Willem Tell
(1836)–Prudens van Duyse, Jan Valentijn Wouters– Auteursrechtvrij
[pagina 3]
| |
Eerste tooneel.TELL, WALTHER.
tell.
Dus is 't ontwerp gevormd, ô trouwe boezemsvriend!
De dierbre plicht, die ons aen 't Vaderland verbindt,
Roept ons ter strijdbaren op, om 't heilig recht te wreken
Van 't zuchtend Zwitserland, en d'ijzren boei te breken,
Die, tot onlijdbren hoon, ons reeds te lang beknelt.
Ja, schoon is de opstand, die het bandeloos geweld,
Dat eed, noch wetten acht, dat ons met list vermandde
Als 't onze bondschap brak, dat roem draegt op zijn schande,
Wil bonzen van den throon, wil vagen van den grond,
Waerop alle eeuwen door der Vrijheids outer stond.
Hoe! zou ons Vaderland, zoo wetloos overrompeld,
Zoo schandig uitgekleed, zoo diep in wee gedompeld,
Dus eeuwig zijn vertrapt door vreemde dwinglandy?
Neen; men verkiez' de dood voor zulk een slaverny!
Zou ik mijn wapentuig zien aen den wand verroesten,
Terwijl een tijgrenhorde ons erf dreigt te verwoesten,
| |
[pagina 4]
| |
En vlamt op buit, en gaept naer 't duergewonnen goed
Van onze Vadren, 't loon van arbeid, vlijt en moed;
Terwijl de landman voor een vreemden heer moet zwoegen,
De wijnbees perssen, en den akkergrond beploegen;
Terwijl men hem op 't wreedst zijn osgespan ontrukt,
En roept: ‘Een dorpeling kan, onder 't juk gebukt
Der dieren, 't kouter door zijn eigen erf wel trekken,
En is slechts waerdig, om een' spotlach op te wekken!’?
walther.
Verschriklijk!.... Doch weet ge ook, van waer de ramp ontsproot,
Die grijzen Mechtall trof met een vervroegde dood?
'k Omhelsde Mechtalls zoon, het wee nog in zijn blikken,
Maer wilde, by mijn vraeg, zijn ziel niet weêr verschrikken.
tell.
Hoor! Feller gruwel nog moest al dier gruwlen maet
Vervullen.... Gessler kwam in onzer Ouden raed.
Hun smeeken was hem hoon, en oproer hun vertoogen.
De vloek bromde in zijn mond, de wraek straelde uit zijne oogen:
‘Oproerlingras, erken mijne onweêrstreefbre wet!’
Hy zegt, en op een spits heeft hy zijn hoed gezet.
Hy wenkt, en wil, dat men ter markt die op zal richten,
Waer ieder Zwitserszoon den hoed er voor zou lichten.
Een achtbre Grijzaert rijst in 's Lands vergaderzael:
‘Heer, dwing de Zwitsers niet (klonk Mechtalls mannentael),
Dwing Vrijheidskindren niet het voorhoofd slaefsch te bukken!’ -
‘Ik wil 't’ - ‘Nooit, Gouverneur, zal u die wil gelukken.
Behoê de Hemel my die vuige schand' te zien!’ -
‘'t Zij zoo, ô schaemtloos Gryze: uw wensch moge u geschiên!
Ge aenschouwt het nimmer.’ - Hy doet hem den raed ontscheuren.
Ach, Mechtall! thands moet gy in eeuwig duister treuren,
Met de oogen uitgebrand door 't helsch-ontgloeide stael.
Gy ziet uw kroost nooit weêr! der Zwitsren zegeprael,
Helaes! zult gy nooit zien met zegenende blikken,
| |
[pagina 5]
| |
Maer onze zegekreet zal de ooren u verkwikken.
Wat lafaert, in het stof gekromd, ook aen den voet
Des vreemden dwinglands kniel', dien gantsch een beulenstoet
Omsingelt tot zijn weer, ik - 'k zwoer het, dat mijn degen,
Ten dienst der Vrijheid, aen mijn heup zou zijn geregen.
