreakjend ôfknapte en der pannen fan boppen rûgelen, fleagen wy, benaud om der onder te reitsjen, de tún yn.
- Hoe komme jimme sa gek om dy muorre te ondergraven!
It wie dúdlik te hearren, dat it ús heit net om ynformaasje te rêden wie, mar dat er poer razend wie. En dat wylst de man bliid wêze mocht, dat Jochem en ik net onder dy gefaarlike muorre fan him ferongelokke wiene. It wie klearebare onsin sa tsjin ús út te fallen. Alles wie ommers hiel gewoan en fansels kommen. It siet sa:
Jochem hie fan in omke leard mei de wichelroede te rinnen en hy koe mei in gaffeltsje út in hazzenutebeam skatten oanwize, dy't yn 'e grûn ferburgen wiene. Op it plak, dêr't no dat gat yn 'e muorre siet, wie de roede ynienen rjocht omleech gien. Dêr moast dus wat sitte en dêrom hiene wy dêr groeven. In skat, dêr hat
| |
| |
ommers elk belang by! Mar ynienen wie de boel begûn te fersakjen en it hie net folle skeeld of wy wiene deronder rekke.
- Hiel gewoan, sei ús heit grimmitich, - dat neame jimme hiel gewoan! Onder in muorre in gat te dollen, dêr't in keal him yn keare kin, omdat in healwize knoffelder mei in wevelich tûkje seit dat der wat sitte moat! Jimme ha no wol sjoen war der siet: in skea fan in pear hondert gûne!
Do yn 'e hûs en Reinsbergen wol ik it earste jier hjir net wer op it hiem sjen, of ik brek him syn poaten! En lit him syn wichelroede meinimme, dan kin er by him thús onder de muorren noch wat opsnoskje!
Mei syn gaffeltsje onder de earm file Jochem der út. Hy bruts as in opjage beest troch it gat yn 'e hage, om mar gauwer op 'e dyk te kommen.
Ik wie mar kwalik yn 'e hûs, of ús mem naam my geweken.
- Do komst net wer yn heit syn kantoar, as dy heale wize Haans D. der sit te swetsen. Dy sleauwe Jochem Reinsbergen mei syn gnypske streken wol ik hjir net wer sjen en do setst gjin foet mear yn dy akelike boskjes.
5. Dy akelike boskjes! In moaier plak om te boartsjen wie der net. Einliks wie der mar ien boskje by: elzen en bjirken troch mekoar en in stikmennich ikebeamkes. Dêrnêst lei in kamp mei wat strûken, bjinten en rusken. Op 'e iene kant wie in hege beam- wâl mei in stikmannich swiere iken derop. Alles meiinoar wiene ‘de boskjes’ sa grut as trije of fjouwer fuotbalfjilden.
Us mem hie der nea west. Dat koe ek net sa bêst, want om der te kommen, moast men oer in wide sleat en twa kear onder it stikeltried troch. Dy sleat wie ik alris ynknoffele en oan it tried hie ik my in pear kear de klean opskuord. Dan hie ik noch in âld lekken weibrocht mei tintsjebouwen. Mar dat wie dan ek alle skea, dy't Mem in hiele simmer lang yn de boskjes hân hie.
Mar se rekke daliks op ien ein, as der mar fan de boskjes rept waard. Om har de argewaasje te besparjen, sei ik der thús mar neat mear fan, as ik op dy ferfijde grûn boarte hie.
As se it dochs murk, fûtere se my út en sei dat werris it bewiis levere wie fan myn efterhâldenheid.
Op in middei yn juny wiene wy mei seis jonges yn it kampke
| |
| |
heide. Roel hie it doaske mei Auto-sigaretten (in stoer de tsien) út de holle beam helle. Se wiene net wiet, dat wy sieten te roken.
- Da ha wy ek wol fertsjinne, sei Baart.
Hy siet op 't heechachtich ierden wâltsje, mei de rêch tjsin in grouwe ikebeam oan. Flak achter de beam droech de wâl steil del, in manshichte hast. Dêr rûn in smelle wjittering.
Wylst wy der fredich meiinoar yn 'e heide sitte te paffen as erfaren smokers, wiist Baart ynienen nei ús en ropt: - Jimme sitte boppe op in hunnebed!
Wy waarden suver kel fan syn gebear en wipten handich oerein. Baart stie al tusken ús yn en skrabe mei de skoech op in plaske stien om, kwalik sa grut as in theepantsje, dat krekt boppe de grûn útkaam. Hy wiisde nei de beam dêr't er tjsinoan sitten hie en doe nei it plaske stien.
- Dit is de situaasje, rôp er, - in hunnebed onder in ikebeam! Een oude, gekromde eik verheft zich boven een machtige steenhoop. As ik myn miening sis, moatte wy it útgrave!
Hy prate wer slim eigenwiis, mar wat er sei, woe ús wol oan. Op twa jonges nei, dy't seine dat se wurch wiene en nei hûs gongen. Mar Baart, Roel, Jochem en ik begûnen yn 'e grûn te spitten. Baart hong sa'n bytsje de opsichter út, en dat koe, want wy hiene mar trije goede skeppen.
Al gau bliek dat der in stien yn 'e grûn siet, dy't knap oan 'e mjitte wêze moast. Want doe't wy al in ôfgryslyk grut gat hiene, sieten wy noch altyt by deselde stien. Der kaam gjin ein oan. Doe wiene wy der wis fan, dat wy in hunnebed ontdekt hiene.
It wie al slim let, dat wy gongen nei hûs.
