Verzameld journalistiek werk. Deel 15. Nieuwe Rotterdamsche Courant november 1926 - januari 1929. Met enkele aanvullingen 1906, 1910

XI

Schilderessen

Brussel, Januari.

Het is voor den criticus moeilijk, of althans gewaagd, over vrouwelijke schilderkunst te schrijven. Dit moge onwaar want ongeldig zijn in andere landen, als het uwe. Maar in België haalt men nog steeds, vooral onder de mannelijke schilders, en zoolang zij hunne gedachten niet laten gaan buiten hunne onmiddellijke omgeving en de landsgrenzen, - haalt men, zeg ik, voor die dameskunst als voor iets noodzakelijk-minderwaardigs zijn neus op. Dameskunst: het doet onmiddellijk denken aan liefhebberij, aan dilettanterig gedoe, - iets waar tot heden, of dan toch tot voor heel kort, het werk van de Belgische schilderende dames maar al te dikwijls de rechtvaardiging van bracht.

Het is een kwestie van opvoeding: het is geen vijfen-twintig jaar geleden, dat men het er hier te lande voor hield, dat de geestelijke opleiding der jonge meisjes in de eerste plaats en bij alle uitsluiting ‘vrouwelijk’ moest blijven; van die opleiding maakte nu het schilderen als kunst van ‘vermaak’ noodzakelijk deel uit; en zoo komt het, dat al de dames van de burgerij boven de

[p. 125]

veertig in België schilderessen zijn; dat er derhalve ten onzent heel wat meer schilderessen dan schilders loopen, en dat zij - enkele uitzonderingen niet te na gesproken - zooveel slechter schilderen dan hunne mannelijke vakgenooten. Al dient men, tegen de gewoonte in, niet te vergeten en te verzwijgen, dat bij voormelde uitzonderingen zich hoedanigheden aan frischheid en spontaanheid voordoen, die, ook bij de gewraakte dilettanterigheid, heel wat mannen moeten missen....

Intusschen zijn wij onzen gang gegaan, en men kan vaststellen, dat de vrouwen niet zijn achtergebleven. Weinige nog gaan vooraan, zooals in Holland, in Frankrijk, in Engeland. Onnoodig bij u namen te noemen: zij liggen op uw lippen. Helaas, op mijne lippen bloeit voor het oogenblik geen enkele vrouwelijke naam, die deze van eene waarlijk groote schilderes zou zijn.

Maar ik herhaal: er is ook in deze vooruitgang, en het doet mij genoegen, vandaag te kunnen wijzen op enkele kunstenaressen, die, hebben zij in hunne kunst de rijpheid of zelfs de eigen persoonlijkheid niet bereikt, toch wel kunnen worden beschouwd als hebbende het gebied der liefhebberij overschreden.

In den ‘Cercle Artistique et Littéraire’, die ditmaal bij uitzondering op openbaringen schijnt uit te zijn, ontmoet ik mejuffrouw Marguerite Putsage. Ik hoop voor mej. Putsage, dat zij niet al te gevoelig is voor lof of blaam, want blaam zal zij wel hebben moeten hooren, en de lof is voor haar niet geheel onverdeeld geweest. Het strengste van wat men haar heeft verweten, of wat men haar althans zou kunnen verwijten, is dat zij niet geheel vrouwelijk is naar de formule, die in België geldt.

[p. 126]

Hare kunst is geene flirt-kunst; zij doet maar heel weinig om de toeschouwers aan te lokken, laat staan te verleiden. Mij heeft ze intusschen niet afgestooten, maar dat zal wel liggen aan mijne persoonlijke natuur. Zij heeft mij ook niet, eenigszins irriteerend, aangetrokken; en ditmaal ligt het aan haar, aan haar ernst, aan hare kalmte.

