Wiekslag om de kim. Deel 2. Commentaar en apparaat

[BM12] Ik heb dit hooger oord gekozen tot mijn woon

Overlevering

M^1: Manuscript H-80.

M^2: Manuscript H-91.

M^3: Manuscript H-92.

M^4: Manuscript H-93.

C: Carnet H-90, p. 3v, 4r.

M^5: Manuscript H-94,4-5.

T^1: De gids 91.iv (november 1927), p. 184-186. /33/

P: Drukproef D H-99,34-36.

M^6: Manuscript H-101,26-28.

M^7: Manuscript H-104,4-5.

T^2: De gids 92.iii (september 1928), p. 305-306. /36/

D: Het berg-meer, p. 34-36.

Datering

Vóor eind oktober 1926, mogelijk reeds 1916; omstreeks eind oktober 1926 (?) tot 2 september 1927.

Ontwikkelingsgang

I

De aanhef van het gedicht komt als eerste voor in een schema van de voorgenomen inhoud van een afdeling ‘Het berg-meer’, omtrent eind oktober 1926 genoteerd in het carnet van 1926 (zie § 7.2 van de Ontstaansgeschiedenis): ‘Ik heb dit hooger oord gekoren tot mijn woon’. De beginregel van het oudste kladfragment (M¹:A) wijkt daar van af, en het manuscript werd vervaardigd op briefpapier van het Ministerie van Wetenschappen en Kunsten, dat Van de Woestijne regelmatig gebruikte rond 1916. Stadium A kan dus van aanmerkelijk vroeger datum zijn dan de volgende kladstadia B tot D, die vermoedelijk geschreven werden omstreeks de datum waarop het schema werd gemaakt.

	M^1:A^+
1		Ik heb dees hooge plaats gekozen tot mijn woon.

2

De liefde is moede [streep] het lijden menig

3

Maar dit is 't oord, waar [

ø

]

'k vereenig

4		[	ø	]	tot éen schoon
		[strofewit]

+ [1-4→B^I, 1-4; 1-4→1-4]

[p. 598]

Plan voor indeling van de afdeling ‘Het berg-meer’ met beginregels van gedichten; de eerste is van [bm12] (H-72, p. 45r).

[p. 599]

5	a	[	ø			]
	b	[		]	recht^+

6	a	tusschen de		schuine schelp der dein'ge		dalen
	a	[	]	[schuin]-gedeinde [schelp]		{der dein'ge]} [dalen]
	a	[	]	[schuin]-gedeinde [schelp]		{tot verre boven} [dalen]
	a	[			]	{[der]} [dein'ge] [dalen]
	a	[			]	{[tot]} [dein'ge] [dalen]

7	a	de zee van louter licht, een		zoen	van		zuiver	zang
	b	[	]	[z]uil	[	]	[zui]vren	[	]

8	a	[				ø	]
	b	een[?]	zeil		d
	b	in 't	[	]	van zinder-zon

De volgende drie kladstadia, waarin de regels 1-28 tot stand kwamen, werden geschreven op drie stroken van gelijke papiersoort en met dezelfde zwarte inkt (M²:B, M³:C en M⁴:D). Ze zullen dus in dezelfde periode vervaardigd zijn. Het meest voor de hand liggend is dat dit gebeurde kort voor 2 september 1927, toen Van de Woestijne het vervolg in het carnet schreef. Er kan echter ook langere tijd tussen hebben gezeten, aangezien de nieuwe versie van de beginregel van het gedicht al eind oktober 1926 voorkwam in het schema van de afdeling ‘Het berg-meer’.

In M² begon Van de Woestijne met r. 1-4 volledig en r. 5-8 gedeeltelijk te noteren (M²:B^I). De tweede strofe werd vervolgens doorgehaald en hernomen, direct gevolgd door een derde strofe (M²:B^II).

	M^2:B^I^+
1				Ik heb dit hooger oord gekoren tot mijn woon.