- Mei net ien der oer prate, sei Baart. - Wy ha it fûn. Wy komme der mei yn 'e krante! Wy ha der al in dekstien foar de helt út! De oare deis wie it woansdei. Flak nei iten al wiene wy wer oan it graven. Baart, dy't in bêste skeppe meibrocht hie, die no ek mei. Net ien wie wurch, as de foarige deis, dat wy dolden om 't leven en kamen by de onderkant fan de stien, dy't net heal sa grut wie as wy tocht hiene. Wy groeven der noch wat by om, mar der sieten gjin oare stiennen yn 'e grûn. Wy wiene slim ferslein.
Doe kaam Roel op it idee, dat der wolris wat onder de stien sitte koe, in tsjettel mei goud of sa.
Wy makken dus in grut gat nêst de stien en brûkten pealtsjes om
| |
| |
him dêryn te wippen. Der stiet ek gjin tsjettel onder. Doe waarden wy obsternaat.
Wy groeven in brede gloppe nei de wjittering ta, om de stien dêrhinne te rôljen. Dat foel net ta, want de grûn rûn nochal op. Mar it kaam klear en wy lieten dy stomme stien yn dy ferrekte wjittering ploffe. It wetter spatte omheech dat it in lust wie en dy rottige wjittering siet goed ticht.
- Lit dy rotboer no mar sjen, dat er 'm der wer útkrijt, sei Roel,
- Wy ha der ek genôch foar wrotte moatten.
Neidat Jochem en ik de sneontemiddeis dêrop lang en breed observeard hiene, dat it wetter oan 'e iene kant fan ús stien, dy't ús slim belytse, wurkelik heger stie as oan 'e oare, makken wy yn it boskje in grouwe hazze bút.
Dy wie mei sa'n gong yn in strik flein, dat er in slach oer de kop gien wie. Mar dat seagen wy net, foar't wy der flakby wiene.
It wie in rotstreek fansels en slim foar de hazze. Mar Jochem tocht dat syn mem der dochs wol bliid mei wêze soe.
- En jimme heit kin se wol keapje, sei er.
Hy krige mei in soad lijen de kop út de tried en bewuolle it beest yn in âld lekken, dat wy brûkten as tintseil. Earst leine wy noch in skoft yn in boskwâl om it terrein dêr't wy troch moasten, oer te eagjen. Doe't Jochem fêststeld hie, dat wy foar gjin gefaar hoechden te duchtsjen, sei er: - Dan bringe wy no Frou Reinsbergen wat yn 'e panne.
Healwei de dyk dûkte in âld man mei in lang griis burd út de strûken op en naam ús geweken. Wy koene him wol, in âld polysje wie it. Hy rûn altyt mei sa'n stive rjochterearm. Dat wie, waard der wol sein, omdat er in fjoerbuks mei ôfseage loop yn de mou we droech.
It hert sloech my yn 'e hals, doe't er ús frege: - Jonges, ha jim ek in hazze rinnen sjoen mei in bongel oan de poat?
Hy seach der sa freonlik by, dat ik noch benauder waard.
- Wat vraagt-ie?
- Of we een haas hebbe zien lope met wat an ze poot.
- Geen haas zien lope, meneer, sei Jochem resoluet. De âld kearel seach aloan nei it pak en syn wêzen blierke gâns minder as yn 't earst.
| |
| |
- Wat sit der yn dat kleed? frege er ynienen barsk.
Dat ferstie Jochem skoan.
- As jij laat zien wat jij in die mouw heb, mag jij in ons kleed kijke, sei er.
- Pertale apen, rôp de man en woe mei de linkerhân Jochem gripe. Mar dy rjochts en ik links by him lâns, pykten wy der út. In pear wike letter, doe't de bonkjes fan de hazze al lang by Reinsbergen yn 'e jiskedobbe leine, begûn Jochem yn skoalle in opstel sa:
Ternauwernood ontsnapt.
Ik had een haas in beslag genome uit de strik van de beruchte stroper. Onderweg kom ik hem intege. Dreigend brult hij: Geeft die haas over!
En sa fierder.
Master skreau deronder: ‘Te wild’ en sette der in fjouwer nêst. Dêr notearde Jochem doe wer by: is toch gebeurt.
Master sette troch de lêste t in reade d en dêr wie de saak fan ‘de hazze dy't twa kear stellen waard’ mei ôfweefd.
6. Dy master út de fyfte klas, de jongste fan ús fjouwer onderwizers wie in grutte hufter, in parmantige opsjitter út in heidehipperslaach, Syn Earmhertigens Roel P. Aldergeloks emigrearde er nei Padang (Residentie Sumatra's Westkust).
De earste minút yn de fyfte al, waard my it mannewaar opsein. Ik stie noch, mei wat ik oan skriften en skriuwark út de fjirde meinimme mocht, by de doar.
- As ik myn sin krigen hie, wiesto sitten bleaun, sei er ferheftich en seach derby as in ûle. Wat koe ik der oars op werom sizze as:
- Ja, mister.
- Gean dêr mar sitten.
Hy wiisde nei de efterste bank yn de rige nêst de binnemuorre: it domste plak. Einliks hearde ik by de bern dy't net sa goed op it boerd sjen koene en út dy reden foaroan sitte mochten. Mar foar dat punt oan 'e oarder komme koe, hie master Roel my al in plak tatocht konfoarm de geastelike fermogens dy't er my taskreau. Ik siet sa efteroan, dat ik net goed ontsiferje koe wat der op it boerd stie, al dikere en knipereage ik der noch sa tsjin oan.
