Willem Tell
(1836)–Prudens van Duyse, Jan Valentijn Wouters–
Auteursrechtvrij
[pagina 49]
| |
Eerste tooneel.WALTHOFF, SARNEM, EENIGE HELLEBARDIERS.
Eenige Burgers gaen beurtelings in de diepte des tooneels, dit over, en schijnen de gewapenden van verre te bespieden.
walthoff.
Van Osman hoort men niets, maer mÅedig zal hy kampen.
Die doodsche stilte door de stad voorspelt ons rampen:
Schuilt hier een helsche list? - Gy zaegt, de burgery
Toog, by onze aenkoomst, naer het veld; haer razerny
Mikte op het vellen slechts der spitse.
sarnem.
Laet dit varen!
Het zwaerd beveilige ons; men denke aen geen bedaren.
Ja, teugelloos ontsprong 't verraed aen allen band,
En hitst de wraekzucht op, die, langs gebergte en strand,
Aen 't woelen, rondwaert, om in diepverholen hoeken,
By 't schettrend krijgsklaroen, haer makkers op te zoeken.
Wat uitkoomst wacht gy nog? De spits ligt neêrgekapt,
| |
[pagina 50]
| |
En 's Keizers wapenschild verbrijzeld en vertrapt.
Gy ziet het derde deel der burgers ons ontweken;
Het sterkt de macht van Tell; het andre, om zich te wreken,
Wacht hem in stilte. Zorg, dat gy u niet bedriegt.
Denk, dat het Muitrenhoofd nu Althorff tegenvliegt.
Zijn wrok is niet ten einde, en door wil hy dien drijven.
Laet hier zijn vloekgespan vast opgesloten blijven:
De krijgsmacht teugelt dit, al loer' het uit zijn hoek;
Al zweer' het onzen val, met onverzoenbren vloek.
walthoff.
Met zorg is ieder post bewaekt. Men zal het teeken
Van 's vijands nadring straks ten burchtrans buitensteken;
Ik hoop op Osman nog; hem, die by dapperheid,
Geen minder trouw bezit, dan weêrgaloos beleid.
Die wijze Veldheer zal den rug van Althorff dekken;
En ons, ons kan
(des noods) de burcht tot schans verstrekken.De stond is aeklig: Tell velde onzen pijler neêr
In schrandren Gessler; hy-alleen gold ons een heir.
Men zegt, die schrikmaer is ons leger doorgedonderd;
Men zegt, die Schutter wordt door de onzen-zelv' bewonderd.
Ontzettend is de nood, ô Sarnem! maer wat raed,
Zoo niet de trouw en moed gelijk in 't harnas staet?
sarnem.
Men wijk' geen voet van hier; zoo laet zich de angst verbergen,
Voor de uitkoomst opgewekt: men moet het noodlot tergen.
Het volk, weet, dat de burcht door Zelo word bewaerd,
En, zoo men Gessler mist, men steune op Osmans zwaerd.
(Twee burgers worden, in de diepte des tooneels, van eenige soldaten gevangen genomen, en weggeleid. Zelo nadert, met een ontsteld gelaet.)
Daer nadert Zelo-zelf, wanhopig toegetreden.
| |
[pagina 51]
| |
Tweede tooneel.DE VORIGEN, EN ZELO.
walthoff.
Van waer dit bleek gelaet? Gy siddert door uw leden.
zelo.
Helaes, 't heeft met ons uit! Die schrikkelijke dag
Bracht onzer laetste hoop den doodelijksten slag.
Ik zie geen uitkoomst meer. Wy zijn verraên, verloren!
De burcht is hun!
sarnem.
De burcht!.... Spreek spoedig op: laet hooren!
zelo.
Men wachtte 't nieuw geschenk, als vorstelijken tol.
't Genaekt, en niemand denkt aen list: de stad stroomt vol.
De wacht wordt uitgemoord, die aen de valbrug waekte,
Terwijl in huis by huis het oproersvuer ontblaekte.
Hastaef, wien ik de post vertrouwde buiten 't slot,
Om 't burchtbedreigend volk, van omstreeks saemgerot,
Te teuglen, zag zich schier van al zijn volk verlaten,
En keerde spoedig weêr, met weinige soldaten.
Zy spreiden ijlings door de burcht het schrikgerucht,
Dat Tell de stad genaekt, dat Osmans leger vlucht.
