Wiekslag om de kim. Deel 2. Commentaar en apparaat

[p. 401]

[GZ7] Ik heb mijn zuiver huis gevuld

Overlevering

C^1: Carnet H-57, p. 27v, 28r.

C^2: Carnet H-60, p. 11v, 12r.

M^1: Manuscript H-61,4.

T: Elsevier's geïllustreerd maandschrift 32.i (mei 1922), p. 322. /20/

M^2: Manuscript H-74,9-10.

M^3 Manuscript H-76,16-17.

P^1-3: Drukproeven D^1 H-78,18-19.

D^1: God aan zee, p. 18-19.

P^4: Drukproef D^2 H-98,44-45.

D^2: Gedichten, p. 44-45.

Datering

Tussen 22 en 25 december 1920; augustus 1921 - 4 februari 1922.

Ontwikkelingsgang

I

Het oudste overgeleverde klad van het gedicht in C¹ (p. 27v), dat Van de Woestijne tussen 22 en 25 december 1920 geschreven moet hebben, bevat de drie eerste strofen. De eerste is geheel voltooid, de tweede grotendeels. De derde strofe kreeg slechts voor ongeveer de helft gestalte. In deze kladversie zijn twee inktkleuren gebruikt, die erop wijzen dat Van de Woestijne in twee sessies aan het gedicht werkte. Tijdens de eerste kwamen de regels 1-10 (voorlopig) tot stand (C:A) in de laatste drie regels daarvan werden tijdens stadium B veranderingen aangebracht en het fragment werd tot drie strofen uitgebreid, zij het dat er open plaatsen bleven.

	C^1:A^+
1				Ik heb mijn zuiver huis gevuld

2

met al de teeknen van mijn schuld;

3

mijn vrouwe zou verdonkren

4			a	in 't schroeien van mijn		[puntjes]	licht
			b	[	]	helsche	[	]

5

en mijner kindren aangezicht

6				zou van mijn zonde flonkren
				[strofewit]

7			a	Z
			a	Gij toont mij hoe het linnen blinkt

8		α	a	en
		α	a	Vrouw,			en hoe		een mussche	hinkepinkt
		β	c	[	ø	]	[	]	aan 't venster	[	]

+ [1-9→1-9]

[p. 402]

Klad van ‘Ik heb mijn zuiver huis gevuld’ [gz7] in het carnet van 1920-1922 (H-57, p. 27v en 28r).

[p. 403]

9	α	a	vóor 't		winter [streep] venster
	β	c	<	ø	> [streep] een meeze

10		a	Want: gij zijt bang
		c	[	ø	]
			[Fase c in r. 8-10 valt samen met stadium B]

In hetzelfde stadium maakte Van de Woestijne op de tegenoverliggende bladzijde (28r) enkele notities. Eerst: ‘iii Plant uwen mei daarbuiten’. In het volgende stadium (B) plaatste Van de Woestijne deze regel door middel van een pijl boven het begin van het gedicht (A), ogenschijnlijk bij wijze van motto. Wat de betekenis van het romeinse cijfer is, is onduidelijk. Vlak onder deze regel schreef Van de Woestijne: ‘O eeuwi < g→ch >> licht wiens huys is self het licht’ en de naam ‘Carel van Mander’; zie voor beide citaten noot 1.

	C^1:B^+
10			o Huislijkheên - want in haar bijt

11		a	om mijne		[	ø	]	heimlijkheid
		b	[	]	norsche			[	]

12		a	gelijk haar kloppend hol de vreeze
		b	een [kloppend hol de vreeze]
			[strofewit]

13

En mijne kinderen - ze zijn

14

gelijk een vat te vol van wijn:

15

ze gisten; en hun schouders

16

[

ø

]

17

[

ø

]

18

[

ø

]

hunne ouder

Opnieuw maakte Van de Woestijne tijdens dit kladstadium enkele notities. Op de naastliggende pagina schreef hij bovenaan: ‘Et statuit super petram pedes meos’ en ‘39^e psalm’. Lager, onder de beide notities die in stadium A geschreven werden: ‘Et ego ridebo’. Bovendien schreef hij rechtsboven het gedicht: ‘Vae Nutrientibus!’ en de herkomst van het citaat: ‘Evangelie’. Zie ook voor deze citaten noot 1.

De tweede versie van het gedicht is een afschrift in C² (C^I, p. 11v en 12r); in de vierde strofe, die in C¹ nog niet bestond, heeft Van de Woestijne varianten aangebracht. Bovendien schreef hij de laatste drie regels (r. 22-24) op de tegenoverliggende pagina opnieuw, zonder de oude versie ervan door te halen (C²:C^II). De stadia C^I en C^II zijn in de gecombineerde synopsis opgenomen.

Van de Woestijne dateerde het gedicht in C² ‘Aug. 21 - 4 Februari 22’. Het is waarschijnlijk dat hij de bijgaande versie van het gedicht op 4 februari 1922 schreef, en er als bijzonderheid aan toevoegde wanneer hij aan het gedicht begonnen was. Aangezien stadium A tussen 22 en 25 december 1920 viel, moet

+ [→10-18]

[p. 404]

Van de Woestijne zich hier vergissen. Boven het gedicht schreef hij ‘Tenebrae’, de groep waarin het gedicht later in Elsevier's geïllustreerd maandschrift een plaats kreeg.

II

M¹ is kopijhandschrift voor T geweest.

