Willem Tell
(1836)–Prudens van Duyse, Jan Valentijn Wouters–
Auteursrechtvrij
[pagina 16]
| |
Eerste tooneel.GESSLER, SARNEM, WALTHOFF, ZELO.
gessler.
Wel, Zelo! blijft u nog mijn plan bespotlijk zijn?
Is 't nu nog valsch gerucht, gebaerd door blooten schijn?
De tijd is eindlijk daer, dat ik moet onderkennen,
Wie my tot vijand is. Ik zal dit volk gewennen
Den nek te buigen voor mijne onverbuigbre wet.
Wee, die één enklen stap hare uitspraek tegenzet!
'k Wil boeien hun verstand, hun rede diep verlagen:
Zoo moet hun lijf en ziel onbreekbre kluisters dragen;
Zoo leven zy als 't ros, dat, naer zijns meesters gril,
Een forscher bit beknelt, als 't dit ontsteigren wil.
Die trotsche Natie, slechts gewoon in 't stof te wroeten,
Onwaerdig in dat stof te kruipen voor mijn voeten,
Droomt nog van Vrijheid op haer overheerden grond,
Dien Oostenrijk sints lang aen zijne kreitzen bond,
En door het oorlogsrecht heldhaftig heeft verkregen,
Als 't heir der Zwitsren voor zijn bliksemenden degen
| |
[pagina 17]
| |
Te rug kromp, en zijn wraek ontweek in 't vrij gebergt'.
En 't is dit zelfde volk, dat Gesslers wetten tergt!
Het waent, zijn Vrijheid uit het graf te zien hersteigeren;
Het wrokt, halstarrig; 't durft altijd nieuw tolrecht weigeren,
Terwijl, 't onbuigzaem voor mijn wenken, dag en nacht
Op lage en listen loert, en naer mijn neêrlaeg smacht.
Wien moet ik meer dan Tell van al dien trots betichten?
Hy beev'! 'k Wil op zijn graf mijn' ijzren zetel stichten.
Dat by verga! Hem rooit mijn wraekzucht uit van de aerd'!
Wie voor geen wetten buigt, kniel' voor het straffend zwaerd!
sarnem.
Gewis, eens moet de wet een treffend voorbeeld geven:
Blijft onder ons gezicht een enkle muiter leven,
Als Tell, die haer bespot, en aen zijn hielen vaegt;
Als Tell, die immer van de Vrijheid nog gewaegt,
En in den Oppervoogd den Keizer durft trotseren,
Dan zal de ontzinde slaef zijn' meester dra verheeren.
Weet, dat by listig is, en dat het gantsch gewest
Het oog op hem, als op een bake, houdt gevest.
walthoff.
Het duldt geen onderzoek: de wet is uitgesproken;
Het vonnis vastgesteld; het misdrijf dient gewroken.
zelo.
't Is waer, het Zwitsersch volk is zacht, maer koen van aert.
't Kan, uitgetergd, op eens, wanhoopend, met het zwaerd
Verrijzen; fel en forsch der kluister zich ontwringen.
Spant gy een veêr te sterk, verschriklijk is haer springen.
Men wint met zoetheid meer dan met geweld.
gessler.
Gy spreekt
Als wien 't in brein en hart aen raed en moed ontbreekt.
Neen, Zelo! Gessler spot met al uw ijdel vreezen.
| |
[pagina 18]
| |
Een volk, te recht gedoemd, geschikt om slaef te wezen,
Zou nog verroeren? Nu, prang dan zijn boei meer vast.
Gebieden is de tael, die heerschers enkel past.
Beef gy, verbleekt, te rug; ik kan 't alleen volvoeren;
Ik, gantsch Helvetie aen mijne ijzren wetten snoeren.
| |
Tweede tooneel.DE VORIGEN, OSMAN.
osman.
Men smeekt, met needrig hart, zijn Hoogheid om gehoor.
gessler.
Wie stelt er op deez' stond zich aen de raedzael voor?
osman.
Mijn Vorst! de gâ van Tell, de wanhoop in hare oogen,
Een kindtjen aen heur hand, kwam naer dees plaets gevlogen.
gessler.
