Willem Tell
(1836)–Prudens van Duyse, Jan Valentijn Wouters–
Auteursrechtvrij
[pagina 39]
| |
Gemmi.
| |
Eerste tooneel.
vernet.
Het tooneel is geheel donker. Vernet zit, slapend, op een heuveltjen, naby het meir; hy is gedoken in zijn mantel, waer onder zijn zwaerd verborgen is. De bliksem verlicht het tooneel, waerop een zware donderslag volgt, die Vernet ontwaken doet. Het is middernacht.
Wat domlend krijgsgedruisch laet in de lucht zich hooren,
En koomt op 't onverwachtst mijn korte sluimring stooren?
Met zwarte wolken sluit zich gantsch de hemel dicht.
Wat tastbre nacht! Alleen het rosse bliksemlicht
Schiet op het kokend meir. Die nacht is ons genegen:
Haer sluier dekt het plan van d'afgesmeek ten zegen,
Die met het licht ons daegt. 't Is of de grootsche orkaen
De leus der Vrijheid in het strijdperk voor wil gaen!
De Hemel is met ons: 'k aenvaerd dit heilig teeken,
Dat Gods gerechte hand de kluister zal verbreken.
Die storm schept hoop in 't hart, dat weent om 't Vaderland.
(De storm vermindert allengs; Vernet ziet naer het strand.)
| |
[pagina 40]
| |
Wat scheemring zie ik ginds..... zy nadert langs het strand.
Verraden is men licht!..... 't Is krijgsvolk..... Ja, voorzeker.
(Hy trekt zijn zwaerd.)
| |
Tweede tooneel.VERNET, WALTHER EN VIER GEWAPENDE BURGERS.
WALTHER,
langzaem met de zijnen toetredende.
Vernet!
vernet.
Wie nadert my? Zijt gy een trouwverbreker,
Zoo straff' mijn hand u.... Hoe! 't Is Walther.
walther.
Onverwacht
Treft u mijne aenkomst in het holste van de nacht.
vernet.
't Is waer, mijn Vriend, 'k verstom: zeg my, wat zulks beteekent?
Verlaet gy zoo uw' post, waerop gantsch Uri rekent?
Uw koomst voorspelt niets goeds.
(Het onweêr is geheel bedaerd.)
walther.
Ten minste omzichtigheid.
's Lands redding hoopt op trouw, op moed, en wijs beleid.
vernet.
Wy zijn verklikt; ik hoor 't; de Vrijheid is verloren.
walther.
Niet zoo kleinmoedig! Al den toestand zult gy hooren.
(Tot de wacht.)
Verwijdert u één stond. - Tell zucht in hechtenis,
En zeker, dat de dood zijn deugd beschoren is.
| |
[pagina 41]
| |
vernet.
Hoe! Tell.... in boeien!.... God! men heeft hem dan verraden?
walther.
De ramp stijgt niet zoo hoog; de trouw blijft rein: 't versmaden
Der Wet, die hulde vergt voor de opgeheven spits
Baerde aen den Held dit wee: nu moest zijne ijsbre flits
Van Gemmis dierbaer hoofd, tot straf, een' appel schieten.
Zijn zoon te redden of zijn bloed zelf te vergieten,
Wat vreesselijke kans, door d'Onmensch uitgedacht!
'k Zag 't ongehoorde stuk, met meer dan menschenkracht,
Voor 't twijflend oog des volks, door Althorffs Held volbrengen;
En de eeuwen zullen steeds van zulk een daed gehengen!
De Dappre zegepraelt, en met hem gantsch het Land.
Men joelt en juicht om 't feit, en Gessler - knarsetandt.
Weêr heeft hy, naer zijne aerd, en woord en eed geschonden,
En d'onbeloonbren Held in 't kerkerslot herzonden.
Zijn leven lijdt gevaer; hy wordt, gelijk de Staet,
Indien geen redding daegt, het offer van den haet.
Die redding is alleen in onzen moed te vinden:
De naderende dag van gram moet ons verslinden,
Of onze beulen. Vriend, ons wacht een schoone taek!