2

De liefde is mijde en laat, het lijden moede en menig;

3			a	maar dit is 't oord waar 'k in een		vrede baak	vereenig
			b	[	]	klare baak	[	]

4				het vuur van liefde en leed gelouterd tot éen schoon
				[strofewit]^+

5

Hier waar de schuine schelp der deinend-trage dalen

6		α	a	dan aan den	einder van de [	ø	]	hemel-schelpe		rijkt;
		α	b	t[en] wijden	[		]	[			]
		β	c	[					]	streeft[;]

7			a	waar		,	rust der ruimte, [	ø	]	adem-halen,
			b	[	]	aan den mond des Tijds, bij maatlijk				[	]

+ [6-7→B^I, 5-6; 6-7→B^II, 5-6; 6-7→5-6]

+ [1-4←A, 1-4; →1-8]

+ [5-6←A, 6-7]

[p. 600]

8

α

a

de ontvangen

hemel-vreê

[

ø

]

wijkt^+

α

a

[

]

ter aardsche vrede

[

]

β

b

[

]

[hemel-vre]de

aan de

aarde

geeft

β

c

[

]

der

[

]

{[

]}

α

c

[

]

der

[

]

{tegen-strijkt}

[r. 5-8 werden doorgehaald in stadium B^II]

	M^2:B^II^+
5				Hier, waar de schuine schelp der deinend-trage dalen

6

ten wijden einder van de hemel-schelpe rijkt;

7

waar uit den mond des Tijds, bij maatlijk adem-halen,

8			a	de ontvangen		hemel-ve
			a	[	]	[hemel-v]reê der aarde tegen-strijkt;
				[strofewit]

9			a	[	ø	]	waar van		[ø]	horizonnen
			b	ruste der Ruimte,			[	]	alle	[	]

10			a	[		ø		]	de woel'ge lijnen over-ziet:
			b	de ziele in			stillen peis		[	]
			c	[	]		[peis de woel'ge lijnen over-ziet:]

11		a	dit is het oord dat roert		[	ø	]	bronnen
		b	[	]	van rustelooze			[	]

12		a	[		ø				]	vliet
		a	maar in de staatsie van		den	stroom		beneden		[	]
		b	[	]	een	[	]	naar onder		[	]
		c	{[								]}
		c	{maar, als een str}
		c	{[maar in de staatsie van een stroom naar onder vliet]}
		c	{[maar,] effen als een stroom, kalm naar beneden vliet.}

Hierna ontwierp Van de Woestijne op M³ enkele strofen die hij direct liet aansluiten bij B^II:

	M^3:C^+
13			En 'k heb dit hooger oord tot mijne woon gekoren

14		a	verruimd		[	ø	]	verrijkt van de eigen dwang...
		b	[	]	van eenzaamheid,			[	]

+ [fasering?]

+ [5-6←A, 6-7; 5-8←B^I, 5-8; →5-12]

+ [→13-28]

[p. 601]

15	a	- Hier recht, aan		klepperende		vree
	a	[			]	^* [v]lek	,	in	't uchtend-gloren
	b	[	]	[klepper]-[^* vlek][, in 't]					{[uchtend-]} [gloren]
	b	[	]	[klepper]-[^* vlek][, in 't]					{weemlend} [gloren]
	b	[						]	[uchtend-gloren]
	b	[						]	{[uchtend-]} [gloren]
	b	[						]	{^* weemlen} [gloren]

16	a	de leeuwerik ter		zonne een		zui
	a	[			]	zuile	zuivren zang;
	b	[	]	eerste [zonne een]				[zuil] van		[zang;]
	b	[					]		[zuil]e	[	]
		[strofewit]

17	a	Hier, waar in 't zinder-zeil der lucht			de	bolle	winden
	b	[	]	't	gebol der		[	]

18

a

[

ø

]

joelend

jaagt

b

de macht des morgens

duizel-hollend

[

]

c

[

]

joelend door

mijn

leden

[

]

d

[

]

{[

]}

[

]

d

[

]

{door [

ø

]

zinnen}

[

]

19	a	tot waar ze in 't		wagend wicht [	ø	]	vraagt
	b	[	]	even-[wicht] der middag-stede			vinde

20	a	[x]
	a	[	ø	]	dat kallem wiegewaagt	:
	b	gedegen	wegen, en		[	]
		[strofewit]

