Verzameld journalistiek werk. Deel 15. Nieuwe Rotterdamsche Courant november 1926 - januari 1929. Met enkele aanvullingen 1906, 1910

[p. 88]

[1927]

Kunst te Brussel
VII

Léon de Smet. - Alice Halicka. - Maurice Langaskens

Brussel, Januari.

Uit de zeer voorname tentoonstelling, die Léon de Smet op dit oogenblik houdt in de kunstzaal ‘Le Centaure’, kan men afleiden, welken langen weg deze kunstenaar, die niet zeer jong meer is maar zich ter dege beijvert het te blijven, in de laatste jaren heeft afgelegd.

Toen hij zich, ruim twintig jaar geleden, vestigde te Sinte Martens Laethem aan de Leie, stond hij geheel onder den invloed van Emile Claus. Van al zijne toenmalige makkers was hij misschien wel de best-onderlegde, waarmede ik niet bedoel dat hij beter dan zij wist wat hij wilde en waar hij heenging, maar dat hij al de passieve hoedanigheden bezat van den luministischen tonalist, geholpen door ambachtelijke middelen, die van hem al heel jong een echt virtuoos maakten. De oorlog kwam, die de tweede Laethemsche groep uiteendreef. Engeland, en meer bepaald Londen, zou aan Léon de Smet eene beschaving openbaren, die nogal ver af stond van het plezante boerenleven, dat hij te Sinte Martens Laethem had geleid. De vriendschap, waarmee John Galsworthy hem vereerde, zal hem de verfijning er van hebben aangetoond. Die verfijning strookte met de fantazie, die Léon de Smet eigen is. Zijn personaliteit, die niet zeer groot is, bloeide in deze atmosfeer open. Werd zij er eenigszins precieus, eenigszins geaffecteerd bij, dan ligt dat aan de plotselinge verplaat-

[p. 89]

sing van het eene milieu in het andere; zij bleek niettemin echt te zijn, daar zij in den schilder een aristocratisch gevoel ontwikkelde, van hetwelk hooger-bedoelde fantazie steeds een blijk was geweest.

Wat echter tot voor enkele jaren bij Léon de Smet bleef haperen was: de techniek. Léon de Smet is steeds ongelooflijk-knap geweest, maar dan in eene zeer bepaalde, kort-afgebakende, en zelfs bekrompen richting. Hij is, tot in 1921, blijkbaar in meer of mindere mate de gevangene geweest van het procédé, dat zijn meester Claus van Claude Monet, een goede twintig jaar vroeger, had meêgebracht, en waar hij, De Smet, zelfs als teekenaar de slaaf van was. In een afzonderlijk zaaltje zien wij hier eenige doeken van voor vijf jaar. Zeker staan zij, geestelijk gesproken, heel wat hooger dan wat Léon de Smet te Sinte Martens Laethem had geproduceerd; zij getuigen van meer beschaafdheid, van grootere rust. Maar missen daarentegen voor een goed deel het lyrisme, dat de Laethemsche eigenschap was.

Zijne tegenwoordige doeken zijn de vrucht van een arbeid, van eene inspanning die, zijn zij ook op het eerste zicht niet te merken, niet te minder heel groot moeten zijn geweest, en des te hooger te waardeeren. Doch er is meer: de schilder heeft zich blijkbaar een tucht opgelegd, die te meer respect afdwingt, daar zij te minder in zijne directe geaardheid ligt. Al het lyrisch-improvisatorische is geweken voor zeer bewust, zij het zintuiglijk-fijn overleg. Thans geen dubbelzinnigheid meer: wat Léon de Smet ongeveer om het jaar twintig aan tonalistische subtiliteit blijkbaar had verloren, is thans weer het hoofdkenmerk van zijn arbeid, weze het dan ook bereikt

[p. 90]

met minder-spontane en ook minder-toevallige middelen. Hiervan is, om slechts dit ééne schilderij te noemen, dat zeker het belangrijkste is, ‘The black flower’ een prachtig bewijs. Doch Léon de Smet laat het thans niet meer bij de uitstalling van zijne subtiele coloristische gaven. Hij, die steeds een zeer knap teekenaar is geweest, maar dan weer een teekenaar, die er op uit was, en het bekende, om vorm, voluum, lijn te verdoezelen onder de speling van licht en donker, hij heeft zich de strengheid opgelegd, die leidt van stiptheid tot stijl.