De heldenmoed stijge op met Gesslers dorst naer wraek.
Het recht is ons, de zege....
vernet,
terwijl de veewachtershoren in het verre gebergte klinkt.
Alreeds steekt men den horen.
walther.
Vreest ge een verraders oog, dat ons hier op kon sporen?
vernet.
Neen, maer de tijd verstrekt; 't is meer dan middernacht,
En 't onweèr zwijgt. Men blaest de nijvre morgenwacht,
Die in 't gebergte dra de knapen doet vergaderen.
De herders zijn te been, zoo haest de dag gaet naderen.
| |
[pagina 42]
| |
walther.
ArnoldGa naar voetnoot(*) werd tijdig van de zaek bericht; ik zond
Hem over 't meir een boô, maer wou met eigen mond
U spreken. 'k Ben met haest van Uri heengevaren,
En liet een' dappren Vriend die eerepost bewaren.
Ik reken op zijn trouw, als op mijn eigen woord.
Nu, spreek: de tijd eischt spoed.
vernet.
Men treê manhaftig voort.
De trouw bleef ongekreukt, de hoop is niet verzonken!
Wat werd Helvetie in vernaeuwden band geklonken,
Ontzonk der laffe vuist het opgeheven zwaerd!
Mijn manschap staet bereid, en blijft der Vrijheid waerd.
Is Schweits en Uri eens in onze macht gevallen,
Dan zal die Vrijheid reeds haer zegetoonen schallen,
Bij 't juichen van al 't Volk, dat ons langs berg en dal,
Op 't eerstgegeven sein, ter tocht nabruisschen zal.
Daer toet ten tweede mael de vroeggestoken horen;
Het vee drijft naer 't gebergt', by 't scheemrig morgengloren.
Keer spoedig weêr. De zon straelt ras den oever rond.
walther.
Zy schijnt nog, voor zy daelt, op vrijgevochten grond.
(Zy verwijderen zich in aller ijl.)
| |
Derde tooneel.TELL,
met pijl en boog geladen, koomt van achter het tooneel te voorschijn, en springt van een heuvel af.
Gezegend onweêr, dat mijn banden heeft gebroken!
Bleek, zag mijn beul Gods wraek langs rots en golven spooken,
| |
[pagina 43]
| |
En 't vaertuig rondgezweept op d'oever van de dood.
De Hemel strijdt met Tell, gered zelfs door dien nood!
(Hy knielt.)
God - Vader! ja, Uw hand deed my 't gevaer ontkomen.
Nog tobt de Dwingeland langs de ongenaekbre zoomen
Van 't klippig strand, en wacht een heuchlijke uitkooms! af.
'k Erken Uw raedsbesluit - Uw hand ontspart hem 't graf!
Schoon 't felverborgen meir, waer hy, met vloekgenoten,
Door mijn geredden voet werd in te rug gestooten,
Hem niet verzwelg', Gy redt hem slechts tot zijn verderf,
Op dat zijn eerloos bloed deez' vrijen grond beverf.
(Hy rijst op.)
Ja, diepvernederd Volk, ik zal den Snoodaert treffen.
Zijn val zal u het hoofd uit d'afgrond doen verheffen
Ten Hemel. Ik herleef voor u, en adem vrij.
Hy spoor' zijn redding op; hy vindt zijn straf in my.
Mijn leven, door dien God zoo wonderlijk beveiligd,
Als hy den slaef tot loots verhief, blijft u geheiligd.
Mijne afgematte leên hervatten jonge kracht,
By 't denkbeeld, dat hem hier des Hemels wraek verwacht.
Daer nadert hy van verr': ik zie zijn wimpel waeien;
Ik zie zijn warlend schip om gindsche klippen draeien.
Hy stevent herwaerts aen, en zoekt zijn veiligheid
Aen de eenigste opening, waer hem de dood verbeidt.
Genaek; gy zult uw straf op heden niet ontspringen.
Den wreeden boezem zal de zelfde pijl doordringen,
Waermeê ge een dierbaer hoofd te nedervellen zocht.
Ja, gy hebt hem vermoord, zoo veel gy zulks vermocht.