Dat ze in de zael verschijne! Een onverwacht geval!....
walthoff.
Een vrouwenlist; doch dien men haest ontdekken zal.
| |
Derde tooneel.EDWIGA, GEMMI, DE VORIGEN.
gessler.
Wat wilt gy? Spreek!
edwiga.
Mijn Vorst, alleen uw hart bewegen.
Ja, in uw meêlij' is mijn laetste hoop gelegen.
Verstoot onze onschuld niet, die troost smeekt by haer' Heer.
| |
[pagina 19]
| |
Geef my een' Gade, geef mijn' zoon een Vader weér.
Een enkel eerverzuim, al was die eer geboden,
Heeft zoo iets in uw' Raed verdediging van nooden?
Wees edelmoedig! Toon, dat gy vergeven kunt.
gessler.
Dat kan ik ook, ô Vrouw! maer om geen moorddolkpunt
In 't hart te wachten. Dit kan nooit uw stem verbloemen;
Dit pleit uw traen nooit vrij.
edwiga.
Ach, wil geen onschuld doemen.
Gaf ooit mijn Echtgenoot een schijn van zulk verraed?
't Vooroordeel, dat den mensch met tastbre blindheid slaet,
Heeft, door een slangentong, u tot de wraek bewogen.
Doe recht!
gemmi.
Mijn Vorst, ik bid, schenk ons uw mededoogen.
Zie gunstig op de smart der liefste Moeder neêr.
Ik smeek het aen uw' voet: geef my mijn' Vader weér.
gessler.
Door bitsen haet voor my is Willem Tell ontsteken.
gemmi.
Hy kent mijn Vader niet, die zoo van hem durft spreken:
Te teeder mint hy ons, dan dat hy iemand haet'.
gessler.
Wat leert die Vader u?
gemmi.
Te leven voor den Staet,
Wanneer ik mede eens boog en slinger kan behandelen;
Met vasten voet het spoor der Vadren te bewandelen;
En, in de diepste ramp, te hopen op den God,
Die met de onmenschlijkheid, hoe hoog gezeteld, spot.
| |
[pagina 20]
| |
gessler.
Wie zijn onmenschten, kind?
gemmi.
Dit tuig' hun eigen harte;
Voor my ik ken nog niets dan mijner Moeder smarte.
Wat snoodaert ook zoo wreed haer tranen stroomen deed,
Ik schrei den Wreker aen van 't onverdiende leed.
gessler
tot Edwiga.
Uw schrander Zoontjen moet voor geene klerken wijken!
edwiga.
Oprecht?
gessler.
't Is mogelijk..... De Raed zal vonnis strijken.
Vertrek, op dat het recht dra door zijn' mond besliss'!
joanna,
met Gemmi aen de hand, vertrekt, gevolgd van Osman.
De dood schuilt onder 't kleed van deez' geheimenis.
(Zich omwendende, onder het henengaen).
ô, Wees rechtvaerdig!
| |
Vierde tooneel.GESSLER EN ZIJNE RAEDSHEEREN.
sarnem.
Wel, heb ik my thands bedrogen?
Zaegt gy het listig hart niet spreken uit hare oogen?
De Gouverneur geve acht, dat niemand hem verkloek'.
Koomt ooit uw vijand vrij, uw veiligheid raekt zoek.
Zal de opgelegde wet tot huichelspel verstrekken?
Zal men gedoogen, 't volk tot muitery te wekken?
Men smeekt vergiffenis; geen blijken hoeven meer
| |
[pagina 21]
| |
Van 't misdrijf; 't vonnis is bereid; men wikk' niet weêr.
Waer' 't niet genoeg, zoo men de doodstraf won versachten,
Herroepen zelfs; en hem zijn vrijheid liet verwachten,
Van 't kunstgebruik des hoogs, die hert, noch eland spaert?
Geen schutter, die zijn oog in juistheid evenaert,
Zijn hand in fiksheid! Wie 't bestaet, op 't sop der bergen
Den vorst der vooglen in zijn lucht verblijf te tergen,
In volle vlucht dien treft, van op de steenrotsspits,
Mist ook een' appel niet met zijn' onfeilbren flits.