'k Ben, by dit dreigend nieuws, den toren opgeklommen,
En zag van uit den trans de saemgepakte drommen
Aenstuiven langs 't gebergt met trom, klaroen en vaen;
'k Zag 't ons ontweken volk in hun geleedren staen.
't Is niet genoeg, dat elk in krijger is herschapen,
De Vrouwen vlogen zelve, in dollen moed, te wapen;
Ik zag ze, rij aen rij door een Heldin gespoord.
'k Verstomde: 't zwakke kind sleept vracht van steenen voort.
| |
[pagina 52]
| |
Tell onderkende ik eerst, van uit den torenkijker,
Vooraen, als 't legerhoofd, niet ver van d'overwijker
Burnet, die zijlings toog, en Osman in den flank
Bedreigde; dees verliet, voorzeker tegen dank,
Hierop het manlijk plan, dat zijn vooruitzicht vormde.
De moed kromp voor 't geweld, dat door de velden stormde,
En stadwaerts week hy heen. Toen merkte ik, dat de macht
Te zwak was, die de spoed had op de been gebracht.
Terwijl ik me ophield met een noodhulp te overwegen,
Galmde in den toren my de stem des oproers tegen:
Men riep de Vrijheid uit. Ik was nog niet beneên,
Of de bezetting was al in 't verbond getreên.
My bleef de vlucht-alleen, tot redding van mijn leven;
Op elken stap zag ik 't gevaer my nader zweven;
'k Ontweek het in een schuit, en voor ik Althorff zag,
Woei uit den trans van 't slot de stoute Vrijheidsvlag.
'k Vernam, dat Osman op het felst was aengevallen,
En zich gedwongen zag te wijken naer de wallen.
Ik zond hem 't naricht toe dier snoode schelmery,
Op dat hy stadwaerts kome, en onze redder zij.
'k Wacht hem met ongeduld. De keten is verbroken
Die 't oproer teuglen moest: wat nu?
(Men hoort de klaroen in de verte blazen.)
sarnem.
De duivlen spooken
Verschriklijk om my heen.
walthoff.
Wy zijn hier niet meer vrij.
sarmen,
in woede zijnen degen uittrekkende.
Dat men, als Osman, kamp', zich wreke, - of sterven wy!
(Zy spoeden ter linker zijde des tooneels voort, terwijl gewapende burgers ter rechter zijde met eenige soldaten zich in 't gevecht bevinden.)
| |
[pagina 53]
| |
Derde tooneel.WECHTER, TRAYER,
beiden met een vork, of dergelijk tuig, gewapend, zijn in't gevecht met anderen.
wechter.
Geeft u gevangen, op dat ik u 't leven spare!
(Eenigen geven zich over, anderen vluchten naer de overzijde.)
De stad en 't slot zijn ons. Dat zich 't geweld vergâre!
De slaverny heeft uit: de vijand is omringd.
trayer.
Zie, Wechter, hoe hy ginds de stad te binnen dringt,
En, bruischend, henengolft. Koom, Makker, laet ons wijken!
wechter.
't Is noodig, voor één' stond, de zegevlag te strijken.
Koom, scharen we ons by Tell, die 't Heldendom geleidt:
Ons wagen zonder hem, waer' buitensporigheid.
| |
Vierde tooneel.OSMAN, SARNEM, WALTHOFF, SOLDATEN.
osman,
uit het diepte des tooneels langs de eene zijde met zijne macht optredende.
Men zoeke eene opening, en winn' haer met den degen!
Soldaten, in uw moed is ons behoud gelegen.
Volgt me allen!
sarnem,
straks ziende naer den kant, langs waer zich Tell bevindt.
Krijgers ginds.....
walthoff.
Die vrees had my bestreên.
| |
[pagina 54]
| |
Verrassing en verraed! hier baet de vlucht-alleen.
osman,
tot de Soldaten.
Denkt aen uwe eer, en volgt!
| |
Vijfde tooneel.DE VORIGEN, TELL, WECHTER, TRAYER, SOLDATEN, BURGERS EN BOEREN.
Tell,
aen het hoofd der zijnen, het tooneel opstuivende.
Te laet, te laet, Barbaren!
Hier wacht u Gesslers lot.
(Tot zijn volk.)
Verdelgt die moordenaren!
Tell doorsteekt Sarnem; Walthoff, benevens eenige Soldaten en Burgers, blijven dood. Osman en Zelo slaen op de vlucht, tot in de diepte des tooneels, door Tell en de zijnen vervolgd.
| |
Zesde tooneel.DE VORIGEN, WALTHER MET DE ZIJNEN.
walther,
aen de overzijde, met de zijnen het toonee! opvliegende.
