Willem Tell
(1836)–Prudens van Duyse, Jan Valentijn Wouters–
Auteursrechtvrij
[pagina 27]
| |
Eerste tooneel.
trayer,
ter zijde des tooneels opkomende en rondziende.
Het is maer al te waer: het drok gewoel der straten
Kan my geen twijfel meer van 't vonnis overlaten.
Hy, die van 't gantsche land bemind wordt en geroemd,
Ziet zich tot meer nog dan een dubble dood gedoemd.
Ik beef voor 't oogenblik! Wie zie ik herwaerts komen?
| |
Tweede tooneel.TRAYER, MARIA, WECHTER.
trayer,
terwijl eenige burgers langs de andere zijde des tooneels treden vervolgt:
Maria, hebt ge in 't veld dan ook de maer' vernomen
Van 't schouwspel, dat ons wacht?
maria.
Korts na den middag, ja,
Vloog ons de tijding reeds uit duizend monden na.
'k Zat op een heuvelspits, in diep gepeins verzonken
| |
[pagina 28]
| |
Om 't dierbaer Vaderland, aen d'ijzren boei geklonken,
Wanneer ons 't vonnis werd vermeld van een der liên,
Die 't op de woelge straet had aengeplakt gezien.
Hier, Wechter kende 't eerst. Ras blies zijn schelle horen
De noodbyeenkomst, langs 't gebergte, in aller ooren.
Ras vloeide, al mommelend, een breede schaer byeen,
En trok, met popplend hart, naer 't angstig Althorff heen.
wechter.
't Is ruim een uer, dat wy de sombre tijding kregen;
Zy liep de velden rond. Welhaest zag men de wegen
Vervuld van oud en jong, dat, met nieuwsgierig oog,
Naer 't nooitgezien tooneel in Althorffs wallen vloog.
Mep zegt, die tijding deed geheel de stad verroeren;
De straten golfden zwart van burgers, zwart van boeren.
(Een militaire wacht gaet van achter over het tooneel.)
Ik zie maer luttel volks: hier is het plein nochtans
Bestemd ten uitslag van de schrikkelijke kans.
trayer.
Ga na den toren; daer zult gy geheele troepen
Zien saemgestroomd, en zich verdringen, op de stoepen.
Het woelt en wart er alles ondereen. Men stopt
Elkaêr den doorgang: straet by straet zijn volgepropt.
't Is als een oproer, dat het slot wil overrompelen,
En op den aenval loert. Men hoort de menschen mompelen
En morren onderling. Men dreigde zelfs de wacht:
Den grooten Burger zou men rukken uit haer macht.
Zoo hoorde ik in 't gebruisch hen tot elkander spreken;
Maer niemand heeft den moed den schedel op te steken.
Men vloekt den Gouverneur, men vloekt zijn' helschen Raed,
Wie 't allerminst gerucht met bleeke siddring slaet,
Als kwam de wraek van 't Volk
(Gods wraek!) hen reeds bespringen.Ik kon ter naeuwer nood my uit den aendrang dringen,
En repte naer dit plein mijn vaekgestuite schreên.
| |
[pagina 29]
| |
Toen zag ik, over 't volk, van in de verte heen,
Aen 't lansenblikkren en het zwieren van de pluimen,
Dat Gesslers macht het Volk reeds dwong de plaets te ruimen
Aen 't voorhof, waer hy-zelf ras henenstappen zal.
wechter.
Het uer is daer.
maria.
Ik ga, ik ga.
wechter,
in de verte ziende.
Zy nadren al.
Blijf hier!
maria.
ô Neen, ik ga: 'k verlang die ijslijkheden
Geenzins te zien. Daer koomt...... ik beef door al mijn leden.
Gods arm bescherm hen-beî!
(Zy vertrekken aen de eene zijde).
| |
Derde tooneel.WILLEM TELL, GEMMI, GESSLER, SARNEM, WALTHOFF, ZELO, EN DE VORIGEN.
Boeren, Burgers en Vrouwen vervullen het tooneel. Tell treedt, nevens Gemmi, dien hy aen de hand leidt, door een dubble wacht pijkeniers en hellebardiers. Een hunner draegt den boog en de pijlbus van Tell, en houdt een appel in de hand. Achter dezen treden Gessler en zijne Raden.
tell,
met een ontzet gelaet.
Gy geeft my moed, mijn Zoon!