Hier kan de schutter naer verkozen wijz' zich schikken,
En met een vasten voet op 't vaste voorwerp mikken.
Is dien zijn vrijheid dan niet al te veel gejond?
zelo.
Wat veinst gy? 't Hart weêrspreekt de woorden van uw mond.
Men wil zijn vrijheid! neen, men wil hen-beî verderven -
Den zoon door 's Vaders hand, deez' door den beul doen sterven.
Waerom den raed veracht, dien ik zoo dikwijls gaf?
Het bromt in onzen mond altijd van wraek en straf.
Wil men het Zwitsersch hart op zulke wijze buigen?
Onmooglijk!
gessler.
't Kon beproefd. Dit vonnis zou getuigen,
Dat wie geen' eerbied draegt aen Gesslers heerschappy,
Verzinken moet in 't slijk, van welken rang die zij.
Hoe 't ga, hy boet zijn schuld: zijn vonnis is gewezen.
Hoor, Sarnem!
(Hy fluistert dezen eenige woorden in 't oor.)
sarnem.
Ieder leere uw wil en wetten vreezen.
Ik wacht: het is hoog tijd.
walthoff,
ter zijde der zael uit ziende.
Hy nadert.
| |
[pagina 22]
| |
sarnem.
Juist op 't uer.
zelo,
ter zijde.
Zoo klein een misdaed staet den armen Zwitser duer;
Zoo 't misdaed heeten mag, zijn waerde als mensch te voelen,
En, ongekromd, aen lijfs- en zielsdwang zich te ontwoelen!
| |
Vijfde tooneel.DE VORIGEN, TELL, OSMAN MET DE WACHT.
gessler,
van zijn stoel opstaende.
Gy zijt een Zwitser?
tell.
Ja.
gessler.
Uw woon?
tell.
Is Althorffs oord.
gessler.
Uw naem?
tell.
Is Willem Tell.
gessler.
De plaets van uw geboort'?
tell.
Het landschap Schweitz.
gessler.
Gy zijt den man, niet min ervaren
| |
[pagina 23]
| |
In 't sturen ran een boot door de opgeruide baren,
Dan 't schieten van een pijl, die nooit zijn doelwit mist?
tell.
't Is zoo: 'k bejammer diep, dat gy mijn naem maer wist,
Om iets, dat aen mijn Land niet kan ten nutte strekken.
gessler.
Dit laetste woord moet my gantsch Willem Tell ontdekken.
't Bericht is al te waer: gy zijt het dan alleen,
Wiens aertshardnekkigheid mijn macht zoo blijft vertreên?
Een zonneklaer bewijs, dat gy aen de onderdanen
Des keizerdoms den weg tot oproer poogt te banen.
De wederspannige aert, die reeds alom hier woelt,
Heft ons den sluier op, van wat uw trots bedoelt.
Gy schondt de wetten.
tell.
Nooit! De wetten zijn my heilig,
En 'k acht me - zelfs voor u - in haer bescherming, veilig.
Maer buigen voor een hoed, door dwangluim opgericht,
Is onuitwischbre schande, en geen onwraekbre plicht.
Gy spreekt van wet? De Wet, in 's Keizers naem bezworen,
Laet heur gewijde stem voor ons niet langer hooren.
'k Beroep my ook op haer, die, by het eedverbond,
De Vrijheid waerborgde aen ons immervrijen grond.
gessler.
Roept hier geen dooden weer! Gy zaegt 's Lands Raed verschoppen,
Van toen de Duitsche vaen woei van uw torentoppen.
Geen tegenstrevers duldt de Keizer, op zijn' throon.
De Raed, die waegde hem te steken naer de kroon,
Werd uit zijn fieren stoel ter rechter tijd verdreven.
De Vorst wil door mijn mond-alleen de wetten geven.
tell.
Dus hoor ik uit dien mond, dat een gekluisterd man
| |
[pagina 24]
| |
Zich wel verdedigen, maer geenzins redden kan.
Mag onbepaeld gezag ons dierbaerst recht ontkennen,
Mag willekeur naer luim en lust de Vrijheid schennen,
Wee u, Helvetie, wee! - 'k Voorzie, 't heeft uit met hem,
Wiens lot en leven hangt van de uitspraek zulk er stem.