21	a	hier rijst me, rijker dan		het
	b	[	]	de liedren van 't ontwaken

22	a	waarin de leeuwerk			haren	prillen	dank verkondt
	b	[	]	[ha]ar gewiekten			[	]

23

[

ø

]

blaken

24		een vrome zekerheid uit [	ø	]	menschen-mond
		[strofewit]

25

Maar niet in de ijlt der vreugd of 't streng geluk van 't zwoegen

26	a	herkent		mijn ziel haar [				ø	]	klank
	a	[	]	de diepte mijner		ziele	haar	weder-klank.
	a	[			]	[ziel]	[		]

27

Mijn armen zijn verlamd, die mijne dagen droegen;

28

mijn kele is luideloos van een te vroegen dank

* [lees: vlerk]

* [lees: vlerk]

* [lees: vlerk]

* [lees: weemlend]

[p. 602]

Stadium D op M⁴ is een afschrift van het resultaat tot nu toe. In de regels 2 en 8 zijn later met andere inkt twee varianten aangebracht; in r. 11 en 14 gebeurde hetzelfde met potlood. Het vervolg van het gedicht kreeg in anilinepotlood zijn beslag in het tweede carnet van 1927 en werd gedateerd ‘2 Sept.’ (C:E). De stadia D en E zijn in de gecombineerde synopsis opgenomen.

II

M⁵ is kopijhandschrift voor T¹ geweest; M⁷ is kopijhandschrift voor T² geweest.

Varianten en correcties

			(M^1, M^2 en M^3 niet opgenomen)^+
1	M^4:D-T^2		Ik heb dit hooger oord		gekoren	tot mijn woon.
	D		|	|	gekozen	|	|

2	M^4:D	a	De liefde is mijde en		laat	,	het lijden moede en menig	;
		b	[	]	mat	[		]
	M^5-D		|					|

4	M^4:D		het vuur van liefde en leed gelouterd tot		éen schoon.
	M^5-D		|	|	een loon.^+

5

M^4:D

Hier, waar de

schuine

schelp

der

deinend-trage

dalen

M^5

a

|

|

schaal

|

|

dale

a

[

]

[dale]n

T^1, P

|

|

M^6

a

|

|

tra

a

[

]

deinend-trage

dalen

M^7

|

|

^* schuin

|

|

T^2

|

|

schuine

|

|

D

|

|

,

6	M^4:D		ten		wijden einder van de hemel-schelpe reikt;
	M^5	a	|	|	wei
		a	[	]	[w]ijden einder van de hemel-schale reikt;
	T^1-D		|			|

7

M^4:D

a

waar

uit den mond des

tijds

,

bij

maatrijk

adem-halen,

a

[

]

T[ijds]

[

]

[maat]l[ijk]

[

]

M^5-P

|

|

tijds

|

|

maetlijk

|

|

M^6

a

|

|

d

a

[

]

uit den mond des

tijds, bij

maetlijk adem-halen,

M^7-D

|

|

8	M^4:D	a	de ontvangen		hemel-vreê		der	aarde tegen-strijkt	;
		b	[	]	[hemel-vre]de		[de]	[	]
	M^5-D		|			|	eene	|	|

9	M^4:D		ruste der		Ruimte	,	waar van alle horizonnen
	M^5-D		|	|	ruimte	|		|

+ [1-4←A, 1-4; 1-8←B^I]

+ [5-6←A, 6-7; 5-12←-B^II]

* [lees: schuine]

[p. 603]

10	M^4:D		de ziele	in peis de woel'ge lijnen over-ziet	:
	M^5-D		|| ziel	|	|

11	M^4:D	a	dit	is het oord dat		roert	van rustelooze bronnen
		b	[		]	ruischt	[	]
	M^5, T^1		die	|				|
	P-D		dit	|				|^+

13	M^4:D-P		En 'k heb dit		hooger oord tot mijne woon gekoren,
	M^6	a	|	|	hoogen
		a	[	]	[hooge]r oord tot mijne woon gekoren,
	M^7-D		|			|

14	M^4:D	a	verruimd	van eenzaamheid, verrijkt van		de eigen dwang...
		b	[		]	zelf-[dwang...]
	M^5, T^1		^* verruind	|	|	de' eigen dwang...
	P-D		verruimd	|			|