Wraek ginds!....
(Hy ziet Tell den vijand vervolgen, en snelt henen.)
| |
Zevende tooneel.EDWIGA, GEMMI, MARIA.
edwiga,
een wapentuig in de vuist knellende.
Hy is in nood!
| |
[pagina 55]
| |
maria.
Gy ziet, de vijand vlucht.
't Is met zijn weêrstand uit, en met ons bang gezucht.
edwiga,
haer man willende navliegen.
Mijn Gâ!....
maria.
Mevrouw, waerheen? U in 't gevaer begeven?
edwiga.
Hem volgen, en
(is 't nood) aen zijne zijde sneven.'k Heb reeds de Vrouwen tot een aenval opgehitst.
Het kind was, nevens haer, der zege vergewist:
Een soudenierendrom moest voor ons wapen wijken.
'k Wil keeren - 'k wil mijn Tell zien in zijn grootheid prijken.
maria.
Die eedle moed past aen de gâ van Althorffs Held.
Denkt gy nochtans, dat de arm der mannen niet meer geld'?
edwiga.
Waerom weêrhoudt ge my?
maria.
Om u 't gevaer te ontrukken.
Bedaer! 't Genaekt, het eind van al onze ongelukken.
Ik hoor van verr' gerucht..... Wat heil! geen kluister meer.
Uw Gâ, met roem bekroond, snelt u in de armen weêr;
Ik zie hem keeren.
edwiga.
God!.... Maer zijt ge niet bedrogen?
maria.
Mevrouw, aenschouw hem-zelv', met welkomgroetende oogen.
gemmi.
Verheug u, Moeder lief! Hy koomt.
| |
[pagina 56]
| |
maria.
En triomfeert!
edwiga.
Zoo is ons heillot, met de Vrijheid, weêrgekeerd.
| |
Achtste tooneel.DE VORIGEN, TELL, SOLDATEN.
TELL keert, met eenigen der zijnen. Edwiga werpt het wapen uit de hand, en vliegt hem, met Gemmi in de armen.
gemmi.
Mijn Vader!
tell.
Liefste Paer!
edwiga.
Wy zijn dan weêr vereenigd.
In ons ziet elk gezin zijn bitter wee gelenigd,
Zijn heil verdubbeld. 'k Zwoer, de wapens in de hand,
Vielt ge ooit, te sneuvlen op het puin van 't Vaderland.
's Lands Wreker wies in hem.
(Zy toont naer den Hemel, en op Gemmi.)
Ginds had hy dan twee Vaderen.
tell.
Een nooitontwaerd gevoel doorbruischt mijn tintlende aderen!
De Hemel leende zelf zijn donder aen mijn hand:
Zy redde 't dierbaer kind, en wreekte 't Vaderland.
Edwiga moet geen traen op 't graf van Gemmi plengen;
Edwiga moet geen traen mijn' Schim ten offer brengen.
Mijn Zoon!.... wat lot voor u waert ge ouderloos geweest!
| |
[pagina 57]
| |
gemmi.
Het kind van Willem Tell had geen tyran gevreesd!
tell.
Ha! duizendmael vergoedt dees stond de felste smarte.
(Hem aen 't hart drukkende.)
Koom! Gy zijt waerd gekneld aen 't Zwitsersch Vaderharte.
| |
Negende tooneel.DE VORIGEN, VERNET, WALTHER, TRAYER, ZELO, SOLDATEN.
(Men hoort van binnen de trompette en horens.)
eenige stemmen,
mede van binnen.
Helvetië verrijst! Ons is de zegeprael.
vernet.
Zoo davert door het zwerk de ontboeide Vrijheidstael!
walther.
De vijand is verplet; de Slotvoogd, in de banden,
Wordt thands tot u gebracht, om 't loon der dwingelanden
Te ontfangen op uw' wenk.
tell,
met drift.
Dat hy in 't eigen slot
Bewaerd zij, dat de dood hem treffe! 't Overschot
Der dwinglandy verdwijne.
edwiga,
die Zelo ziet boeien, werpt zich voor de voeten van haren Echtgenoot.
ô, Wil die drift bedaren!
't Is Zelo: 'k smeek voor hem: hy was geen dier barbaren;
| |
[pagina 58]
| |
Hy was geen Sarnem of geen Walthoff in den aart.
(Tell richt haer op.)
