Verzameld journalistiek werk. Deel 15. Nieuwe Rotterdamsche Courant november 1926 - januari 1929. Met enkele aanvullingen 1906, 1910

[p. 25]

Maurice Gauchez
La maison sur l'eau

Met ‘La Maison sur l'Eau’ geeft Maurice Gauchez, de zeer ijverige bestuurder van de zeer drukke ‘Renaissance d'Occident’ - niet alleen een tijdschrift, maar tevens een nogal disparate groepeering van schrijvers, dewelke heel het veld der kunst bedoelt te bestrijken en strijdbaar optreedt op de meeste geestelijke gebieden - geeft Maurice Gauchez ons een roman, die bedoeld is als een vervolg op het verhaal ‘Cacao’, nog kort geleden bij dezelfde uitgevers verschenen en toen ter tijd door mij op deze plaats besproken.

Het is dus weêr een vertelling, zooals er thans wel meer verschijnen in het Fransch - herinnert u het jongste, zoo sappige zij het groteske, boek van Roger Avermaete - die speelt in het Antwerpsche schipperskwartier. In het - zelfde decor laat Maurice Gauchez dezelfde personnages optreden als in zijn eersten roman, zonder er vele aan toe te voegen: personnages waarvan ik u heb gezegd dat de schrijver ze wat al te gemakkelijk, wat al te schematisch karakteriseert: meer ledepoppen dan menschen met vleesch en bloed, waarvan hij de uiterlijke verschijning schetst naar hunne abnormale kenteekenen die hij telkens herhaalt als Homerische epitheta; fantoches die men wat al te ‘vlak’ ziet, waar men moeilijk om heen draait, en die handelen naar een rudimentaire, weinig-afwisselende psychologie: op de omstandigheden reageeren zij op steeds dezelfde wijze, zonder gevoelsschakeeringen, met handelingen die de spontaneïteit van het reflex even zeer

[p. 26]

als het overwogen gebaar der gedachte uitsluiten. Zoodat het niet in een borende psychologie is, dat Maurice Gauchez zijn kracht vindt, en zelfs, waar hij inderdaad de ontwikkeling van een gevoel bij een van zijn dramatis personae volgt - ik denk hier meer bepaald aan de Siska van het tweede verhaal, dat mij hier speciaal bezighoudt - dan is hij aarzelend, onvast en, waar hij zijn persoon niet meer ‘bezit’, brusk-onhandig op het onwaarschijnlijke af.

Daarentegen weet Maurice Gauchez te vertellen. Zijn taal is niet altijd zeer fraai: nu en dan moet het juiste woord wijken voor het ongewone, het zeldzame; hetgeen in het Fransch, de taal waarvan het vocabularium zoo vast zit, bijzonder onaangenaam aandoet. Zij is ook niet altijd zeer zuiver: de heer Gauchez is journalist, en kan het vlugge werken blijkbaar moeilijk afleeren; zijn Belgische zin voor schilderachtigheid brengt tevens meê, dat hij die taal niet altijd beschouwt voor hetgeen ze is: het abstracte beeld van concrete sensatie (waarin het Fransche weêr zoozeer verschilt van Germaansche talen als het Nederlandsch). Maar dat minder-edele der taal weet hij uitnemend aan te wenden voor een vertelkunst die, met al haar natuurlijkheid ongewoon is. Gauchez, gulle natuur, heeft blijkbaar pleizier aan zijn werk. Waal van oorsprong, bezit hij de Waalsche geestigheid, die eenigszins ironischhitsig is; geboren Antwerpenaar, die Antwerpen zelden heeft verlaten, vereenigt hij daarmede een gulheid en een kwasi-naïeve sentimentaliteit, die voor een romanschrijver, die niets anders bedoelt dan aangenaam en geleidelijk zijn geschiedenisje te verhalen, wel zeer groote kwaliteiten zijn. Hij bezit daarbij een eenvoudigen geest,

[p. 27]

zonder veel onrust, die maling heeft aan verborgenheden (ik heb u reeds gezeid dat hij geen sterk psycholoog is) en het houdt bij uiterlijke constatatie, waar hij onmiddellijk met een vlakke gevoeligheid op reageert; en dat is bij een ‘conteur’ weer een hoedanigheid, waar zijn voordracht niet dan bij winnen kan, al zal het misschien sommige lezers onbevredigd laten. Gauchez laat het intusschen toe, met zijn vertelsel aardig en gemoedelijk te boeien.

Die kunst-van-het-vertellen, die de kracht, wellicht de eenige kracht van een Hendrik Conscience uitmaakt en overigens een echt-, een haast-specifieke Vlaamsche kracht blijkt te zijn (denkt hier maar eens aan den, anders zooveel rijkeren, Cyriel Buysse), - die kunst-van-vertellen is voor Maurice Gauchez in deze ‘Maison sur l'Eau’ een dubbele redding geweest.

Een eerste redding omdat het dit boek, op zich-zelf beschouwd, leesbaar maakt. Als ‘gegeven’ is het verhaal niet zoo heel boeiend. Het is het zelfs in mindere mate dan het voorafgaande ‘Cacao’, dat meer verscheidenheid bood. De rivaliteit van twee meisjes om één jongen is een nogal-banaal geval. Het verloopt zonder veel bijkomstigheid. De film ervan kon meer afwisseling bieden. En alleen psychologisch uitbeelden zou vermogen, de belangstelling ervoor te verhoogen; en juist dit is, ik zei het, vrijwel primitief. Doch de smakelijke inventie, zijn gebaar, ik ging haast zeggen de klank van zijn stem, en tot zelfs de herhaling van pittoreske bijzonderheden - een graantje zout, dat altijd den zelfden smaak heeft maar telkens de tong komt prikken - doen het, dat men den schrijver gedwee, en zelfs met een prettig gevoel,

[p. 28]

zal blijven volgen.

Er komt bij - tweede reddingsboei -, dat de auteur er de kracht in put, zichzelf te vernieuwen. Een boek, dat het vervolg is van een ander boek, wordt gemakkelijk saai. Het wordt een zwoegen, aan een verhaal, dat kan beschouwd worden als een afgerond geheel, een stuk te gaan voegen dat even belangwekkend wil zijn. Met dat tweede deel nu van ‘Cacao’ heeft Maurice Gauchez waarlijk geluk gehad: het is niet mat, niet vermoeiend geworden. Ik zal u maar zeggen dat ik het beter geschreven vind. Ik voeg er aan toe dat de sentimenteele inhoud mij voorkomt, beter in overeenstemming te zijn met den gemoedsinhoud van den schrijver. Maar het zal toch wel de ongerepte frischheid zijn van 's schrijvers verteltrant, die mij hierin weêr aan zijn boek hecht. Zoo'n boek is een ontspanning, en meer is het misschien niet. Maar er zijn niet veel schrijvers die dergelijke ontspanningskracht bezitten. En die kracht dankt Gauchez aan zijn leuke voordracht.

Intusschen heb ik toch weêr maar eens mijne bekomst aan Schipperskwartier-litteratuur: Maurice Gauchez wekt den lust op naar ettelijke metaphysische moppen.

N.R.C., 20 November 1926.