ô, 't Is een hoogtijdslicht, waer 't duister ras voor duikt:
Het voorbereidt de zon, waerby ons hart ontluikt.
Spoed, spoed, ô Walther, u! de nacht is schier geweken.
walther.
De dag van morgen zal de Vrijheid aen doen breken;
De dag van morgen, ja!
tell.
't Schijnt, dat ge twijfel voedt?
walther.
De dag van morgen zij bezegeld met mijn bloed,
Of 't schreiend Vaderland zal weêr vrij adem scheppen.
'k Zie reeds de burcht aen ons - den dorpeling zich reppen,
En stormen uit het dal, by onzen zegeprael.
tell.
Hy eischt voorzichtigheid.
walther.
En moed by 't wrekend stael.
Hy, die de Vrijheidsdrift in onze borst deed koken,
Wil, dat de Vrijheid, na veel worstlens, zij gewroken.
Schoon Gessler al het land met forten oversla,
Onze eeuwge bergenrei trotst Gesslers ongenâ,
En zal, op ieder tred, ons tot beschutting strekken.
Een donkre nacht zal ras zijn werken overdekken.
Wy zwoeren alle vier dien haet aen 't dwangbevel,
Ik, Mechtalls zoon, Vernet en mijn geliefde Tell;
En de eigen eed weêrgalmt in aller Zwitsers harten.
Heil ons!..... Ten minste God erbarmt zich onzer smarten.
| |
[pagina 6]
| |
Wy zwoeren 't plechtig, by het tintlend starrenheir:
Ras knielen wy bevrijd voor haren Schepper neêr!
'k Snel naer mijn' post.
| |
Tweede tooneel.TELL.
Gerust, mag ik me op hem vertrouwen.
Elkeen heeft onverwrikt zijn woord en eed gehouên.
't Is alles toebereid: geen voetstap wordt verdacht
Van 't heerlijk plan, dat op den krijgskreet enkel wacht,
En waer het nageslacht met fierheid van zal spreken,
't Zij 't in ons zegeprale, of leve om ons te wreken!
| |
Derde tooneel.TELL, VERNET.
vernet
in zijn mantel gewikkeld.
Het is mijn Willem-zelf! 'k bezocht uw stille woon;
Mijn oog doorvloog uw tuin; maer 'k vreesde in 't eind', uw' zoon
Of echtgenote door mijn' voetstap op te wekken,
Of d'aenslag door mijn koomst wellicht te doen ontdekken.
'k Nam langs den tuin de wijk, met zachtgezetten zool.
De stilte heerscht alom; de stad en veld verschool
Tot nog toe in de schaêuw, en, vrij voor elks beloeren.....
tell.
Reeds voort is Walther: hoe men alles uit zal voeren
Is hem bekend; maek haest, eer 't daglicht ons verraed'!
vernet.
Hy haelt hem aen de eene zijde, en ziet gedurig om.
Hoor slechts; mijn Vriend! ik heb nog gistren avond laet
Mijne uitgekipte mans in oogenschouw genomen.
Zie daer, waerom ik hier na Walther ben gekomen.
Niets moet er meer bezorgd. De ontvlamde rei besloot
| |
[pagina 7]
| |
Den heilgen Vryheidskamp te strijden - tot de dood.
Het rijk geschenk, waervan reeds onze beulen droomen,
Zal ons met grooter tal het slot doen binnen stroomen.
Men overvall' de wacht, die men door borst en leên
't Verborgen lemmer drukke, en trekke voortwaert heen,
En sla de valbrug gâ; terwijl het zegeteeken,
Naer 't afgesproken woord, ter burchttrans uit zal steken;
Waerop de Vrijheidskreet, by 't davren der trompet,
De bergbewooners wekke, en 't hart in vlammen zett'.
Men waekt vol ongeduld, om in den rei der braven,
Ter overwinning, op der Vadren spoor te draven,
Op dat de Vrijheid, ons ontvlucht op éénen dag,
Op éénen dag verrijze, en rondblinke, als zy plach.
't Wordt tijd, dat ik my repp': de zon rijst uit de kimmen.