Mei in bliere laits op syn opdrachtich poanem, stie master efkes
| |
| |
letter foar de klas. In lokke ljochtbrún hier hong him oer de foarholle del, hast tusken de eagen. Hy siet goed rom yn in pak fan swier donkerblau cheviot, dat mei in wyt oerhimd, reade strik en brune skuon in kloaterige kombinaasje útmakke.
Om my fiele te litten hoe mis it wie, dat ik my tsjin syn sin ferklasse litten hie, gong master goed foars tjsin my oan, sa'n trije moanne lang.
As ik onder it lêzen der ris net by wie, by taal in ein fierderop yn myn boekje te blêdzjen siet, of by it skriuwen ien rigel yn it foar wie, master murk it grif en sette my mei nocht teplak.
As wy sieten te rekkenjen - hy liet ús sa faak en sa lang siferje, dat sels de bern dy't him graach lije mochten der ba fan wiene - trape master mei in koart spaanskreiden stokje onder de linkerearm tusken de banken troch. By sommige bern bleau er stean en glimke goedwillich, oaren holp er mei in koarte oanwizing, mar ek wol waard in knoffelder grimmitich koart belekskôge. En soms, as er hielendal efter yn 'e klas nêst myn bank bedarre, fierde er as de wjerljocht it stokje omlegens en joech in fûlbandige bats op 'e bank. Dat hat er my hast elke wike wol in kear flikt. Fan syn kant wie it in goed nûmer, want de bern laken der lang en lud om. Ik wist net sa rjocht wat myn rol derby wêze moast en seach wat onbenullich, wat skril faaks, dat hy mei wol tocht ha, dat er my út 'e sliep of dreamerijen opskrikte, want syn fêste claus wie: - Wekker, maat, mei ien klap goed wekker!
Nei myn siferwurk hoegde er net te sjen. De earste wike al hie er fêststeld dat ik min en fiis wurk levere en soms oare sommen makke as er it op boerd set hie. Om myn selsoptochte produksje nei te rekkenjen, achte er syn tiid te kostber.
Ien kear rôp er my by it boerd om in lange dielsom dy't net op nul útkaam, te meitsjen. Nei't ik feronderstel om de bern ris goed laitsje te litten om in sûch dy't alles ferkeard die.
Mar de ferwachte diverdaasje kaam net. Ik skreau de som frij flot op. Dêr koe net ien by, master alhielendal net. Doe't ik wer nei myn lêste bank mocht, sei er skodholjend en mispriizgjend: - Do bist in tjustere figuer, slim efterhâldend. Ik wit net wat ik oan dy ha.
Ien fan de famkes, in leaf en krigel bern, stuts de finger op en mocht't wurd nimme: - Hy hâldt master foar de gek. Hy is eigen- | |
| |
wiis?
Dat se gelyk hie, bliek doe't master in pear dagen letter it ferhaal die fan Jan van Schaffelaar, dy't mei in espel ruters de toer yn Barneveld beset hâlde en om syn folk te rêden fan de omgong sprongen wie.
Ik stuts model de finger op en fernijde master dat ondersiik útwiisd hie dat de man troch syn eigen Soldaten fan de toer smiten wie. Dat fan dat ondersiik sei ik mar om de saak wat oan te dikjen. Ik hie myn wysheid fan Haans D.
Ik makke Roel goed lulk. Syn úteraard al reafallige wangen waarden like read as syn strik, doe't er tongere: - Snotaap! Woesto sizze dat ik hjir stean te ligen! Woesto it better witte as master!
Syn sterk, manlik lûd wie yn oare klassen te hearren. Ferstive fan skrik siet ik yn 'e efterste bank.
Troch myn eigenwizens wie master sa fan 't stik rekke, dat er ús oan it rekkenjen sette moast, om sels wat bekomme te kinnen. Dat ik krige elkenien oan 'e hals, behalven Tije Flytflaat, in ferneamd streuper en fjochtersbaas. Dy sei dat er yn de twa jier dat er yn 'e fyfte siet net earder sa'n wille hân hie. Hy hie der fersteld fan stien, dat in sûch as ik it oandoarst en jou dy eigenwize kloatsek in grutte bek. Syn priizgjende wurden joegen my wer in krom oansjen.
It holp my ek, dat in soad bern master Roel net sa graach mear lije mochten as yn 't begjin. Mar it measte prefyt krige ik, as master syn swart skiep, fan de ‘franc-tireur’.
Sneontemoarns mochten wy it lêste oere foar ússels lêze. Dy't in wurd út syn boek net begriep, mocht master freegje. Dy lei dat dan, sa út de bleate holle út en diktearde der sels noch in sintsje by, dêr't dat wurd yn foarkaam. Sa krige elk syn eigen wurdskrift. Doe woe ien witte wat ‘franc-tireur’ betsjutte, mar dat wist Roel net.
Yn 'e koffer by ús op 'e souder lei it boek ‘De Franc-tireur van Warsage’. De lêste rigel wie sa alderivichste moai, dat er my daliks yn 't sin skeat, doe't ik it wurd hearde. ‘Toen schoten de voorste Duitsche fusiliers op een enkel kort bevel dien gevaarlijken gek met zijn Belgische vod, den franc-tireur van Warsage, dood’. Dat ik stuts de finger op en mocht myn sechje dwaan. Doe't master,
| |
| |
wat nijsgjirrich frege, hoe't ik deroan kaam, fertelde ik fan it boek.
- Soa, sei er mispriizgjend, -lit jimme heit dy al sokke boeken lêze.