Uwe onschuld pleit ons vrij voor d'allerhoogsten throon.
Daer is genâ, daer recht. Neen, God zal niet gehengen,
Dat ik, der wraek ten zoen, onnoozel bloed zal plengen.
Omhels my - licht voor 't laetst! De tweestrijd der natuer
Put al mijn krachten uit. Verschriklijk is dit uer,
| |
[pagina 30]
| |
Een foltereeuw voor 't hart eens Vaders.
gemmi.
Troost u, Vader.
Grijp moed: 'k beef immers niet.
(Tot de lijfwagt).
Koomt, mannen treedt my nader;
Volvoert uw last, en brengt my naer don afstandspael!
tell.
Hoe 't ga, de wraek vindt in zijn bloed geen zegeprael.
| |
Vierde tooneel.DE VORIGEN, EDWIGA.
edwiga,
die door de burgers heengevlogen, de grootste verslagenheid verraedt.
Mijn Zoon!..... waer zijn ze?
(Tot haren Echtgenoot).
Gy - natuer zoo wreed vergeten,
Uw bloed, uw Vaderplicht! Niets mocht Edwiga weten....
Gy wilde uw' Zoon slechts zien!..... Is dit mijn trouw ten loon,
Dat men voor eeuwig my zoo afscheurt van mijn' Zoon?
Wist gy niet, dat de flits, die 't hart hem zou doorbooren,
Ook 't mijn doorbooren zou? - Wat geeft eens Gesslers toren?
Een Vader draegt altijd een' hemel in 't gemoed,
Als hy zijn liefling redt, ten koste van zijn bloed.
Mijn Gemmi!.....
(Zy vliegt hem in de armen).
gemmi.
Moeder!
tell.
ô Edwiga, staek die rede!
| |
[pagina 31]
| |
Verwijt een' Vader niets; maer zend tot God uw bede,
Dat Hy mijn arm bestiere! Ach, vloek my om geen daed,
Die 't eenigst, om ons kind te redden, overlaet.
't Geweld geeft hier de wet. Wat gruwelstuk het smede,
Gy weet het, de Almacht leeft!
edwiga.
En duldt het! Neen, geen bede!
Wraek, Hemel, schrikbre wraek! En eischt de tijger bloed,
Dat heb ik! 't Moederhart heeft ook zijn heldenmoed.
gessler
tot Osman.
Maek aen dit spel een einde!
edwiga,
die Osman wil henenleiden.
Ik spot met doodsgevaren.
Waer zijn de beulen?
tell.
Ga, Edwiga, wil bedaren!
De Hemel stond de ramp 't gebed toe, en de hoop;
En ramp baert dikwijls heil, door wondren samenloop.
Ga heen, geliefde Vrouw! door wanhoop onbevochten.
edwiga.
Waer zijn de beulen? Hoe! ik heengaen, ik!....
(Zy vliegt door de wacht heen, en ontdekt Gessler met zijnen Raed.)
Gedrochten!
(Zy valt tusschen de Burgers in onmacht. Gemmi ging ondertusschen naer het afstandspunt met zijnen Vader. Men wil hem blinddoeken, het gene hy weigert. Men reikt Tell den appel toe).
gemmi.
ô, Laet dien blinddoek daer: ik wil mijn' Vader zien.
tell.
Mijn Gemmi! neen, dit niet! De pijl kon u misschien
| |
[pagina 32]
| |
Doen schrikken: niet te stout!
gemmi.
Mijn Vader, wil niel vreezen!
U enkel zal ik zien, en onbeweeglijk wezen.
tell.
Zet u, tot vaster steun, dan op de rechter knie!
(De oogen om hoog slaende.)
Mijn Redder, dat ik niets, niets dan den appel zie!
(Tot Gemmi.)
Verroer niet! Moge God in u een drietal sparen!
Die moed past aen mijn Telg.
gemmi.
De moed redt uit gevaren.
tell,
die langzaem tot zijne plaets getreden is.
ô Gemmi, die mijn hart met hoop en kracht bezielt,
Bid, bid den Eenigste, voor wien een Zwitser knielt!
Ik zal dien wreeden plicht - ik, Gade en Vader - kwijten,
Maer hy belâ me nooit met bloedige verwijten.
Reik my mijn wapentuig en koker toe. Helaes!
(Hy breekt een stuk van den horen des peils, dien hy in de hand nam, en bergt een tweeden in zijn borstkleed.)