15

M^4:D

-

Hier recht,

aan

klepper-vlerk

,

in 't weemlend

uchtend-gloren

M^5

|

|◦

|

|

klepper-wiek

◦

|

|

T^1

◦

|

|

P

a

-

|

|

uchtendgloren

b

[

]

[uchtend]-[gloren]

M^6, M^7

|

|

T^2

◦

|

|

D

-

|

|

18	M^4:D-M^6		de macht des morgens		joelend door mijn zinnen jaagt,
	M^7	a	|	|	jou
		a	[	]	[jo]elend door mijn zinnen jaagt,
	T^2		|				|
	D		|			|	◦

20	M^4:D	a	gedegen wegen, en		dat kallem		wiege-wag
		a	[			]	[wiege-wa]agt	:
	M^5-M^6		|					|
	M^7	a	|	|	en
		a	[	]	dat kallem		wiege-wag
		a	[			]	[wiege-wa]agt	:
	T^2-D		|					|

21	M^4:D-P		hier	rijst me, rijker dan de liedren van 't ontwaken
	M^6		^* Hier	|	|
	M^7-D		hier	|	|

22	M^4:D		waarin de leeuwerk haar gewiekten		dank verkondt,
	M^5-P		|			|	;
	M^6	a	|	|	dank[xx]
		a	[	]	[dank] verkondt;
	M^7-D		|					|

+ [13-28←C]

* [lees: verruimd]

* [lees: hier]

[p. 604]

23	M^4:D		-	hier rijst me, uit		de	arrebeid in 't blinkend middag-blaken,
	M^5, T^1		◦	|				|
	P-D		|		|	de'	|	|

24	M^4:D	a	de weelde tegen van		éen	vromen menschen-mond.
		b	[	]	d[en]	[	]
	M^5-D		|				|

25	M^4:D	a	Maar niet in de ijlt der vreugde of 't streng geluk van 't		zwe[x]
		a	[	]	[zw]oegen
	M^5-D		|			|

27	M^4:D		Mijne armen zijn verlamd,		die mijne dagen droegen	;
	M^5-D		|	|◦	|	|

28	M^4:D-T^1		mijn		kele	is luideloos van een te vroegen dank.
	P-D		|	|	keel	|	|
			[Hier eindigt M^4]

	C:E, M^5, T^1, P, M^6, M^7, T^2, D r. 29-48
29	C:E	a	Hier waar 'k,		al-eenig	,	op den hemel sta geschreven,
		b	[	]	hoog[-eenig]	[		]
		c	[	]	al[-eenig]	[		]
	M^5-D		|					|

30	C:E		doch waar geen menschen-oog mijn heldre beeltnis		zoekt,
	M^5-M^6		|			|	;
	M^7	a	|	|	ziet;
		a	[	]	[z]oek[t;]
	T^2, D		|					|

31	C:E		waar 'k, zuiver als een god, me		galmen voel van leven
	M^5	a	|	|	gal[xx]
		a	[	]	[gal]men voel van leven,
	T^1-D		|			|

32

C:E

a

en

waar geen echo

't

woord

van

dezen mond

verzoekt

;

b

[

]

lied

[

]

M^5, T^1

|

|

deze

lip

|

|

P

a

|

|

b

maar

[

]

M^6

|

|

M^7, T^2

en

|

|

D

maar

|

|

33	C:E-T^1		^* Hier	waar ik, als een lens van elke zon beslagen,
	P-D		hier	|	|

* [lees: hier]

[p. 605]

34	C:E	a	[	ø	]	straal,
		b	vereenigd tot het vuur van alle zonnen			[		]
	M^5, T^1		|					|
	P		|		|,	|	|	;
	M^6-T^2		|		|◦	|	|	,
	D		|		|,	|	|	;

35	C:E	a	doch waar 'k,		'k
		a	[	]	op 't strakke vlak van 't berg-meer koel gedragen
		b	{[			]}
		b	{doch waar, mijn oog op 't vlak van 't berg-meer koel geslagen}
		c	{[doch waar 'k,		op 't strakke vlak van 't berg-meer koel gedragen]}
		c	{[doch waar]	ik,	't [oog op 't vlak van 't berg-meer koel geslagen]}
	M^5	a	docht
		a	[doch] waar ik,		't oog op 't vlak van 't berg-meer koel gedragen,
	T^1-D		|			|

