Verzameld journalistiek werk. Deel 14. Nieuwe Rotterdamsche Courant september 1925 - november 1926

[p. 634]

Albert Saverys

Brussel, 26 October.

In het officiëele Driejaarlijksche Salon van Schoone Kunsten, dat verleden Zaterdag te Antwerpen is opengegaan, is er weêr een groot stilleven van Albert Saverys, dat veler aandacht trekt en die aandacht ten volle waard is.

Drie jaar geleden, in het aardgelijk Salon te Gent, hadden andere doeken van dezen jongen schilder uit Deynze, het Leie-stadje, weêr stillevens die uitblonken door forsche schildering en fijne kleur, een even-grooten bijval: de bevestiging, dat Albert Saverys rang had genomen, en op frank-onafhankelijke wijze, onder onze beste, althans stevigste Vlaamsche schilders.

Deze bevestiging, eigenlijk de erkenning door het groote publiek dat buiten deze officiëele Salons de kunsttentoonstellingen maar zelden bezoekt, hadden de liefhebbers waarlijk niet noodig om Saverys naar waarde te schatten. Enkele jaren geleden toonde hij te Brussel, eerst een groot Winterlandschap, daarna Zonsondergangen, die wel eenigszins brutaal aandeden, maar verrasten door treffende hoedanigheden van rasschilder: van toen af had de Leieschilder zijne plaats gewonnen in de belangstelling van velen.

En nu heeft voor korten tijd Isidoor van Beugem bij J. Lannoo te Thielt over Albert Saverys eene uitvoerige, rijk-geïllustreerde monographie uitgegeven, die den schilder nader tot ons brengt door ons een algemeenen overzichtelijken blik op zijn gezamenlijk werk te laten. Men kan het met den schrijver in vele punten heel goed niet eens

[p. 635]

zijn en ik zal het dadelijk aantoonen. Maar zijn warmbetoogend boek versterkt de waardeering voor den jongen meester. Het verleent tevens eene gelegenheid om over hem met eenige uitvoerigheid te schrijven: Saverys is vooralsnog geen eersterangsfiguur, waarvan de minste praestatie onmiddellijk besproken wordt; terwijl hij in geen jaren te Brussel eene ruime tentoonstelling van zijne werken heeft gehouden, die zou hebben toegelaten hem voldoende te kenschetsen.

Ik zei daareven, dat men over Saverys met Van Beugem van meening kan verschillen. Met recht zal Van Beugem hierop antwoorden, dat hij zijn schilder al veel langer kent dan de meeste van zijne beoordeelaars, en dat hij dus kans heeft zich over hem minder te vergissen. Ik zelf ken Saverys persoonlijk slechts sedert enkele maanden: ik heb hem voor het eerst ontmoet te Vijve-Sint Elooi, voor het geboortehuis van Emile Claus - geef daar nu maar eene symbolische beteekenis aan! -, toen aldaar een gedenksteen werd ingehuldigd. Heel veel heb ik met hem niet gesproken; ook niet toen ik later, met hem, te Ingoyghem, voor het nieuwe grafmonument van Hugo Verriest in Vlaamsch gevoel communiëerde: nieuw symbool als ge wilt. Feitelijk hebben Saverys en ik elkander het meest gezien in diverse wagens van het Belgische spoorwegnet, lijn Gent-Kortrijk en terug: het is geen uitgelezen gelegenheid voor aesthetische ontboezemingen. En toch meen ik, dat het voldoende is om Albert Saverys te kennen, hetgeen zelfs zijn biograaf Isidoor van Beugem toegeven zal.

Want Albert Saverys is de eenvoud-zelf, uiterlijk en innerlijk. Hij is als het proza, waar Lodewijk van Deyssel in der tijd van hield: hij komt op u af als een man;

[p. 636]

ik wil zeggen dat men onmiddellijk gevoelt, hoe weinig hij u te verbergen heeft, hoe oprecht zijn handdruk is, en - jawel! - hoe teeder zijne inborst. Bij eene eerste ontmoeting reeds ervaart men, hoe men zijn vertrouwen bezit, en schenkt men hem het eigen vertrouwen. Het verwondert mij niet, dat Stijn Streuvels van hem zijn vriend heeft gemaakt: is hij niet een Streuvelsche figuur? Zijne pezige, frissche en nochtans athletische gezondheid - deze veertiger ziet er dertig uit -; de franke argeloosheid van zijn oogopslag; zijne innige bezorgdheid, die met zooveel gulheid gaat gepaard; zijne bescheidenheid, die nochtans het besef kent van het eigen kunnen: al deze deugden - en hij zal er nog wel andere bezitten, onder meer de gave der naastenliefde, waar hij mild meê is bij wie hem wist te winnen, - al deze deugden maken van Albert Saverys een type van dat idealistisch realisme, dat door velen heeft doen zeggen, dat Streuvels geen psycholoog is, en dat Streuvels, net als Conscience trouwens, heel goed in de Vlaamsche werkelijkheid - getuige juist Saverys - heeft kunnen ontmoeten.