Doe rôp it leaf en krigel fanke: - Mei master dy fan master syn heit dan net lêze? Want hy wist wat it wie en master net!
Se hie gjin belang mear by Roel, dy't nei de fekânsje dochs net werom komme soe. Om tolf ûre krige ik sels in suertsje fan har, mar dat wie sa ôfgryslike soer, dat ik it yn ien kear trochslokte en der sawat yn bleau.
7. Nei de fâkânsje kaam de Dandy. In leave jonge, út de omkriten fan Haarlem wei. Hy koe Tije Flytflaat yn 't earst net ferstean en dy grommele dus mar raak tsjin en oer master, mâl en moai, mei't feilige gefoel dat dy der dochs neat fan snapte. Mar master learde hurd oan en doe krige Tije syn nocht fan him ôf. De Dandy droech in beige, linnensk streekjepak en ljochtbrune sandalen, mei boppe op elke foet trijeënsechstich gatsjes. Tine Mulder hie se teld, doe't er in kear flak by har, mei de fuotten op 'e bank te foarlêzen siet.
Mei syn helderblauwe eagen seach de nije master troch de swiere glêzen fan syn goudkleurich briltsje wat ôfwêzich om him hinne. It ljocht hier foel him yn brede lokken op 'e foarholle en it kopke deronder like smel en bleek.
Ik hearde dan ek nij op, doe't ús heit sei dat master read, wyt en blau wie. Mar dat moast dan betsjutte dat er soasialist wie, foar de frede en gjin drank brûkte. Yn de timmerwinkel koene se net sa mei him weirinne. Hy wie sa bleu dat er net iens deisizze doarst. In siden himdsje wie er. Se tochten dat syn kostfrou him de jûns op bêd noch wol bestopje soe. Of juffer Looienga, al wie dy fiersten te goed foar sa'n panlat op 'e punt.
Op in waarme middei, doe't wy op de stoepe fan 't transformatorhûske op 't skoalplein sieten en de nije mei juffer Looienga op en del rûn om tasjoch te hâlden, sei Tije Flytflaat dat de Dandy mar ris wat op 'e hûd ha moast, omdat er mei twa froulju frijde: in nicht fan de boppemaster en juffer Looienga.
Dy stie foar de twade klas en dat wie goed en bêst, mar as se der foar siet te fertellen, boppe op in bank, seagen de bern har oan
| |
| |
't krús ta. Dêr like se neat om te jaan. -Rekkenje mar, sei Tije mei ferhef, - dat de Dandy it paad nei har ‘roegtepolle’ wol wit te finen.
Ik begriep net wêr't er it oer hie. Mar nei it sukses mei de franctireur koe ik Tije min freegje, wat er mei sa'n gewoan wurd as ‘roegtepolle’ bedoelde.
Jochem Reinsbergen koe my net helpe. Hy tocht dat it wol op frouljusklean slaan soe. En tsjin Baart wie wolris sein: - Gean nei jimme mem en stek de ‘roegtepolle’ yn 'e brân. Mar dat wie mar sa'n arichheidsje, dêr't fierder neat mei bedoeld waard.
Ik blêde thús op 'e souder âlde jiergongen fan Velhagen und Klasings Monatshefte troch. Der stiene in protte neakene froulju yn, mar dêr wie gjin spoar op te ontdekken fan wat ik socht.
De sneontemiddeis dêroan wie ik mei Jochem Reinsbergen yn dominée syn tún om ris nei de hazzelnuten te sjen. Der sieten in protte, mar wy wiene wat te gau. It like de muoite wurdich om in pear wike letter wer te kommen.
Wy sprongen yn 'e pasterijtún om, sa onbeskromme as wie 't ús eigen. Wy wisten dat dominée en dy fuort wiene, en Jochem hie heard, dat de man dy't húswarje moast, in fotograaf út Hollân wei, moarns ier al dronken yn 'e keuken siet.
Dat wy rûnen sonder euvelmoed nei de kant fan de tún dêr't grutte rododendrons stiene, wite, reade en pearske, en tsjin in manshege boekehage oan in walnutebeam en in stikmannich platanen en acacia's.
Wylst wy dêr as yndianen troch de rododendrons slûpe, sjogge wy ynienen dat dy Hollânske fotograaf, dy't op in paadsje in grut tastel te stean hat, dermei dwaande is brjitten oan te stekken. Dy begjinne te rikjen dat it sawat docht: in tichte, grize reek, dy't stadich oer de hage begjint te lûken. De skerpe lucht fan skroeiende turf driuwt ús kant út.
Dan komt der in frommes oanrinnen mei read hier, dy't in wide, griene mantel oanhat. Se giet in eintsje foar it tastel stean en de man stekt de holle onder in swarte doek. As er de rjochterhân beweecht, giet it frommes wat oars stean. As't him nei 't sin liket te wêzen, skoot er in plaat yn 't tastel en makket in foto. Dat docht er in pear kear. Hy brûkt der soms ek magnesiumljocht by, mar in
| |
| |
fûl skynsel jout dat net.
As er de fjirde plaat deryn set hat, slacht it frommes onferwachts de griene mantel op. Ien momint kin ik gjin siken krijge en ynienen jaget my it hert. It reade frommis hat onder de mantel neat oan. En ik sjoch in kreas, trijehoekich boskje read hier. Dat bedoelde Tije dus!
Jochem makket de tûken oan it risseljen en de man draait him hommels om. Dan pike wy der út, werom troch de rododendrons, oer in gersperk en troch de boekehage. Ik sjit der sa hastich troch, dat ik kom te fallen mei it gesicht yn 'e sleatswâl, yn 'e rûchte fan gerspôltsjes, snilen en brânnettels.