Neen, in dit monstrenrot bleef Zelo mensch, bedaerd
En medelijdend in 't gevaer. 'k Ben veel hem schuldig:
't Is recht, dat men de deugd zelfs in een vijand huldig'.
Zoo zijn gezag, zijn moed ons niet beveiligd had,
Wen 't dreigende gerucht klonk door de onthutste Stad,
Dat 't oproer, door uw plan, op eens was losgebroken,
Dolzinnig had de wrok dien zegeprael gewroken
Op de uwen. Zelo was 't, die in dees bangen nood
Ons, woedend opgezocht, een vaste schuilplaets bood,
Tot ik te wapen vloog. Trouw heeft hy 't Recht verdedigd.
De Raed verwierp zijn pleit: de haet kon niet bevredigd
Dan by den jongsten snik van 't veege Vaderland.
Hy redde, en zij gered!
tell
tot Walther.
Ontsluit dien ijzren band;
Hy past aen Zelo niet. 'k Wil hem mijne achting wijden.
edwiga.
Zoo vindt de deugd haer loon, na 't doorgeworsteld lijden.
zelo.
't Is schoon den vijand te verplettren door het stael,
Maer die zich-zelv' verwint, kroont schooner zegeprael.
Gy zijt, als Mensch en Held, tot hooger rang gerezen:
De stervling, die vergeeft, is 't beeld van 't Opperwezen.
Ja, 'k zink ter neêr voor u, die zoo vergeven kunt.
tell.
Heldhaftig Vijand, 'k heb de Vrijheid u vergund,
Mijn Vriendschap schenk ik u. Gy bleeft rechtvaerdig Rechter,
Menschlievend Slotvoogd; pronk voortaen als pleitbeslechter
In onzen Raed. Wijd voort aen 't Land uw trouw en moed;
Uw dapper hart is waerd Helveties heldenbloed.
| |
[pagina 59]
| |
zelo.
Dees dag baer' hun het heil, waervoor zy 't zwaerd omgordden!
Wie zoo verwinnaer is, kan nimmer dwingland worden.
| |
Tiende tooneel.DE VORIGEN, DEELS GEWAPENDE EN ONGEWAPENDE BURGERS, VROUWEN, KINDEREN.
tell.
Genaek, Heldinnenchoor, en onzer waerdig Kroost!
De dag van wraek is ook de dag van recht en troost.
Men vlieg' fluks heen, en brenge aen Mechtalls dak een tijding,
Voor 's Grijzaerts boezem zoo vol balzmende verblijding.
Niets schenkt hem 't daglicht weêr, door Gessler uitgedoofd,
Maer 't hooger zielslicht werd den Brave niet ontroofd.
Verzachten wy zijn wee, ja, doen wy 't hem vergeten,
Als hy in d'achtbren Raed weêr blij is aengezeten.
Zijn Zoon, hoe verr' van ons, heeft wis zijn post bewaekt,
Nog meer door Vrijheidszucht, dan bittren wrok doorblaekt.
Men vlieg' hem over 't meir, ter zegemelding, nader;
En onze Raed ontfang' te samen Zoon en Vader.
Wat heil! zoo nog een tra en aen hart en oog ontschiet,
Het is alleen de traen, die heilge dank gebiedt.
ô Vrijheid! die den Mensch 't gevoel van eigen waerde
Doet smaken, en hem eerst tot Koning schept der aerde,
Als hy zijn hoofd
(niet meer als 't lastdier neêrgebukt)
Ten Hemel grootsch verheft, door hooger vreugd verrukt; -
Verheven Vrijheid! - hier zoo lang, zoo wreed geschonden,
Uw tooverheul geneze onze opgescheurde wonden;
En, zoo een monster nog naer staf en roede grijpt,
Bezielt de hand, die op zijn vloekbren gorgel nijpt.
Ontwaek dan, Heldendrom! - Ontwaekt dan weêr Heldinnen!
| |
[pagina 60]
| |
Die, reeds in vroeger tijd, op Zurichs vestentinnen
Geklommen, Albert deed verbleeken voor uw moed,
En deinzen laf te rug 't onmanlijk krijgsgebroed!
(Men richt een wapentros op, aen welken Tell zijn boog hangt.)
Dees boog heeft uitgediend, en tegen de tyrannen
Zij nimmer weêr zijn pees door 's Zwitsers hand gespannen!
vernet.
Reikt, Burgers, reikt elkaêr de Vaderlandsche hand:
't Eedbondgenootschap zij de pijler van het Land.