* _* *

Op de bovenverdieping van ‘Le Centaure’ stelt de Poolsche schilderes Alice Halicka drie en dertig van hare doeken tentoon.

Een groote openbaring zijn zij niet. En toch zijn zij, bezien vooral na de grootere en aan belang rijkere schilderijen van Léon de Smet, eene zeer aangename verrassing.

Er is niets toevalligs aan de kunst van Alice Halicka, maar zij is gedrenkt met eene groote schildersvreugde, en die vreugde is van de fijnste, de voornaamste hoedanigheid. Heel veel van haar werk - en het is wat te betreuren valt - blijft schetsachtig, en dit is het geval met de meeste van hare jongste doeken. Zij bezit onbetwistbaar zin voor compositie; haar schilderij is doorgaans evenwichtig, al is daar niets dat zoeken naar evenwicht verraadt.

Het oudste schilderij, dat op deze tentoonstelling aanwezig is, dagteekent van het jaar 1921. Het heet ‘Mois-

[p. 91]

sons en Isle de France’, en vertoont een groot verschil met de werken van dichteren datum. Zeer duidelijk laat er zich een dubbele invloed in herkennen: hoofdzakelijk, ik bedoel voor het landschap, die van André Derain, en daarnaast, voor wat men vroeger de stoffeering noemde, die van Charles Defrêne.

Fijne aanvoeling van kleur, die heel wat dieper reikt dan bloot het zintuig; eene haast dartele speelschheid, die meer innige gevoeligheid verraadt: zij lijken mij dan ook wel den grond uit te maken van deze kunst. Met eene zekerheid, die alleen vrouwen kennen, geleid door eene intuïtie die elken schroom uitsluit, is zij een weg uitgegaan dien zij vermoedelijk niet kende, en die haar leidde naar een doel, dat, haar onbewust, nu juist bleek te zijn het eenige, dat werkelijk paste bij haar eigen schilderswezen. Doel dat was: toongeving, die de spiegel was van heel fijne gemoedsschakeeringen.

Mevrouw Halicka moet veel aan zee hebben verbleven: hare een en twintig schilderijen met baadsters, een paar andere nog, en zelfs stillevens leggen daar getuigenis van af. En nu moet men niet eens zelf een schilder zijn om te weten, welk eene kleurverfijning de zeeatmosfeer biedt. Die atmosfeer nu weet Alice Halicka buiten alle transponeering om, weer te geven met eene gevoeligheid vol schakeeringen, die nochtans op de meest-gewone middelen berust.

Van dergelijken eenvoud getuigen ook hare stillevens. Buiten alle virtuositeit, met eene soberheid, die zelfs soms wat stroef aandoet, stelt zij een geheel samen, dat bekoort door zuiverheid vol distinctie.

[p. 92]

Maurice Langaskens behoort tot de lange rij van onze decoratieve schilders, onder dewelke hij een der jongste is. Hij stelt zich tevreden met de niet al te groote muurtjes, die men hem nu en dan toevertrouwt en die hij met sierlijke zorgvuldigheid vult.

Vooral zijn groot decoratief werk doet klein aan en reikt niet boven het illustratieve uit. Hij is dan ook in de eerste plaats een bekwaam en niet zelden fraai illustrator, wat nog onlangs bleek uit zijn ‘Uylenspieghel’. Maar zijne illustraties missen dan weêr psychologie, zijn te vlak decoratief. Maar Maurice Langaskens wanhoopt niet. Hij doet stil voort, met gemak, met fijnheid ook, en met kunde.

N.R.C., 7 Januari 1927.