Verzameld journalistiek werk. Deel 14. Nieuwe Rotterdamsche Courant september 1925 - november 1926

[p. 615]

Het werk van Prosper van Langendonck
I

Ik heb in mijne jeugdige omgeving dankbaar mogen vaststellen, hoe de liefde en de vereering voor, hoe de roem van den dichter Prosper van Langendonck jaar aan jaar grooter worden.

Gij weet het: meer dan wie was Prosper van Langendonck een eenzame, hoe dan ook meer dan wie - en misschien wel daardoor - van de eigen waarde, van de eigen grootheid bewust. Niemand heeft zich meer dan hij, ik zal niet zeggen van de menigte, maar zelfs van hen die hem konden begrijpen afzijdig gehouden. Met al zijne onbeholpenheid tegenover het leven - ik spreek hier in hoofdzaak van zijne tien laatste jaren -, met al zijne behoefte aan genegenheid waar meer dan één van zijn verzen getuigenis van aflegt, stond hij meer dan eens tegenover zijn vrienden, die hem zoo gaarne zouden hebben geholpen en wier eerbied even groot als hunne liefde was, ziekelijk wantrouwend. Wél hield hij van menschen: zijn idealisme was te groot dan dat hij in der daad een pessimist zou zijn geweest, doch hij had zijn rechtmatigen trots die de menschen van hem af hield meer dan hij wenschte in den grond. Expansief over zijn innerlijk leven en zelfs over zijn dichterschap was hij zelden en dan nog slechts met menschen wier hulpvaardige aanhankelijkheid hij had ervaren, - hij die een buitengewoon doorzichtsvermogen bezat. Zoo komt het dat hij voor zeer velen, waar hij dagelijks meê omging, een raadsel, zooniet een geheim bleef en dat hij daardoor veler sympathie moest missen,

[p. 616]

die in het openbaar zijn dichterschap dan ook miskenden en zelfs zouden loochenen.

De jeugd wreekt hem. De onverschilligheid, die buiten een trouwen vriendenkring en de jongeren van voor vijftien jaar, algemeen kon heeten en niet zelden in kwaadaardigheid en verdoken vijandschap oversloeg - ik weet het uit ervaring -, is eerbiedige en vrome bewondering geworden, die met den dag lijkt aan te groeien. Ik ken Vlaamsche studenten, die anders, wat natuurlijk is, hunne sympathie voor de allerjongste uitvindingen van onze poëzie niet verduiken, - ik ken studenten die, nu de in Holland verschijnende boeken hier in België zoo duur zijn geworden, het bundeltje ‘Verzen’ van Prosper van Langendonck eigenhandig hebben overgeschreven, om het te kunnen herlezen als zij daartoe lust gevoelen. (Het middeleeuwsche voorbeeld van een bibliotheca manuscripta uit de tweede hand wordt thans druk gevolgd: sommige jongens en meisjes bezitten aldus heel de jongere poëzie in eigen handschrift, die hun te liever is naar zij er zich meer moeite voor hebben gegeven.) Prosper van Langendonck wordt dus, hoofdzakelijk door de studeerende jeugd, gelezen, nu ouderen zijne gebreken niet meer over het hoofd zien. Hij wordt niet alleen gelezen als een waarderijk literair verschijnsel uit een tijd die voor twintigjarigen reeds tot het verleden behoort, maar als een dichter dien zij nog geheel kunnen meêvoelen. Er is dan ook meer dan waardeering voor hem: er is bewonderende liefde, en het vervult mij telkens met ontroerende dankbaarheid.

Prosper van Langendonck zou overgelukkig zijn, indien hij kon vernemen dat hij de dichter der jeugd, de dichter van een zekere jeugd, maar de sympathiekste, geworden

[p. 617]

is. Hij zelf, naar de geaardheid, en voor zoover de vergelijking opgaat, veel meer verwant met een Alfred de Vigny, hield tot bij zijne laatste dagen met jongelingshartstocht van Alfred de Musset, den held van zijne eigene, toch nog romantische jeugd. Ik herinner mij zeer goed hoe hij kort voor zijn dood, in zijn ziekenkamertje, toen hij nog nauwelijks spreken kon en de woordverwarring voor ons pijnlijk geworden was, - hoe hij, zeg ik, nog sommige verzen uit de ‘Ode à la Malibran’ stamelde met eene op dat oogenblik zeldzame luciditeit. - De tegenwoordige jeugd ziet op Musset met een zeker misprijzen neder: zij is niet meer ironisch-sentimenteel. Maar de Vlaamsche jeugd van dezen tijd leest de eerste verzen die Van Langendonck, in 1883 reeds, heeft uitgegeven:

O zalig hij, wien hooger drift het hart doorgloeit
en hem, den fieren blik ten hemel steeds geheven
tot grootscher uitkomst noopt dan 't zingenot van 't leven,
wiens geest, met aadlaarswiek, door 't eindelooze roeit.