'k Getroost my in mijn lot: ik zal die uitspraek wachten.
Die slaverny veracht, kan ook de dood verachten.
Ik spreek niet meer: wat geeft u mijn verdediging?
Het blind en doof geweld speelt in het rechtsgeding.
gessler
tot Sarnem.
Volbreng uw last!
sarnem.
Genoeg! men gaet uw vonnis lezen.
Gy tuigt dan, dat het recht uw misdaed heeft bewezen?
tell.
Volbreng uw last, maer noem geen ingeslapen recht!
Ontwaken zal het eens ter wraek. Ik heb 't gezegd!
sarnem,
opstaende leest het vonnis.
De Gouverneur, bezorgd met zijn getrouwe Raden,
Op dat geen euvelmoed de wetten durv' versmaden,
Op dat een slaeploos oog den geest van oproer stuit',
Heeft, in zijn' hoogen Raed besloten, en besluit:
Dat ieder, van wat rang of staet hy moge wezen,
Na 't achtingwaerd plakkaet, ter straten afgelezen,
Ten schuldig plichtbewijs, neêrbuige voor den voet
Der eerespits, waerop de vorstelijke hoed
Zich heft. Dien plicht heeft Tell tot viermael overtreden:
De wet, na onderzoek, verklaert hem afgesneden
Van alle burgerrecht - als vijand van den Staet,
Verwijst hem tot de dood; doch daer de hooge Raed
Het sprekendste bewijs van zijn genâ wilt geven,
Schenkt hy aen Willem Tell 't verbeurde lijf en leven,
| |
[pagina 25]
| |
Zoo deez' van 't hoofd zijns zoons een appel schiet'.
gessler.
Men sta
De keus hem toe: de Wet veroordeelt u, genâ
Schenkt u de Raed.
tell.
Genâ!.... En gy eischt van den Vader
Den beul zijns zoons te zijn? Neen, dat mijn levensader,
Barmhartig wangedrocht, veeleer zij afgesneên!
Dat de onschuld veilig zij; uw vloek treff' my-alleen!
'k Heb nooit geaerzeld, hoe de zwarte doodsgevaren
Opstegen, my voor 't Land in 't heldenheir te scharen;
Maer dit, dit is een moed, waervoor ik ril en ijs.
Ik wil mijn vrijheid niet aen zulk een' duren prijs:
Mijn kop vall' neêr; ik red mijn Zoon!
gessler.
Waent ge, onbezonnen!
Dat reeds zijn leven door uw weigring zij gewonnen?
Weet, dat de hooge gunst, die gy zoo trotsch versmaedt,
Alleen de redding van uw' Zoon u overlaet.
Maer, 'k zweer het! blijft gy nog hardnekkig wederstreven,
Dat kind zal op 't schavot - en voor uwe oogen - sneven.
Kies!
tell.
Schrikkelijke keus! - Gy hebt geen kindren dan? -
Neen, de Eeuwge wilde niet, ellendige tijran!
Dat gy de zaligheid geniet van 't Vaderharte!
Waerom onthield hy u 't besef der Vadersmarte!
'k Beef voor mijn Gâ! - Natuer bestormt me aen alle zij'. -
Mijn bloed is niet genoeg om 's dwinglands razerny
Te paeien! - Goede God, schouw neder uit den hoogen
Op mijn onlijdbaer leed: wees met mijn lot bewogen!
| |
[pagina 26]
| |
En gy - gy, die uw telg, door priestrenlist belaegd,
By Joodschen duivlenlach aen 't kruis genageld zaegt,
Herinner u de ramp, die 's menschdoms Vrijheid baerde,
En sla uw Moederoog op deez' geketende aerde!
Spreek by dien Zoon voor ons: dat ons uw gunst bekroon',
Als ik het uiterst waeg, ter redding van mijn zoon!
Gy ziet het, Hemel! niets kan 's ondiers aert verzachten:
De grijs- en kindsheid - zelv' leent zijner boosheid krachten.
Haer zwakheid, die zoo teêr voor haer bescherming pleit,
Wekt de overspanning slechts van zijn baldadigheid!
einde van het tweede bedrijf. |
|