De man sit ús efternei. Hy rint yn dominée syn tún te flokken dat it in griis is. Mar wy binne al lang en breed oer it tsjerkhôf, as er by de sleat komt en dêr stean bliuwt te razen.
- Dat is krekt de hûn fan Jan Jager, seit Jochem gnyskjend.
- Wakker oangean, mar net fan 't hiem komme.
Doe't Jochem en ik de moandeis dêroan op it skoalplein kamen, wie de hiele boel yn opskuor, dat in net te leauwen ferhaal oer in bleat frommes yn dominée syn tún wie gjin oandacht foar. Want de jûns tefoaren hie de Dandy op 'e hûd hân, doe't er fredich rûn te kuijerjen mei de nicht fan de boppemaster. Hy wie danich tatakele en stie foar de klas mei op 'e foarholle, rjocht boppe in blau each, in rôze pleister. Hy hie ek in oare bril op, mei hast swarte glêzen.
- Se ha him goed trakteard, sei Tije Flytflaat foldien, - en net ien sil gewaar wurde, wa't him pakt ha. Hy sil wol raar pipe ha. Ik hie't wolris hearre wold!
8. Trije dagen letter rekke Tije sels pommerant of. Dat kaam troch Heine, in nije jonge, sawat like âld, mar grutter en swierder as wy. Yn 't oankommen like er wat sleau en hy strampele der hinne as in âld seeman.
Húnderich frege Tije him wêrom er rún as ‘in advokaat yn 't wetter’. Wat er dêrmei bedoelde wie net dúdlik, mar Heine dy't net folle narjen fele koe, krige him daliks by de hûd.
In pear minuten letter wie Tije syn rom ferflein. Der kamen noch bern oandraven, dy't fol ferwachting ‘fjochterij’ rôpen, doe wie
| |
| |
Tije al ferslein troch syn bearesterke tsjinstanner. Dy hie fan boppen of in raam op him dien, dêr't er gjin ferwar tjsin hie. Tije pykte skellend en flokkend út, net heal sa skanseard as de Dandy, al wie it wol te sjen dat er ek goed trakteard wie.
De jûns dêrnei lieten Jochem Reinsbergen en ik Heine dominee syn tún sjen. Wy wiisden him 't plak oan dêr't it reade frommes stien hie. Fan it kamerastatyf wiene yn it sân fan it paad gjin spoaren efterbleaun, want it hie de nachts reind. Allinne de healferkoalde brjitten leine der noch.
Doe sei Heine, dat as wy der belang by hiene om in neaken frommes te sjen, hy dêr wol foar soargje koe. Sels hie er sa faak ien sjoen, dat de arichheid der by him ôf wie. It koe net fergees, want syn heit wie in âld nepert, dy't him gjin sint jaan soe, of it moast al syn jierdei wêze, mar dan koe it noch gjin sprekken lije. Hy woe dan fan elk fan ús in dûbeltsje ha, sneontemiddei om twa oere. Jochem en ik soene it besykje.
Wy wiene sa fertúnlik dat ik, op in momint dat der net ien yn ús heit syn kantoar wie, twa dûbeltsjes liene koe út in potsje foar postsegels en de telefoan. Dêrmei teagen wy de sneons nei Heine syn hûs.
Dat stie yn de buorren. Heine syn heit, de rûnom bekinde ‘âlde Bernard Kupers’, reizge as lapkekeapman mei it pak de hiele omkrite al jierrenlang ôf. Hy hie, doe koartlyn, in konfeksjewinkel yn it doarp oernommen.
Op 'e souder fan dat hûs, seagen Jochem en ik, wiene mei panlatten, jute en behang keammerkes ôfskut, ien foar Heine en ien foar dy syn suster, nêst mekoar.
Heine hie de doar fan syn keammerke noch mar krekt tichtdien, of hy easke de twa dûbeltsjes op, dy't ik yn in knoop yn 'e bûsdoek bebûn hie. Heine die se yn in lyts blikken doaske en wy moasten ús omkeare doe't er dat opburch.
Der wiene in protte nijsgirrige dingen yn Heine syn keamer. Hy wie der slim grutsk op, en wier, net ien fan de oare jonges hie in Javaanske kris, in dolk of in luchtbuks. Mei de luchtbuks skeat Heine troch it iepen finster yn de goate fan it skuorke efter hûs, dat it wetter opspatte.
Fan in broer dy't al út 'e hûs wie, hie Heine in doazefol detektiveboekjes. Jochem pikte der daliks ‘Het geheim van de koepel’ út,
| |
| |
in aventûr fan Geoffrey Gill dat er noch net lêzen hie. Hy mocht it lêze, sei Heine, mar as er it weromjoech, moast er in stoer betelje. Dat woe Jochem earst net, mar hy sei dat it goed wie, doe't der yn 't oare keammerke dúdlik ien te hearren wie.
Heine betsjutte ús, dat wy stil wêze moasten. Hy wonk ús nei it tuskensket en tsjutte mei útstutsen wiisfinger ús elk in gatsje yn it behang oan. Der siet ek noch ien foar him sels.
It duorre wat, foar't ik yn it oare keammerke Heine syn suster, juffer Kupers, seach. Se siet op in stoel in brief te lêzen. In grutte sinken wasktobbe stie op 'e flier en op it bêd leine handoeken.
Doe't juffer Kupers de brief út hie, gong se oerein, pakte in stoel en rûn dermei nei it grutte balkon oan 'e foarkant fan it hûs. Wy koene hearre dat se dêr sitten gong.