Ik zie haer schemerlicht op gindsche bergen glimmen.
Vaerwel, mijn Vriend.
TELL,
hem de hand biedende.
Houd moed! ik groet u spoedig weêr.
| |
Vierde tooneel.TELL,
naer den opgeheven hoed ziende.
Nooit buigt het Zwitsersch hart voor zulk een schandpael neêr!
't Blijft vrij in zoo veel ramp, en kan zich niet verlagen,
En zijn zich-zelv' tot last, tot hoon van later dagen.
Ras geeft de val dier staek het sein van Gesslers val.
De dag der wraek stapt aen, die hem verplettren zal.
En, zoo de donder zwijgt, die 't monster moest verslinden,
De Hemel lang getergd zal in ons wrekers vinden.
(Hy vertrekt tusschen de hoornen.)
| |
[pagina 8]
| |
Vijfde tooneel.MARIA, WECHTER, TRAYER.
maria
zingt.
Waer is de tijd, toen vreugd en vreê
Ons zoo verlokkend tegenlachte -
De knaep, gelegen naest zijn vee,
Den morgengroet zijns makkers wachtte,
Die door den horen werd verspreid,
Als voortoon van 's lands vrolijkheid?
't Was wellust toen, de roozenkroon
Om 't opgeheven hoofd te slingeren,
Te zingen op een' blijden toon.
'k Pluk nu, met moedelooze vingeren,
Niet langer de vergeten roos:
Ik ween om Zwitserland, en bloos.
wechter
zingt mede.
ô God, laet eeuwig smart en smaed
Ons niet den schedel nederdrukken!
Wil ons dien geessel enden haet
Des vreemden dwingelands ontrukken.
Schenk 't Vaderland zijn Vrijheid weêr:
Wenk - en de trotschaert is niet meer!
Zoo wenktet Gy, als Lucifer
Werd door Uw majesteit verpletterd,
En (schichtig-neêrgezonken star)
Door 's Hemels donder nagekletterd;
En met zijn vreeselijke macht
Stortte in des afgronds jammernacht.
| |
[pagina 9]
| |
maria.
Hoe lieflijk blinkt de daeuw, met zilvren pareldroppen,
Op loof en bloem en halfontsloten roozenknoppen!
De morgen, die 't heelal met balzemgeuren streelt,
Schetst nog in 't eenzaem veld het zielbekorend beeld
Der rust en welvaert, die voorheen, langs berg en velden,
Des Zwitsers werkzaem hart, op elken tred, verzelden.
Nog baedt het dartel vee alom in 't zoetst genucht,
Nog zingt het vooglenchoor - alleen het menschdom zucht!
Bekoorlijk Zwitserland, gy, die zoo fier moogt pralen
Op uwer bergen kroon en mildbegroende dalen,
Ontzegt de Hemel, die zijn gunst aen u verkwist,
Dan alles aen uw kroost, dat vrijen adem mist?
Wy treden treurig weêr naer onzen stillen akker,
En gantsch de schepping schijnt tot vrije vreugde wakker.
Ach! dat de Vrijheid hier eens weder schittren kon,
Als na de zwarte nacht dees grootschverrezen zon!
Mijn Wechter, wie, wie had ooit kunnen, durven denken,
Dat de onbedwongen telg dier bergen op de wenken
Eens vreemdlings draven zou?
wechter.
Het Oog, dat alles ziet,
Duldt soms een menschenbeul, maer strafloos sterft hy niet.
(Hier gaet Tell, met een' fieren stap, van achter het tooneel voorbij de opgerichte spits. Eenige Soldaten vertoonen zich in het verschiet.)
Maria, troosten we ons! Blaest onze schelle horen
Den vaderlandschen toon niet meer in Zwitsersche ooren,
Nog wordt die dierbre galm gespeeld op 't hardersriet,
In 't groen der bergvallei, waer ons geen dwang bespiedt
Maria, 't is hoog tijd: laet ons de schreden reppen;
In stille velden mag men ruimer' adem scheppen,
Dan in het stadsgewoel. Ginds heerscht een vrijer lucht,
| |
[pagina 10]
| |
Daer droomt men weêr van....
maria
omziende.