36

C:E

a

met heel mijn edel beeld

al

dieper de

ijlt

in

daal

:

b

{[

]}

b

{al dieper [

ø

]

}

b

{[met heel mijn edel beeld al dieper de

ijlt in daal:]}

b

{zie hoe 'k als eêlste beeld al dieper de

ijlte in daal}

M^5

a

zie hoe 'k als eêlste beeld

al

dieper

de

ijlte

in

daal

;

b

[

]

íj[lte]

[

]

T^1

|

|

ijlte

|

|

P

a

|

|

b

[

]

[d]í[eper]

[

]

M^6

|

|

dieper

|

|

M^7

a

|

|

'k

a

[

]

hoe 'k als eêlste beeld

al

dieper de

ijlte in daal:

T^2, D

|

|

37	C:E		Wat	ik hier heb gezocht, wat ik hier heb gevonden,
	M^5-M^6		wat	|	|
	M^7	a	wach
		a	[wa]t	ik hier heb gezocht, wat ik hier heb gevonden,
	T^2, D		|			|

39	C:E	a	die		van mijn dure en warme		weigeren
		a	[			]	[weiger]ing	gebonden
	M^5, T^1		|	|,	|				|	,
	P	a	|							|
		b	[			]	[weiger]heid	[		]
	M^6-T^2		|			|	weigering	|		|
	D		|			|	weigerheid	|		|

[p. 606]

40

C:E

a

het

zaad dat

bateloos

het dragend

aar verlaat

b

[

]

de dorrende

[

]

c

heur

zaad, en bateloos, aan de aar

verlaat

d

[

]

harde

[zaad, en

bateloos, aan

de aar verlaat]

M^5-P

haar

|

|...

M^6

a

|

|

to

a

[

]

verlaat...

M^7-D

|

|

41	C:E		Zijn	schoonste en derfste vrucht een dorren boôm verlaten	;
	M^5-D		- Zijn	|	|

42	C:E	a	en	geene liefde,		zelfs de liefde van een traan;
		b	om	[	] ◦	[	]
	M^5-D		|				|

43	C:E		den mond geen mond		,	en geen verlangen andre bate
	M^5-D		|	|	;	|	|

44	C:E	a	dat	geene	wegels hooger sterven tegen-gaan
		b	[da]n dat [geen]		[	]
	M^5-D		|			|	.

45	C:E		En - vrage van de vrouw die vreest om eigen wroegen,
	M^5-D		|	|	;

46	C:E		ach, aarzlend		aaien van mijn kind dat niet begrijpt, -
	M^5	a	acht
		a	[ach], aarzlend		aaien	van mijn kind dat niet begrijpt,	-
	T^1-M^7		|				|
	T^2		|	|	aaiën	|	|
	D		|	|	aaien	|	|

47	C:E	a	mijn lippen		voor	uw lippen,		[x]
		a	[				]	Licht, die niets en vroegen		,
	M^5-D		|	|	aan	|			|	;

48

C:E

a

mijn hart dat voor

b

a

[

]

het bloed

uws

harten 't lemmer

slijpt

M^5, T^1

|

|

.

P

a

|

|

b

[

]

U[ws]

[

]

M^6

|

|

uws

|

|

M^7

a

|

|

wet

a

[

]

slijpt.

T^2

|

|

D

|

|

Uws

|

|

[p. 607]

Zetfouten

T^1	r. 14: verruind | verruimd; de | de'
	r. 18: der | des
	r. 26: weder-klank | weder-klank.
	r. 33: Hier | hier
	r. 35: gedragen | gedragen,
T^2	r. 35: gedragen | gedragen,
	r. 41: verlaten | verlaten;

Noten

^1	De variant in P, r. 34 ontstond doordat Van de Woestijne de zetfout ‘straal.’ niet herstelde tot de eerdere lezing (met komma) maar tot ‘straal;’.