Het kan wel niet anders of de eenvoud van den mensch Saverys moet overgaan op dezes kunst. En hier kom ik in natuurlijk conflict met Isidoor van Beugem. Dezen geef ik volgaarne en volmondig toe al wat hij bij den schilder Saverys prijst, en ik voeg er aan toe, dat ik hem dank voor alles wat hij mij leert aangaande Saverys' zoo rustige maar zoo zekere evolutie. Maar ik kan het met hem niet eens blijven, als hij vol ernst verzekert, dat sommige gelijkenis met James Ensor louter toeval zou zijn. Ik laat de stillevens-met-visch hier geheel buiten de quaestie. Iedereen heeft het recht, stillevens-met-visch

[p. 637]

te schilderen, waar bij mijn weten Ensor nooit het monopolium van opgeëischt heeft; niet meer dan het monopolium van het stilleven-met-kool, waar Saverys eveneens Ensor meê heeft gevolgd, zonder hem daarom na te volgen. Visch en kool zijn schildersgemeengoed, goed moge het hun smaken, ook in de toekomst. Weet Van Beugem, weet zelfs Saverys, dat Ensor in de jaren tachtig eens een doode kip heeft geschilderd, die als eene zuster is van de door Saverys geschilderde doode kip, al was Saverys toen nog niet geboren? Het bewijst, dat schilders van doode kippen houden, en meer niet.

Anders echter gaat het, als Saverys maskers gaat schilderen, want dan is de invloed van Ensor onmiskenbaar. Want hier is het niet meer te doen om een materiëel voorwerp: het is hier te doen om een geestelijken inhoud. De maskers van Ensor hebben eene psychische, zelfs eene mystische beteekenis. En dat heeft Saverys met zijne scherpe intuïtie heel goed ingezien. En waar hij aan de eigen maskers eene onmiskenbaar-zelfde beteekenis ging geven, nam hij eenvoudig een der geliefkoosde motieven van Ensor over, wat ik rechtstreekschen invloed noem.

Zal ik zeggen, dat ik bij Albert Saverys zelfs invloeden van Valerius de Saedeleer ontwaar? Zeker, deze invloeden liggen geheel aan de oppervlakte. Het is, omdat beiden houden van ruime horizonnen, dat zij allebei panoramatische landschappen hebben geschilderd, - trouwens op zeer verschillende manier. Maar... het is toch Valerius de Saedeleer, die dat soort landschappen heeft uitgevonden, na Pieter Breughel weliswaar. En zelfs kan Gustave van de Woestijne hem daarin voor zijn geweest.

Eene andere bedenking tegen Isidoor van Beugem: zijne

[p. 638]

bewering, dat er in de kunst van Saverys een deel beredeneering, iets als eene gedachtelijke vooropgezetheid zou zijn, wil er bij mij niet in. Het kan heel goed zijn dat Van Beugem en Saverys met elkander gewichtige apophtegmata over beeldende kunsten plegen te wisselen. Maar dan staat Saverys niet voor het doek, dat hij met kleurige vormen zal vullen. Als hij voor dat doek staat, lijdt het geen twijfel, of Saverys vraagt zich alleen af: hoe krijg ik het, met het plastische gegeven dat ik mij vooropgesteld heb, op de beste wijze vol? Een goed schilder geeft den brui aan theorieën: hij kent alleen practische middelen, die wij, literatoren, maar al te lichtvaardig tot theorieën plegen te herleiden.

Wat mij bij Saverys inneemt is juist, dat hij een schilder is. En een heel goed schilder, die zijn ambacht verbluffend-prachtig onder de knie heeft. En daarenboven, natuurlijk, een schilder-met-een-hart, die dramatischgrootsch voelt, wiens vizie ruim en gevoelig is als bij zoo goed als alle Leie-Vlamingen, schilders als dichters.

En dat is al meer dan genoeg om van hem te houden.

N.R.C., 29 October 1926.