Dees dien nu niet! Of hulp of wraek, ô Hemel!
gessler,
dien het laetste woord gehoord heeft.
Dwaes!
Hier geldt alleen de kunst: geen Hemel kan hier baten.
Wie voor mijn wrok niet buigt, is van 't heelal verlaten.
tell,
knielende.
Gy hoort dien gruwel, Gy, die 't Vaderhart doorziet.
Wees Gy zijn redder; ik - ik ben zijn moorder niet!
Gy, die voor Abraham een' Engel neêr deed schieten,
| |
[pagina 33]
| |
Laet mijne onzeekre hand nooit Onschulds bloed vergieten.
Uwe onverkortbare arm stelde aen de golven perk;
Gy moet der Vadermin verheevner wonderwerk:
Gy moet de razerny eens dwingelands bedwingen,
En uit de vreesbre nacht een hulpzon voort doen springen.
ô, Storte ik nimmer 't bloed, dat uit mijn adren vloot;
Het eenigst spruitjen van Edwiga's teedren schoot;
De hoop van mijn geslacht; voor wien ik eerst moet dalen
In 't graf. ô, Laet mijn hart dien zegeprael behalen,
Of.....
(Hy rijst, stelt een pijl op zijn boog, poogt driemael te schieten, maer vruchteloos; eindelijk ziet hy nog eens naer den Hemel, mikt en schiet den appel weg, terwijl de aenschouwers, met afgewend gelaet, den noodlottigen scheut verwachten.)
gessler.
Is er dan een God?
verscheidene burgers.
Triomf!
wechter.
Leev' Tell!
trayer.
Leev' Tell!
gemmi,
in de armen van zijnen Vader vliegende, die hem met verbijstering aenziet.
Mijn Vader, 'k zie u weêr.
tell.
Niet meer uw rampgezel.
gemmi.
Doch waer is Moeder?
maria.
Hier; de kracht heeft haer begeven.
| |
[pagina 34]
| |
edwiga,
tot zich-zelve komende.
Waer ben ik?
gemmi.
Moeder!
edwiga.
Is mijn Gemmi nog in 't leven?
gemmi.
Ja, Moeder, 'k ben by u, en Vader is weêr vrij.
edwiga.
Mijn God, Gy zendt geen smart, of voegt er blijdschap by.
tell,
Gessler naderende.
Ik eisch mijn vrijheid weêr.
gessler.
Ik prijs uw kunst.
wechter,
onder het volk.
Zijn vrijheid!
gessler.
Geen dolle drift! In rouw verkeerde licht die blijheid.
tell.
Ik eisch mijn vrijheid weêr.
verscheidene burgers.
Zijn vrijheid, Gouverneur.
gessler.
Hy won ze, en ordenlijk verkrijgt hy die. Betreur
Geen muitzucht, haestig Volk! In boeien zou ze u klinken,
En 't strafzwaerd van de Wet doen op uw halzen zinken.
(Men brengt Tell den weggeschoten pijl weder; hy steekt dien by den anderen in zijn borstkleed. Gessler ontdekt dien hier door, ontstelt, en zegt ter zijde:)
| |
[pagina 35]
| |
Hoe woest, hoe trotzig straelt zijn oog, waervoor ik gruw!
(Tot Tell).
Die tweede pijl - waer toe was hy bestemd?
tell.
Voor u,
Zoo ooit mijn eigen hand mijn Liefling had doen sneven.
Dan moest die eigen hand mijn hart voldoening geven;
En nimmer kon dit doel mijn' Vaderrouw ontgaen.
gessler.
Rampzaelge Willem Tell, 'k heb u te wel verstaen;
'k Ontfang daer van u-zelv' geenzins onnutte wenken.
tell.
Ik won mijn vrijheid weêr.
gessler.
Men zal ze u later schenken.
verscheidene burgers.
Zijn vrijheid, Gouverneur!
gessler.
Bedaert u; 'k hou mijn woord.
Eerst echter ga het Recht met vasten voetstap voort.
Hy is der doodstraf vrij, maer 't Recht wake, onbezweken:
Hy dreigde my den dood. Tot dat de Raed zal spreken,
Omvang' de boei zijn leên; breng hem naer 't torenslot.
(De wacht geleidt hem henen. De burgers volgen met Edwiga en Gemini.)
edwiga,
in het henengaen.