Menschen, die zelf te gevoelig zijn om iemand te kwetsen, hebben de schouders opgehaald op het oogenblik, waarvan ze wisten, dat mej. Putsage hun haar rug toekeerde. Waarna ze, als om haar te verontschuldigen, haar goeden wil hebben geloofd. Deze lieden, stel ik voor, moeten mej. Putsage hebben gekrenkt. Want natuurlijk verheugt zij zich in het bezit van den goeden wil; maar ik stel mij voor, dat zij vooral op haar sterken wil fier gaat. Deze schilderes is niet overmoedig, al weet zij wel, dat bescheidenheid eene ondeugd kan worden. Zij heeft ook zin voor maat, voor eene gebonden soberheid, die nog geen afdoende beheersching is, maar er zeer bewust naar streeft. Want streven naar evenwichtige beheersching van een goed overwogen gegeven, binnen de palen van de schilderkundige aesthetiek en met de beste middelen der schilderkundige techniek, dat schijnt mij wel het doel te zijn, dat mej. Putsage zich in hare aangewasschen en in hare krijtteekeningen, in hare geschilderde interieurs en landschappen, in hare goed-bestudeerde figuurstukken en portretten stelt. Ik ben er ver van te meenen, dat zij dit doel reeds heeft bereikt. Maar reeds uit eene zekere, nog merkbare onhandigheid blijken juist haar wil en haar ernst; zij staat in elk geval ver buiten en boven het aan dames lieve en welgevallige toeval, aan de wispelturigheid en de schijnbare of echte virtuositeit, die bij velen den wil, laat

[p. 127]

staan den goeden wil, moet vervangen. Ik geloof, dat mej. Putsage eene ernstige en grondige schildersnatuur is. Wij zullen haar naam voortaan niet meer mogen vergeten.

Of is het mevrouw Alice Wartel, welke ten toon stelt in dezelfde zaal van den ouden ‘Cercle Artistique et Littéraire’, die mij zoo gunstig stemt voor mejuffrouw Marguerite Putsage? Bij het publiek, het dient wel gezegd, heeft ze veel meer succes: zij is dan ook zoo veel meer Belgisch-vrouwelijk! En, ik geef het gaarne toe, voor het uiterlijke althans, zoo veel knapper. De dames en heeren loopen misschien wel hare landschappen voorbij, zij het dan ook met de welwillendheid van een kommerloozen wandelaar. Maar hare stillevens zijn letterlijk om van te smullen. En hare bloemen om zoowaar de bijen aan te lokken, indien bij de bijen het reukorgaan niet zoozeer ontwikkeld was (ik stel het mij althans voor). Waarlijk kunst, die het genot des levens verhoogt. En wat kunnen wij aan beters verlangen?

Wij kunnen misschien aan beters verlangen - sommige vromere zielen althans - datgene, wat mevrouw Alice Colin ons biedt in de Galerie Royale. Ik verwittig u zonder omwegen, dat ik met deze kunst geenszins dweep: zij is mij wel wat te gemakkelijk. Maar ik meen te merken, dat zij mevrouw Colin heelemaal niet gemakkelijk is, en dàt is de brug waarover heen wij elkander verzoeningsgezind tegemoet treden.

Mevrouw Colin schildert kerkinterieurs, en zij is zoowaar niet de eerste, ook niet in dit land, waar Hubrecht van Eyck haar reeds op eervolle wijze voor was. Doet zij het anders dan hare voorgangers? Er is geen diepgaande vergelijkende studie toe noodig om ontkennend

[p. 128]

te antwoorden. Maar zij doet het, om te beginnen, in hare voordracht op intelligente wijze, en zelfs met vermijding van al te goedkoope effecten, hetgeen evenzeer hare knapheid als hare fijnheid aantoont. Er is zelfs iets meer: de kwaliteit van haar gevoel. Ik heb u reeds gezegd, dat ik die kerkinterieurs wat al te gemakkelijk vind, juist van wege bedoelde sentimentaliteit, en nog onlangs schreef ik u, hoe de makelij van een Alfred Delaunois mij om die huilerig-makende gevoeligheid is gaan tegenstaan. Mevrouw Colin lijkt mij echter, oprechter, al brengt ze mij weinig nieuws aan. Zij zal misschien niemand verrijken; in sommigen zal zij misschien iets bevestigen. Waaruit dan blijken zal, dat zij toch eene kunstenares is.

N.R.C., 28 Januari 1927.