Heine seach goed prot.
- Dit kin ik net helpe, sei er. - Dit hat se noch noait dien. Kom mei nei bûten ta, dan kin wy har yn 'e gaten hâlde.
Onderoan de treppe heinde Heine syn mem ús op.
- Net boppe komme, sei se, - Juffer wasket har.
- Dan bist wol op 'e hichte, sei Heine. - Se sit op it balkon!
Dat kaam hurd oan, koe men it âld minske oansjen.
Want in balkon wie in moai ding foar oan in hûs en as it sa breed en djip wie as harres, ek wat om grutsk op te wêzen, mar net om op te sitten. Heine syn mem skamme har foar har dochter.
Sy foarop, doe Heine, Jochem en ik, teagen wy nei bûten. Doe't it âld minske har oerdwealske dochter yn 't fisier krige, begûn se te roppen: - Bertha, Bertha! Kom fan ús balkon ôf! Bist no hielendal gek!
- Nee, rôp Bertha werom. - En set it hiele doarp net op 'en ein mei dat geraas.
- Bertha! Ik rop jimme heit!
Juffer Kupers lei de fuotten op 'e balustrade en sei neat.
- Heine, helje jimme heit!
Heine strampele nei de winkeldoar, fierde dy iepen mei in geweld dat de skille der hast ôffleach en rôp galmjend syn heit.
- Wat is der te rêden, grommele dy. Mar hy raasde al, foardat er bûtendoar wie en har sjen koe: - Kom der ôf, Bertha!
- Hâld op mei dat gebalt, âlde. Gean mar yn dyn winkeltsje!
- Foar 't lêst, Bertha, kom der ôf, of ik helje dy der ôf!
| |
| |
Bertha har fuotten glieden fan de balustrade. Se gong yn de keamer.
Doe moat âlde Bernard oannommen ha, dat er de saak kordaat en finaal berêden hie. Hy draaide him om en stie nocht rjocht onder it balkon, doe't Bertha der wer op ferskynde, mei de sinken tobbe, dy't se yn ien swaai lege oer de balustrade. Mei in klap kaam it wetter op de stoepe en op âlde Bernard del. It moat noch goed lij west ha-oars wie it de skrik - want de man joech in lange, hege skreau. Dat klonk sa apart omdat er meast mar wat grommele.
Foardat wy laitsje koene, krigen Heine en ik al in skop. Wy skeaten dus út it berik fan âlde Bernard syn skonken. Jochem fleach foar de wissichheid mei.
By de brêge bleauen wy stean.
It earste wat Jochem sei, wie: - Wy moatte dy twa dûbeltsjes werom, wy ha neat sjoen. En dat boek leit der ek noch.
- Ik doar der no net te kommen, hime Heine. - Mar ien dûbeltsje wol ik wol werom jaan.
- Dan wolle wy elk in boek fan dy lêze, easke Jochem.
- Goed, sei Heine. -Mar moarn, hè.
Dyselde sneons moat juffer Bertha weromreizge wêze nei har kosthûs. Dat se letter wol ‘de Lorelei’ neamd waard, sil wol om wat oars west ha. Mar sels Appe koe net fertelle wêrom.
9. Ik rûn faak nei skoalle mei Appe, de soan fan ‘Twa Siden Spek’, in bakjeman, dy't flak by ús yn ‘De Fjouwer Keamers’ wenne. Wy diene der in foech kertier oer om de buorren troch te rinnen nei de âld skoalle ta.
Appe wie net in drokke prater, mar fan wat der onderweis te sjen wie, ontkaam him net folle. Hy rûn troch de buorren as in jager troch syn jachtfjild, op syn iepenst. Hy koe elk en wist yn 't doarp steigen, gloppen, skuorkes en tunen, dêr't ik mei oare jonges net kaam.
As er wat sei, wiene it fan dy healwize opmerkings as: ‘jimme heit is ryk’ of ‘dy't net keapje kin, moat him oars rêde’. Dat sei er grutsk as wy, in ferburgen paadsje lâns, beien, apels, of oars wat om te iten, út in tún helle hiene.
Fan de man dêr't ‘Twa Siden Spek’ de waar foar syn bak by
| |
| |
ynkocht, krige Appe ris in bûslampe, dy't net te ferkeapjen wie, omdat der in boarst yn 't glês siet. Hoewol Appe de jûns op bêd, op 'e fliering mar hiel effentsjes op pannen, dokken en spinreach skynd hie, wie de oare moarns dy ferdomde batterij al leech. Appe wie der goed lulk om.
Foar skoaltiid gongen Appe en ik nei de winkel dêr't de lampe weikaam. Hy die syn beklach: - In nije batterij en samar leech! De frou fan de winkelman doarst him net in nijen te jaan, sonder har man te freegjen. Dat se sette of, hielendal nei 't efterhûs.
Op 'e toanbank stie in doaze mei batterij en. Appe krige der ien út en liet dy as de blits yn de bûse ferdwine. Efkes letter wie de frou der wer. Se krige noch in batterij út de doaze.
- Hjir, sei se, - foar dizze kear. Mar myn man wol der gjin gedonder mear mei ha.
Bûtendoar sei Appe, foldien mei himsels: - Moatst dy witte te rêden. In pear minuten lyn hie'k ien lege batterij en no twa goede. Doe't ik Jochem Reinsbergen it ferhaal die, woe er my net leauwe.
- Dêr is dy Appe fiersten te stom foar, tocht him.