Varianten en correcties

			(C^1 niet opgenomen)^+
6	C^2:C^I	a	zou van mijn zonden		flonken.
		b	[	]	[flonk]r[en.]
	M^1	a	|	|	flonklen.
		a	[	]	[flonk]ren[.]
	T-D^2		|			|

7	C^2:C^I		Gij	toont mij hoe het linnen blinkt
	M^1-D^2		- Gij	|	|

8	C^2:C^I	a	en hoe		aan	't venster hinkepinkt
		b	[	]	vóor	[	]
	M^1		|				|
	T		|	|	voor	|	|
	M^2		|	|	vóor	|	|
	M^3-D^2		|	|	voor	|	|

9	C^2:C^I		- o huislijkheên! -		een meeze,
	M^1-M^3		( o huislijkheên! )		|	|
	P^1-D^2		|	|ø )	|	|^+

10

C^2:C^I

gij,

mijne

vrouw

...

Waar

in^* U^* u bijt

M^1, T

|

|

;...

waar

|| u bijt

M^2

|

|◦

|

|

maar

|

|

M^3

a

|

|

vrouw

...

|

|

a

[

]

;[...]

[

]

P^1-D^2

|

|

13	C^2-C^I	a	En	mijne	kindren, - zie, ze zijn
		b	[ ]	onze	[	]
	M^1-D^2		|			|

15	C^2:C^I-M^2		ze	gisten;	en hun schouders,
	M^3, P^1		zij	|		|
	P^2	a	|			|
		b	[ ]	[g]í[sten;]	[	]
	P^3-D^2		|			|

18	C^2:C^I		van hun verduldige ouders.
	T-D^2		|	|...

19	C^2:C^I	a	o Wee die voeden;			[x]
		a	[	]	◦	en wier hart
	M^1-D^2		|	|	,	|	|

+ [1-9←A, 1-9]

+ [10-18←B]

* [lees: u]

* [lees: u]

[p. 405]

20	C^2:C^I	a	in	slechtende	eenzaamheden mart;
		b	[]	sloopende	[	]
	M^1-M^2		|			|
	M^3	a	||	sle
		a	[]	sloopi
		a	[]	[sloop]ende eenzaamheden mart;
	P^1-D^2		|				|

22	C^2:C^I	a	in vrees van vrouw,		in bronst				van zoon
		b	[					]	des [zoon]s
	C^2:C^II	a	om	vrees der vrouwe,		om	bronst huns zoons				,
		b	in	[	]	in	[				]
	M^1		om	|	|	om	|				|
	T		|							|	;
	M^2-D		|							|	,

23

C^2:C^I

a

en in

hun

zelven

,

van hun

hoon

b

[

]

[zel]f[,]

met mes

van [hoon]

c

[

]

van 't [mes] des [hoon]s,

C^2:C^II-T

|

|

hun-zelf,

van 't mes

des hoons,

M^2

a

en aan

|

|

h

a

[

]

des hoons,

M^3

|

|◦

|

|

P^1

a

|

|

◦

b

[

]

[h]e[n-zelf]

[

]

P^2-D^2

|

|

Zetfouten

T	r. 11: o | om
	r. 12: des | der
P^1-D^2	r. 19: O wee | o Wee

Noten

1

Van de Woestijne noteerde bij het werken aan dit gedicht enkele hoofdzakelijk christelijk of bijbels geïnspireerde teksten. De regel van Carel van Mander, ‘O eeuwigh licht wiens huys is self het licht’, is een citaat uit diens Olijf-bergh ofte Poëma van den ketsten dagh (Haarlem, 1609), p. 8. De regel is het begin van een passage waar in margine is gedrukt: ‘Hy roept de grootheyt Gods aen om hulpe’: O eeuwich licht wiens huys is self het licht / O licht des lichts daer t' licht door is gesticht En swerelts al van niet is uyt gheresen / O die alleen zijt heylich reyn int wesen / Wien doncker nacht is als den middach claer / Diet al doorsiet en self zijt onsichtbaer. ‘Plant uwen mei daarbuiten’ is een regel uit het volksliedje ‘Schoon lief, hoe ligt gy hier en slaapt’, waarvan de tweede strofe luidt:

[p. 406]

- 'k En zou voor geenen mei opstaen, mijn vensterken niet ontsluiten: plant uwen mei waer 't u gerei, plant uwen mei daer buiten! (Tekst naar Van Duyse, Het oude Nederlandsche lied dl. 1, p. 353. Er bestaan meerdere versies van het lied, alle in hetzelfde werk, p. 348-355.) ‘Et statuit super petram pedes meos’ is afkomstig uit psalm 39:3 van de Vulgata. In de moderne Statenvertaling (Ps 40:3) is dit: ‘en [Hij] heeft mijn voeten op een rotssteen gesteld’. ‘Vae nutrientibus’ komt in deze vorm m de Vulgata niet voor. Van de Woestijne zinspeelt op de regel ‘Vae autem praegnatibus et nutrientibus in illis diebus’, in de moderne Statenvertaling: ‘Maar wee de bevruchte en de zogende vrouwen in die dagen!’. De regel is op drie plaatsen in de evangeliën te vinden: Mattheus 24:19, Markus 13:17 en Lukas 21:23. Gezien de bron van deze latijnse citaten, is de Vulgata ook de meest in aanmerking komende bron voor ‘Et ego ridebo’, hoewel deze woorden niet precies zo terug te vinden zijn. Indien de woorden inderdaad als ‘citaat’ uit de Vulgata bedoeld zijn, ontleende Van de Woestijne mogelijk aan Spreuken 1:26: ‘ego quoque in interim vestro ridebo’, vertaald als ‘Zo zal Ik ook in ulieder verderf lachen’.