God! ik sidder... Welk gerucht?
| |
Zesde tooneel.TELL, OSMAN, DE WACHT EN DE VORIGEN.
(Osman treedt tusschen de wacht, met Tell op het tooneel. Eenige burgers volgen de wacht van verre. Maria is met de anderen ter zijde getreden; zy plaetsen zich achter de boomen, en zien met angst.)
tell.
My dus verlagen?..... Nooit!
osman.
Dan moet ik, dan getuigen,
Dat gy weêrspannig blijft, om slechts u neêr te buigen,
Waer andren knielen, naer het algemeen bevel.
tell.
Die mogen slaven zijn: zulk kruipen past geen' Tell!
Het sein der Vrijheid sints onheuchelijke dagen,
Eens door de ontboeide slaef op 't blijde hoofd gedragen,
Dat schiep een vreemde heer tot slaventeeken om,
Op dat heel de aerde voor zijn helsch vernuft verstomm'!
osman.
't Is nu de vierde mael, dat gy blijft wederstreven.
tell.
Ware ik niet in uw macht, 'k zou langer 't voorbeeld geven;
Ten blijk, dat allen, op deez' eertijds vrijen boôm
Ontsproten, nog niet laf den rijkgestikten zoom
Van 's dwinglands kleed, in 't stof gezonken, willen kussen.
| |
[pagina 11]
| |
osman.
Uw bitse trotschheid smeedt uw straf: zy naekt; intusschen
Volvoer ik reeds mijn' last.
tell.
Volvoer dien!
osman.
't Is mijn plicht.
(De wacht leidt Tell zijdelings in den toren.)
maria.
Zoo straelt de morgen doodsch ons in het bleek gezicht.
wechter.
Nu heeft het uit met ons! 's Lands ramp kan niet meer groeien.
Met Tell zucht alle vreugd en vrijheid in de boeien.
Ik ben geheel onthutst! hoe zal 't met hem vergaen?
maria.
De blinde dwinglandy ziet rang, noch deugden aen:
Ik sidder om zijn lot. Nu zal de haet zich wreken
Op d' eengen schier, die voor 's Lands recht noch durfde spreken.
wechter.
ô, Wanhoop niet: de haet bewerkt zijn eigen val.
De Hemel is voor ons, die de onschuld redden zal.
Wie zie ik, door de laen, zoo spoedig herwaert komen?
maria.
't Is zijn verslagen Gâ: zy heeft gewis vernomen,
Dat hy in boeien zucht.
| |
Zevende tooneel.De vorigen, Edwiga.
edwiga.
Waer is mijn Echtgenoot?
| |
[pagina 12]
| |
wechter.
Wy treurden, toen de wacht hem in den toren sloot.
edwiga.
Zoo moest de laetste slag mijn teeder hart doorkerven!
Is dit dan de uitslag, dien ons ramplot moest verwerven?
De hoop, die me in de smart zoo toovrend heeft gestreeld,
Verkeert voor mijn gelaet op eens in 't zwarte beeld,
Dat met het zwaerd tot in de dood ons gaet vervolgen.
Die langverkropte wraek, in 't diepst van 't hart verzwolgen,
Heeft, als de looze slang, die uit haer schuilhoek luimt,
Voor 't grijpen harer prooi geen' enklen blik verzuimd.
| |
Achtste tooneel.DE VORIGEN, GEMMI.
gemmi,
zijne moeder toeloopende.
Mijn moeder!.... Ach! gy weent! waerom dus luidste klagen?
edwiga.
Mijn liefling!.... ô, Gy moet het zelfde noodlot dragen,
Als ik, maer kent den ramp nog niet, die over 't hoofd
Ons hangt. Den laetsten steun zien we ons eerlang ontroofd!
Is dit het loon van hem, wien 't vuer uit de oogen straelde,
Wanneer, ten dienst van 't Land, zijn lemmer zegepraelde;
Die heurtlings, onvermoeid gezeteld in den raed,
Voor onze rechten streed? Voor roem verwerft hy smaed;
De naerste dood wellicht verwacht hem tot belooning.