Rampzalig Vader, ach, derfde ik niet meer dan 't leven,
Had mijn verdwaelde hand mijn Liefeling doen sneven?
Thands heeft ook 't Vaderland zijn redding my vertrouwd.
Maer stil.... Waer heen geschuild? Dees berk verberg' me. Stout
Wacht ik hem hier. Ontruk my nog eens dien barbaren,
| |
[pagina 44]
| |
Bestuer weêr d'eigen pijl! Uw vuer is me ingevaren,
Uw wraekvuer, groote God! - Uw hand wreek' door mijn hand
Uwe eer - mijn Gâ, mijn Kroost - mijn zinkend Vaderland!
(Hy schuilt achter het berkenboschjen.)
| |
Vierde tooneel.GESSLER, SARNEM, WALTHOFF, OSMAN EN DE WACHT.
Men ontdekt het schip in de verte, achter den afhellenden rotsheuvel; het nadert langzaem 't strand.
walthoff.
Wy zijn, door ons beleid, het doodsgevaer ontkomen.
Na zoo veel tegenspoed, dient alle zorg genomen,
Als men het ranke schip ter have binnenwendt.
sarnem.
De wakkre stuerman is met haer genoeg bekend.
Men droom' geen onheil meer; dat men den oever nader'.
We zijn in veiligheid.
gessler.
Ja, ware die Verrader,
In dien gevloekten storm, mijn macht maer niet ontvlucht.
Wat ijsselijke nacht! De zwavelzwangre lucht
Trekt als ten strijd voor hem, om, razend en verbolgen,
My met haer bliksems tot in d'afgrond te vervolgen!
Had ik mijn moed aenhoord, en niet uw laffen raed,
Nooit waer' zijn vuist ontboeid, al bood haer stuer ons baet.
Maer is hy 't zwaerd ontsnapt, hy is het niet ontweken.
Ik wil op zijn gezin, op 't gantsche Land my wreken.
Mijn langgerekt geduld is eindlijk uitgetergd:
'k Vervolg dit bandloos volk in 't diepste van 't gebergt';
Mijn gramschapsvuer verleert zijn ovrig erf en have;
Het kruipt aen Gesslers voet, en bukt, en helt ten grave,
| |
[pagina 45]
| |
Zoo lang, tot Gesslers wet zijn trots te boven streeft,
En 't dien aertsdoemling aen mijn straf bijl overgeeft.
sarnem.
Hy kan dit rotzig strand, langs onbetreedbre wegen,
Nog niet ontweken zijn. Men zende een wacht hem tegen,
Met Osman, langs de kust: wy zijn aen land; misschien
Kan iemand hem, van rots of heuvel, nog bespiên,
En volgen op het spoor.
geesler.
Die raed kan nuttig wezen;
Men volg' hem. 't Meir is kalm, en 't zonnelicht verrezen.
Die last zij u vertrouwd: gy zult den booswicht....
(Hy begeeft zich de eerste aen land; Teil schiet uit het berkenboschjen, treft Gessler in de borst, en vlucht.)
Moord!
(Sarnem en Walthoff, ook aen land gestapt, ondersteunen hem; de laetste trekt den pijl uit.)
sarnem.
Verraed! wat addrennest schuilt in dit vreeslijk oord?
Ginds vlucht de moorder. - Snel, snel, Osman, op zijn treden!
Ginds vlucht hy, naer 't gebergt', met uitgerekte schreden;
't Is de verrader Tell.
osman.
Vergeefs, dat onze stoet
Hem narenn' door 't gebergt', of langs den kronkelvloed:
(Hy ziet hem na.)
Hy is te wel bekend met ontoegangbre kusten,
En reeds ontschoot hy aen het oog.
sarnem.
Vlieg heen! geen rusten
Voor gy hem houdt.
| |
[pagina 46]
| |
osman,
zich met eenige mannen aen land begevende, om naer 't gebergt te spoeden.
Wy gaen.
| |
Vijfde tooneel.GESSLER, WALTHOFF, SARNEM, TWEE SOLDATEN.
gessler,
tot zich-zelven komende.