En die jeugd merkt wel wat er verouderd is aan den vorm van deze verzen en wat er aan beeldschoonheid aan ontbreekt, maar zij voelt er ook al de idealistische drift van, waar zij, veel meer dan twee geslachten her, den spiegel van in zich draagt. Want er is een oneindig verschil tusschen de Vlaamsche studenten van een vijf en twintig jaar geleden, en die van na den oorlog. De eersten konden dweepen met den Prosper van Langendonck der strakindividualistische sonnetten, zooals dat, uit 1887:

'k heb u in smert gebaard en toch omvangen

[p. 618]

 

met dubble vreugde, u aan mijn levensgloed

 

verwarmd, als telgjes nog zoo blij begroet

 

hoe wranger pijn den moederschoot mocht prangen....

 

o kindren van mijn ziel, o mijn gedachten.

Anders de ‘gemeenschaps’-studenten van de jaren 1920, die wars zijn van alle decadentie en veel meer doen denken aan de studenten uit den tijd van Albrecht Rodenbach.

En dat is het waarschijnlijk in hoofdzaak, wat ze in Van Langendonck aantrekt: in enkele gedichten eene verwantschap met Rodenbach waar men, naar ik meen, nog niet op gewezen heeft: eene idealistische frischheid, gepaard aan eene tonische strijdbaarheid, die bij den zéér individualistischen Van Langendonck der jaren negentig in het oog valt en verwondert, en die nochtans een hoofdkenmerk is van zijn zoo nobel karakter.

Doch er zijn nog andere redenen voor de Vlaamsche studentenjeugd, om van Prosper van Langendonck te houden, dan de idealistische strijdbaarheid die hem bezat, en die hij, met geniale consequentie en zeldzame welsprekendheid tot één der schoonste brokken proza heeft opgedreven die wij in Vlaanderen bezitten, en die heet: ‘Herleving der Vlaamsche Poëzy’; er is, dat hij lang genoeg bij jonge menschen den indruk nalaten zal, een zeer groot dichter te zijn, omdat hij steeds de belangrijkste gemeenplaatsen, waar heel de lyrische wereldpoëzie op berust, verwerkt heeft naar zulke persoonlijk-doorleefde wijze. De geestelijk-volgroeide is al te zeer gedrenkt met het betrekkelijkheidsgevoel, dan dat eene voordracht zonder voorbehoud van het absolute hem niet pijnlijk zou zijn, hem niet zwaarmoedig zou stemmen. En nu weet ik heel goed, dat

[p. 619]

de voordracht van het absolute bij Prosper van Langendonck altijd uitloopt op de smartelijke bekentenis van de eigen nederlaag. Maar de jeugd hoort blijkbaar die bekentenis niet; zij ziet alleen het streven naar volstrektheid; het maakt van Prosper van Langendonck haar held en haar heraut, hoe dat volstrekte mee ook weze vuig lichamelijk lijden dan wel Godsbezit.

En er is eindelijk: de humor van Prosper van Langendonck. Hij weet buitergewoon geestig te zijn, en in normalen gezondheidstoestand was hij dat werkelijk, en op uitbundig kinderlijke wijze. Nooit was hij door het leven vertroeteld geweest: des te blijder, des te naïever zelfs heeft hij, waar hij zich veilig mocht gevoelen, gereageerd op elke vreugde die hem geboden werd. Hij had zin voor spot, maar afkeer van kwaadaardigheid. En die humor, verbonden met zijn natuurlijken strijdlust, heeft hem dan ook een paar van zijne beste prozastukken ingegeven, die hier en daar schallen als de trompet van een cavalerist in ‘De Vlaamsche Parnassus’, waar hij Max Rooses te lijf gaat, en in ‘Dr. Willem de Vreese’, twee gelegenheidsopstellen, waarvan de levendige frischheid niets van hare betoogkracht heeft verloren, en waarbij de studenten elkander in de blinkende oogen kijken.

Maar Van Langendonck heeft nog andere bewonderaars dan de studenten. Daarover in een volgend stukje.

N.R.C., 16 October 1926.