Geschiedenis van den Amsterdamschen schouwburg 1496-1772

[p. 4]

Inleiding.

In de Noordelijke Nederlanden zijn de rederijkerskamers over het algemeen later ontstaan dan in Vlaanderen en Brabant en hebben zij ook niet zulk een bloeitijdperk gekend. De twee genoemde provincies waren in het laatste gedeelte der Middeleeuwen en in de eerste helft der 16^de eeuw hare vijftien zusteren ver vooruit. Eene bloeiende nijverheid en een zich steeds uitbreidende handel hadden groote welvaart gebracht aan het krachtige, zelfbewuste ras, dat den vruchtbaren grond en de reeds toen aanzienlijke steden bewoonde. Groote schilders en niet minder groote bouwmeesters en toonkunstenaars verbreidden den roem van Vlaanderen tot in het Zuiden van Europa. En in de letterkunde streefde men niet alleen naar nieuwe vormen, maar ook naar een ander ideaal. Dat streven is belichaamd in de kamers van rhetorica.

De geestelijke broederschappen, waaruit de kamers van rhetorica zijn ontstaan, hadden zich in de eerste plaats ten doel gesteld de kerk te dienen en hare feesten op te luisteren. Zij hadden dat gedaan door het vertoonen van mysteries, van mirakel- en heiligenspelen, van processiespelen en stomme vertooningen. Wel was het wereldlijk drama niet uitgesloten en was menig ‘esbattement’ en ‘sotternie’ even goed ten beste gegeven als kerkelijke drama's, maar de vertooning van deze was toch altijd het doel gebleven der geestelijke broederschappen.

De rederijkerskamers stonden heel anders tegenover de kerk. Wel werd de band met deze volstrekt niet verbroken en menig kerkelijk spel ook nog door rederijkers opgevoerd, maar hun voornaamste doel werd toch het volk te leeren en te onderwijzen

[p. 5]

door hunne ‘spelen van sinne’. Door dat streven zijn zij langzamerhand tegenover de kerk komen te staan. Wat des te erger was voor de kerk, omdat de rederijkerskamers door het vrije woord en hun openlijk uitgesproken critiek, door hunne betrekking onderling en hunne vele reizen naar elders, tot zekere hoogte de openbare meening hebben beheerscht en eene macht in den staat zijn geworden.

De groote welvaart van Vlamingen en Brabanders, de opgewektheid en vroolijkheid van de tallooze deelnemers, hun zin voor uiterlijk vertoon, de medewerking en hulp van voortreffelijke kunstenaars maakten de rederijkersfeesten tot iets bijzonder schitterends.

Tegenover dit alles maken de rederijkerskamers in de Noordelijke Nederlanden een armelijk figuur. De welvaart was hier veel geringer, de bevolking kleiner en groote steden waren er niet. De kunst werd nog weinig beoefend. De menschen waren - en zijn - hier niet vroolijk en opgewekt, voelden weinig voor uiterlijk vertoon en hadden niet zulk eene behoefte, om zich uit te spreken. Van het kerkelijk drama hier is zoo goed als niets overgebleven; wij kennen alleen eenige titels. De evolutie van geestelijke broederschappen tot kamers van rhetorica heeft hier natuurlijk op dezelfde wijze plaats gehad als in de Zuidelijke Nederlanden, maar wij weten er weinig van en de kamers zijn eerst veel later tot bloei gekomen. Daar staat echter ééne lichtzijde tegenover, nl. dat uit een paar dier rederijkerskamers eene dramatische letterkunde is opgebloeid, die in de 17^de eeuw van beteekenis is geweest. En daarop kunnen de prachtlievende Zuid-Nederlandsche kamers van rhetorica uit de 16^de eeuw zich niet beroemen.