Het is de pijl van Tell!
Hy zegepraelt, en trotst voortaen elk dwangbevel.
Dien pijl, schoon de andre niet den dood uws lieflings baerde,
Was 't, dien uw stille wrok nochtans voor my bewaerde;
En 'k schiep het schoonste plan: de Zwitser lag verguisd;
'k Was meester van dit Land; u knelde ik in mijn vuist!
'k Voorzag reeds kroost van kroost in d'ijzren band gesmeten;
En gy - gy hebt, als rag, op eens dien stukgereten.
ô Wee! ô woede! die mijn boezem overkropt!.....
ô Hoon! had ik u eerst in de eeuwge nacht verschopt!
Waerom niet eer vergaen in de opgeruide golven?
Gy waert met my ten minste in 's afgronds schoot bedolven.
Wat uitzicht!.... 't Zwitsrenras danst morgen op mijn graf.
Ik roep den donder - al de vloeken - op hen af!
En rijze een, na mijn' dood, die hen tiendubbeld plage,
Die 't jongste heillicht van hun boôm voor eeuwig vage;
Een helsche slaverny zij aller Zwitsren lot!
Wee hun! maer, ach! ik sterf - en
('k voel 't!) er leeft een God.(Men laet het lijk in het schip neder; twee soldaten staen nevens het zelve.)
walthoff.
Verpletterende slag! wat raed? Wat raed kan baten,
Na zulk een' laetsten snik? Heeft ons die God verlaten?
Is 't zijne onzichtbre hand, die ons vervolgt? - Het bloed
Stolt my om 't hart; de schrik vervangt geheel mijn' moed.
| |
[pagina 47]
| |
sarnem.
Geen angstig voorgevoel bekruipe ons hart en ader.
Zie, Osman koomt te rug; hy stapt ons schichtig nader.
| |
Zesde tooneel.OSMAN, DE VORIGEN.
osman,
met zijne wacht toetredende.
Dit bloedig oord ontvlucht! Wat beuklaer, die hen stuit?
Des oproers gorgel brult zijn woede ras hier uit:
't Is al in rep en roer.
sarnem.
Waerom zoo te verbazen?
osman.
Ik hoorde 't krijgsklaroen 't bekende volkslied blazen.
'k Zag in de verte 't volk, met vaen en hellebaerd,
In krijgsgeleedren, onafzienbaer, saemgeschaerd.
Voorzeker is 't verraed in Schweits al uitgebroken:
De koomst van Tell heeft daer die fakkel aengestoken,
En naeuw redde ons de vlucht.
(Men hoort de bekende volkstoon le rans des vaches in de verte.)
Zy nadren! Vluchten wy,
Eer Uri door 't verraed ook overvleugeld zij!
walthoff.
Spreek, Sarnem, spreek! mijn angst wordt al te wel bewaerheid;
't Gevaer wint voet by voet; beslis in zulk een naerheid!
(Men blaest op een' dichteren afstand.)
sarnem.
Men keere in aller ijl, op dat men Uri dekk',
En 't slot ons tot een schans voor ieder aenval strekk'.
| |
[pagina 48]
| |
Nog zij uit Gesslers naem, de legermacht vergaderd.
Dat ze op heur hoefslag sta, voor dat de Zwitser nadert,
En strijde aen onze zij', met wraekziek algeweld,
Tot dat de laetste kop dier muitren zij geveld.
Hervoort naer Uri dan! ô Stuerman, wend den steven.
walthoff.
Uw stemme doet in my de hoop, den moed herleven.
Spoed voort! 't is meer dan tijd.
(Zy gaen allen aen boord.)
sarnem.
't Is tijd, 'k beken het, ja,
Dat men de woede van 't losbarstend vuer weêrsta,
Maer geenzins is 't te laet, om 't manlijk uit te dooven.
Wy zweeren by dit lijk: men stijgt dit lot te boven!
En vreeslijk zij de wraek de Schim, die voor ons zweeft,
Beloofd!
allen.
Wy zweeren 't!
sarnem.
Beeft, verwaende Zwitsers! beeft!
einde van het vierde bedrijf. |