Die zege baert de dood. Wie zal ons redden?
gemmi.
God.
| |
[pagina 36]
| |
Vijfde tooneel.GESSLER EN ZIJNE RADEN.
gessler
tot Zelo.
Spreek, Zelo! kan u dit niet innig overtuigen?
Halstarrig ras! het zal de nekken nimmer buigen
Dan voor de strafbijl; en ik zie, hoe 't ingewand
Des burgers, door dien Tell, in woelkoorts al ontbrandt.
zelo.
Is 't wonder, dat het Volk door wrok zij aengegrepen?
Koomt daeglijks last op last het niet tot morren zweepen?
Den laetsten droppel bloeds heb ik voor Gessler veil,
Maer manlijk strijdt mijn raed ook voor des Zwitsers heil.
ô, Mocht ik tusschen u en 't Volk een midlaer wezen,
En zag ik uw geluk eens uit zijn min gerezen!
Al droeg een Moeder my hier onder 't harte niet,
't Is Vaderland alom, waer 't Volk ons liefde biedt;
En 't denkbeeld streelt mijn ziel, dat - vrij van alle boeien -
Dit Volk eens op mijn asch een traen zou laten vloeien.
God geev', dat mijn vermaen niet eens, te laet aenhoord,
Tot rechter u verstrekk'! - Mijn tael in tusschen spoort
Elkeen tot vreê, en 'k ga
(als slotvoogd) 't slot bezorgen. | |
Zesde tooneel.GESSLER, SARNEM, WALTHOFF.
gessler.
Een somber doodsgeheim ligt in die borst verborgen.
Waer hy een Zwitser zelfs, hy kon geen grooter vlijt
Besteden voor dit volk, dat my de rust benijdt.
't Is enkel lafheid...... Maer wat pak ligt me op de leden?
Een beeld
(het beeld van Tell!) waert, dreigend, op mijn schreden; | |
[pagina 37]
| |
Een angstig voorgevoel spelt my een schriklijk lot;
Een voorspook schokt my, die met Hel en Hemel spot.
Wordt eens het woelziek volk door Vrijheids waen bezeten,
Welk brein berekent, wat zijn arm ook zal vermeten?
My kwetst de glans van Tell het daer voor pinkend oog:
Ik sidder voor den pijl, die van zijn pees eens vloog.
sarnem.
Ik zie alreeds 't gevolg: gy hebt hem vrijgesproken,
En op den zelfden stond voor 't Volk uw woord verbroken.
Wy zijn te verr' gegaen, om nog te rug te treên.
Des oproers spille draeit op hem, op hem-alleen:
Er moet een einde aen zijn! Geen uitstel met besluiten:
Zijn dood-alleen kan in zijn loop den opstand stuiten.
walthoff.
't Is zoo. Wat Zelo raekt, hy is 's mans middelaer;
Geen rechter, maer zijn steun en stut by elk bezwaer.
gessler.
Welaen! het moet, het zal..... Ja, langer te overwegen
Is vol gevaer; alleen een lafaert spreekt my tegen,
En pleit voor Tell en 't Volk, dat niets dan onrust aêmt.
Ik heb mijn plan gevormd, dat hen weldra beschaemt.
De trotsche Zwitser zal niet langer my weêrstreven -
Niet langer voor zijn oog dien Vrijheidsdroom zien zweven.
Hoor, Sarnem: 'k wil, dat Tell nog korts na middernacht
In stilte aen Uris meir, uit Althorff, zij gebracht.
Van daer moet hem een schuit naer 't sterke Kusnacht voeren.
De reize is kort: geen blik zal ons by nacht beloeren.
Maer Zelo wete niets van die geheime tocht;
Vooral men wekke niet de sluimrende achterdocht.
'k Zal zelf, met u, naer 't slot d'Oproerling vergezellen,
En daer zal 't wrekend stael zijn trotschheid nedervellen.
Zijn val voorkoomt mijn' val; mijn wraek vereischt dit bloed;
Mijn macht, dit offer. En wie dan nog wrokt en wroet,
| |
[pagina 38]
| |
Dien zal ik, zonder moeite, in vaste teugels dwingen,
Of - baet het niet - in boei en band, tot barstens, wringen.
Elkeen buigt slaefscher nog dan naer mijn wenk en woord.
Genoeg! volgt mijne schreên! De nacht toeft ons aen boord.
einde van het derde bedrijf. |
|