Wat dwingeland besta op onze kruin te donderen,
De zucht voor 't Vaderland teelt ongehoorde wonderen.
walther.
God, die u redde, ô Tell, als Israël, wanneer
De gramme zee slechts woedde op 't vijandlijke heir, -
God, die ons redde, schenk' dees dierbren Staet zijn zegen!
Blinke immer op deez' dag het Vrijheidsfeest ons tegen.
't Brenge aen ons kroost het heil, waer 't hart van overvloeit
Dat voor het Vaderland, gelijk ons harte, gloeit.
Wie Gessler wreken, en vervangen wil (voedt de aerde
Nog zulke monsters, die, al juichend, de afgrond baerde),
Bestorm' vergeefs 't altaer van een Gemeenebest,
In 't eeuwige ciment van Burgrenbloed gevest.
Een Volk, om vrij te zijn, behoeft het slechts te willen.
Een lage ziel-alleen kruipt naer eens meesters grillen;
Maer wie de dood braveert, ontwringt zich boei en band,
En zegepraelt altijd op een verfoeide schand'.
tell.
De Zwitser blijv' steeds vrij, en dat mijn naem verzinke!
Neen! Hemel! dat die nog, na eeuwen dreigend blinke;
En, waer een onmensch ooit met bloedge tranen spot,
Hy sidder' by mijn' naem, en denk aen Gesslers lot.
Zoo streel' Gelijkheid de aerd' met broederlijke blijheid;
| |
[pagina 61]
| |
Zoo daver' door 't heelal de juichkreet: Leev' de Vrijheid.
Welaen, Heldinnenchoor, en onzer waerdig Kroost,
Verheft den zegezang, ons vorig wee ten troost!
Zoo deed ook Israël zijn godlijk loflied schateren,
Na 't nooitbetreden bed der weggevluchte wateren,
Al hupplend, doortrok, en, op 't lillend strand geknield,
De ontboeide palmen stak naer die zijn Volk behield.
Choor.
eene vrouw.
Zijn zielegrootheid kan zijn kunst slechts evenaren.
Verheven is zijn geest, en afgericht zijn hand.
Zijn schrandre pijl verlost zijn kind, en velt barbaren,
Als Vader van het Vaderland!
choor.
Zoo lang de Vrijheid leeft, houdt de eer des Braven stand.
eene andere vrouw.
Bewogen met 's Lands traen, deed hy zijn' vijand sneven,
Zijn vijand schonk hy 't leven,
Bewogen met Edwiga's traen.
edwiga.
Mijn Tell is dubbel Held: zijn naem kan niet vergaen.
eene vrouw.
Ik heb den dwingeland zijn hoofd ten starrenbogen
Zien steken, als de spits Godtergend opgericht.
Daer kwam
(gelijk de donder uit den hoogen)
Een schicht op hem gevlogen,
En Vrijheids outer wordt op Gesslers graf gesticht.
een kind.
Wy streden moedig naest onze Ouderen.
Woog nog geen wapen onzen schouderen,
| |
[pagina 62]
| |
De steen in onze hand verving het vreeslijk stael.
choor van kinderen.
Wy vieren ook 's Lands Zegeprael.
gemmi.
De Vrijheid leert het kind verheven mannentael.
algemeen choor.
Met u is alles bloei en blijheid,
Maer zonder u is alles dood.
Verrijs, Gods Dochter, heilge Vrijheid!
Als 't nachtverzwelgend morgenrood.
de laetst voorgaende vrouw.
Uw eeuwig outer wordt op Gesslers graf gesticht.
algemeen choor.
Knielt neêr; 't is plicht, 't is plicht!
(Tafereel.)
tell
opstaende.
Rijst op! Der Schepslen Vorst, al zwegen onze klanken,
Aenhoort de Braven, die verheemlend, Hem bedanken.
Hier hoeft geen woordenprael! - Neen, Hy verstaet de zucht,
Die 't volgestroomde hart, de boeien warsch, ontvlucht.
Geen slaef, die God vereert, in kinderlijk verrukken;
Maer die voor Hem-alleen den schedel neêr wil bukken.
Dael, Engel der Gebeên! bezoek de ontketende aerd',
En breng ons offer voor Zijn throon. - 't Werd zijner waerd! -
Hem door alle eeuwen de eer! Zijn hand bestuerde ons wapen,
En maekte ons weêr zoo vrij, als 't menschdom werd geschapen!
einde van het vijfde en laetste bedrijf. |
|