Mar in pear dagen letter sei er: - It kin bêst wier wêze. 't Is ommers maklik te dwaan.
Wy stiene foar in boekhandeltsje, dêr't op de efterste toanbank in rychje boeken stie fan lyts formaat, ‘Ons Boekenplankje’. De Dandy lies op skoalle ien derfan foar: ‘Het drijvende Vlot’. Jochem mocht der sa graach oer, dat er it wol ha woe.
Hy regele de saak, dus en sa: deryn gean as de winkel leech is. Nei't de skille oergien is, it boek krije en onder de jas dermei! Dêr is tiid genôch foar, want dat grouwe wiif moat hielendal út de keamer wei, troch in gong rinne om yn 'e winkel te kommen. Dan fregesto om foar in stoer plakplaatsjes.
It ferrûn krekt as er tocht hie. Mei in grou liif fan it boek, stapte er as in hoanne. Mar doe't er ôfslaan moast om by syn hûs te kommen, sei er: - Ik rin mei dy mei, oan jimme daam ta.
Op 'e hoeke by de smitterij frege er: - Kinsto dat boek net by jimme thús opbergje? Dêr is der mear gelegenheid foar.
Ik hie der in bytsje nocht oan, mar hy sei, dat it mar foar ien dei wie.
Hy helle it boek onder syn bloes wei om it my te jaan, mar hy wie sa senuweftich, dat er it op 'e grûn falle liet. De bân wie smoarch
| |
| |
en op in hoekje wat stikken. It wie ek it ferkearde boek, ‘Een koopman in Zoeloeland’. Doe sei Jochem: - Do rêdst dy mar mei dat ferrekte boek. Ik wol it net iens mear ha.
En hy draafde fuort.
Dêr stie ik mei Jochem syn bút. Ik fage der in pear kear mei in smoarge hân op om, dat it net sa nij mear lykje soe en protte it by de bloes yn. Thús wist ik sa gau net, wêr't ik it litte moast. Om it kwyt te wurden, treau ik it gau onder de baskulebarte op 'e diel. Wy ieten dy deis mei ús seizen, want Pake en Beppe útfanhûzen by ús. Doe't ús mem der útgien wie om de brij te heljen, kaam se al gau wer, sonder brijpanne, mar mei it boek. Dat wie danich skanseard, want in hûn hie der op omhaffele. Myn suske hie it kring it libben rêden, doe't in pear groujonges him fersûpe woene. Al in dei of tsien strúnde dat beest op 'e diel om, mar dêr hie ik net om tocht.
Ik siet danich yn 'e knipe.
Us mem hâlde triomfantelik it boek omheech.
De slaggen kamen hast tagelyk rûnom wei.
- Wer komt dat boek wei? Wêrom bist der sa geheim mei? Wêrom leit it op 'e diel?
- Sits wer te ligen fansels! Bist wer efterhâldend!
- Die leugens zoekt voor zijn gebreken, wordt nooit verschoond! (Van Alphen/Beppe).
- As dy sleauwe Jochem Reinsbergen dermei anneks is, sit der grif in luchtsje oan! (Mem).
- It is ek noch gjin boek foar dy! (Pake).
- Wy sille wol sjen wat defefter sit, sei ús heit. Lit ús no earst it iten dien meitsje.
Us mem helle de brijpanne.
Ik krige Jochem Reinsbergen safier, dat er de jûns by ús oan 'e doar kaam en syn boek opeaske. Foar't er it meikrige, waard er onderfrege troch ús pake, dy't as âld-skoalmaster fakman wie yn 't ûtkloarkjen fan ondogenske bern. Mar Jochem joech gjin belies.
De oare deis ferkocht er it boek foar in dûbeltsje oan Heine. Dy soe de wyks dêroan betelje. Mar Jochem hat nea in sint sjoen. Hy stie der Heine trouwens ek net slim op oan.
| |
| |
10. As foarsitter fan it fanfarekorps Euphonia hie Haans D. der by de oare bestjûrsleden op oanstien, dat der in muzyktinte boud wurde soe, midden yn it doarp, op it pleintsje efter Piter Katte syn herberge, De Dolfyn.
Hy koe de oaren meikrije en waard foarsitter fan de Stiftingskommisje Muzyktinte (S.M.N.)- It wie it begjin fan it bandichste mar moaiste jier fan syn libben. De iene gearkomste nei de oare en Haans foarsitter. De iene rekke mei spul út it bestjoer, in oaren ien kaam der by akklamaasje foar yn 't plak, mar Haans bleau presidint en groeide yn syn ambt. As se hast slaande deilis wiene, stiek Haans rêstich in nije sigaar fan de kommisje op en wachte ferduldich smokend of. Hy krige it klear dat er dochs optochten kamen mei it korps, bazars en in bal masqué. En it wie oan him te tankjen dat de notabelen, dokter, dominée, de feearts en oaren mei listen yn 'e baan rekken om de sinteraas je ôf te rûnjen. Dat er sokke pommeranten te sturtswyljen stjoere koe, wie foar Haans D. in hele fiktoary.
Us heit krige de opdracht de tinte te setten, nei in ontwerp dat er yn 't begjin fan de aksje tekene hie. Alle onderdelen waarden yn 'e timmerwinkel makke en dan nei it pleintsje efter Piter Katte syn herberge brocht en dêr yn inoar set. As lêste kaam de kap.