Benijdt men hem 't gezin, dat in zijn stille wooning
Geheel zijn ziel vervulde, ontrukt aen 't stadsbelang,
Sints hy door loosgesmeed verraed en open dwang
(Als de andren, die met hem getrouw ter pleitbank zaten
Voor de onafhanglijkheid) zijn zetel moest verlaten?
Helaes! wat raed verving dien Landgetrouwen raed?
| |
[pagina 13]
| |
Een Sarnem, die naer 't erf van weêuw en weeze staet,
Heerscht zelfs op Gesslers wil; en woeste soudenieren,
Met Osman aen het hoofd, ziet men diens stoet omzwieren.
Wie zal ons redden? - Ach! waer heen my thands gekeerd?
Wanneer de dwinglandy zijn val in 't harte zweert?
Moest hy zoo roekloos weêr zijn heldenmoed doen blijken,
Om wisser voor de roede eens dwinglands te bezwijken?
ô Huwlijksheil! ô droom!... Hoe! 'k zou, in al mijn smart,
Mijn dierbren Gade niet meer prangen aen mijn hart;
En gy, mijn Kind! zoudt hem, in vaderlijk verrukken,
Geen teeder zoentjen op uw kaekjens meer zien plukken?
gemmi.
Mijn Moeder, wees getroost! Weldra koomt Vader weêr.
edwiga.
Mijn Liefling, wacht dit heil alleen van d'Opperheer:
Een onbeweegbre borst doet hem zijn vrijheid derven.
gemmi.
Koom, gaen we! Mijn gebed zal die te rug verwerven.
maria.
Mevrouw, uw jonge Zoon geeft geen' onnutten raed:
Het lot zwaeit wel eens om, eer 't zich beslissen laet.
Het is niet laeg, zich voor zijn' vijand te vernederen;
Een vrouw, een kind moet zelfs een stalen hart vertederen.
edwiga.
Wat wacht men van een beul, die met ons jammer spot,
En 's menschen wraek veracht, gelijk de wraek van God?
Hoe 't zij, ik volg dien raed.
trayer.
Dat God u begeleide!
maria.
Keer weêr in zegeprael!
| |
[pagina 14]
| |
wechter.
Wy trekken naer de weide.
God zegene u! Vaerwel!
| |
Negende tooneel.EDWIGA, GEMMI, zy gaen dieper het tooneel, op tot by den toren.
edwiga.
Koom, Gemmi! gaen wy ook.
Wat is des stervlings heil, dan dwarrelende rook?
gemmi,
zijnen vader aen de torenvenster ontdekkende.
Mijn Vader!....
edwiga.
Tell, dat u de Moedermaegd behoede!
Moest gy me zoo in stilt' begeven, aen diens woede
U roekloos wagen? In die schrikgesteltenis
Weet mijn geschokte geest niet wat ons raedzaemst is.
'k Ga, met ons Zoontjen, 'k ga dien wreeden vijand spreken,
En smeeken, dat hy u......
gemmi.
Ik zal met Moeder smeeken.
edwiga.
Het allerwreedste hart weêrstaet der kindsbêe niet;
Licht, dat hy de eerste mael op zich met schaemte ziet.
tell.
Edwiga, leer uw' Zoon een' braven Zwitser wezen;
Verneêr u om geen' ramp! Alleen de laffen vreezen,
En buigen voor 't geweld. Ik heb de wet te baet;
Niet altijd blijft ze stom, hoe bits men haer versmaed'.
| |
[pagina 15]
| |
edwiga.
ô Vader, Echtgenoot! wil naer de rede hooren.
Wy gaen.....
tell.
'k Begeer het niet.
edwiga.
Ik schijn voor wee geboren:
't Was weinig, dat het Land moest bukken voor zijn trots,
Verpletterd moest ons dak door zijn gevloekte knots.
Nog schemert me in die nacht een flaeuwe hoopstrael tegen;
Keert ze om in wanhoop, 't stael zal mijnen arm niet wegen!
einde van het eerste bedrijf. |
|