Dy kap, in seiskantige houtkonstruksje, woech der nochal yn, mei trochdat er fan binnen, om de akûstyk te ferbetterjen, keunstich, mar swier betimmere wie. Ik skat dat er sa'n trije, fjouwer meter ophyst wurde moast. In bok mei in teakel soe derta brûkt wurde. De teakel wie de lichte kant neist en de bok byinoar flânzge út steigerjuffers en in heipeal.
Doe't it oan it teakeljen tawie- de Stilen, mei dêroan de konsoles dêr't de kap op steune moast stiene der al danige klien en inkeld by-wie der al in moai keppeltsje folk en it rigele stadich troch. De measten kamen om ris wat oars as dageliks te sjen, mar sa'n ien as Jan Poeste, in onderhânse timmerman, stie der mank in lyts tal oare omstippers yn 'e hoop dat der wat misrinne soe.
It stik koe begjinne. Us heit helle it horloazje út 'e festjebûse en seach der lang op. Fyn ynlein wie dat, want sa fong er de oandacht fan de minsken. Doe dirigearde er syn feinten nei de peallen. Foar by de touwen hie er in pear losse arbeiders oannommen.
| |
| |
Us heit hie de wite simmerpet op, ien mei sa'n glêde, swarte klep, oan 'e onderkant grien. It wite dek koe der ôfknoopt wurde, as it smoarch wie. It lei soms by ús thús yn 'e waskkoer.
It wie wol dúdlik dat it wer in aksje wurde soe foar fiks publyk, soksawat as mei de sânstiennen liuw op dy waach. De grutte Fries hie wer in gouden ûre. Resoluut kommandearre er: Ien, twa, hise! Alles rûn flot. Steatlik riisde de kap omheech. Dy soe wol gau op sa'n hichte komme, dat de feinten him, op een enkel kort bevel, op de konsoles fêstsette koene.
Mar de kap hong ús heit dochs net hielendal nei't sin. In pear tomme tefolle oer ien kant of sa. Dêrom moast in jonge derop klatterje en der in tou oan fêstmeitsje, om wat bystjoere te kinnen. Dy jonge, Eppy fan Lier, wie deabenaud om omheech. Dus duorre it lang en dat ergere ús heit danich.
- Dat hoecht dochs gjin oeren te kostjen! Koest wol yn 'e broek skite, sitst dêr as in hûn dy't neukt!
Doe rôp Eppy yn syn benaudens: - Smearlap! It wurdt myn dea, it wurdt myn dea! (Twakear, dêr bin ik wis fan)
In âld-timmerman kaam by ús heit te stean en sei: - Man, dit moat ophâlde. Dit komt net goed, dy bok is te licht.
Sa't men fan in oprjochte Fries om utens ferwachtsje mocht, seach de kommandeur ferm oer de eameljende âldman hinne.
Mar by tiden draalt de gerjochtichheid gjin sekonde, dat op itselde momint knapt der in tou. Mei helsk kreakjen fan splinterjend hout kegelet de kap fan boppen. Heal op, heal nêst it poadium bliuwt er lizzen, danich út 'e heak.
Eppy jout in skreau dy't de lyts hondert man publyk troch ieren en sinen snijt, makket in needsprong en bedarret sûn en geef yn Piter Katte syn ierdbeien.
Hy kriget lûd applaus foar syn prestaazje. De stumper hie ommers dea west, as er net sa beret sprongen hie.
Us heit, dy't dochs ferslein wêze moast, wie it net oan te sjen, doe't er sabeare onferskillich rôp: - Dêr leit de brot dan, moarn sjogge wy wol fierder.
Jan Poeste begjint húnjend te laitsjen. De groeden fan de stienpûsten yn syn nekke binne sa read as fjoer. Hy sprekt der skande fan, dat ien dy't sa warskôge is, sa eigenwiis doar te wêzen en harkje net nei de rie fan faklju. Dy Fryske swetshals hat himsels
| |
| |
foar it hiele doarp te'n spot makke. It hie al sa wiis fan 't korps west, net nei dy Haans D. te harkjen, dy tafelschuimer van de bourgeoisie, mar bekwame lju dy tinte sette te litten.
De jûns op 'e gymnastyk sei ien fan de jonges - syn heit hie in kafee en hy stie faak te harkjen nei wat der oan de taap sein waard - Se fine jimme heit in slim eigenwize timmerman.
Dat kaam hurd oan. De foarstelling mislearre en de regisseur in idele pochhoanne. Troch syn eigenwizens hie er it foargoed en by elk bedoarn.
Mar hoe beskamsum it foar my dan ek wêze mocht, dat ús heit him sa gek oansteld hie, it slimste wie, dat er nei de grutte klap nei hûs fytst wie, sonder my acht te slaan. Ek by it jûnsiten hie er him net sjen litten.
Hy soe der wol mei oanwêze, dat it mei dy kap hielendal misrûn wie. It wie ek slim.
Hy kin himsels wol wat oandwaan, ferhingje as de heit fan Jehannesy, doe't dy sa húnd wie troch syn maten.
De holle foardel rinne ús mem, myn suske en ik it doarp út. Op in lyts, kreakjend weintsje leit it skeamele diel dat ús bleaun is. Jankend rint de hûn Wodan der efteroan.
De tsjerkklok wurdt let. Foar ús út marsjeart it korps Euphonia en spilet in fleurige mars, sa falsk, dat it jin troch ieren en sinen snijt.
Yn 'e buorren ha se de flage útstutsen en oeral dêr't wy lânskomme klappe se fan blydskip yn 'e hannen.
Op 'e hoeke by de brêge stiet Piter Katte te roppen: - Hylei by my yn 'e ierdbeien, kroandea! kroandea!
|
|
Auteursrechtelijk beschermd