Verzameld journalistiek werk. Deel 14. Nieuwe Rotterdamsche Courant september 1925 - november 1926

[p. 452]

Rene Golstein
L'homme et le nenuphar

Deze eerste roman van een onbetwistbaar begaafden en, naar ik meen, nog zeer jongen auteur zal velen onthutsen en sommigen, vrees ik, eerder wrevelig dan lankmoedig stemmen.

Het ligt niet aan het onderwerp. Bij de lectuur zou men zeggen dat het den schrijver in de eerste plaats niet om zijn onderwerp te doen is geweest, - iets waarin hij ongelijk heeft, want het welslagen van een roman hangt af van de mate der belangstelling die de auteur aan zijn onderwerp hecht. Balzac, bezeten, als het ware, van zijne personnages en de omstandigheden, waarin zij verkeeren, dankt er zijne eeuwige jeugd aan, terwijl nauwelijks dood, en reeds een heelen tijd vóór zijn dood, Anatole France eene miskenning ondergaat die men gerust kan wijten aan zijn scepticisme. De romancier, die al te zeer zijn verhaal beheerscht met het vertoon van de eigen intelligentie of met zijn zucht naar vooral stijl te geven, moet altijd eindigen met ergeren, hoe schitterend zijne literaire gaven ook wezen; terwijl hij, die zijn verhaal werkelijk ondergaat, die er zich in onderdompelt, die het zoo goed als passief belijdt, heel wat kansen bezit tot het scheppen van werkelijk leven, ook waar zijne gebreken in het oog vallen.

René Golstein begaat, van bij de eerste tot bij de laatste bladzijde van zijn boek, de fout, te willen toonen hoe zeer hij superieur is aan zijn onderwerp; telkens en aanhoudend, met eene opzettelijkheid die bitsig maakt,

[p. 453]

komt hij zich tusschen zijn hoofdpersoon en den lezer schuiven; de vertelling moet er natuurlijk onder lijden; ik vrees dat in het oog van dien lezer de auteur er nog meer onder lijdt.

Het geval dat hij ontwikkelt is nochtans belangwekkend genoeg om ons geestig te boeien: een geval van Bovarysme zooals de philosoof Jules de Gaultier zou zeggen; of beter: een geval van zoeken-naar-Bovarysme, dat, normaal uitgewerkt, bij literaire nieuwheid veel menschelijke waarheid zou vertoonen. Zonder in bijzonderheden te treden, kan ik het als volgt samenvatten: een nog zeer jonge man, die nogal willoos is, en wel doordat hij willoos is, tracht zich voor te doen anders dan hij in werkelijkheid is. Hij dwingt zich tot het cynisme zonder hetwelke al het ‘übermenschliche’ uitgesloten is. Want het gaat er om, een Uebermensch te blijken, en daar zijn de meestamoreele toestanden goed voor. Die toestanden - waaronder er eene trouwens subliem is - gaat de jonge man zich beijveren, te scheppen; het wordt een averechtsch don-Quichottisme, dat fataal tegen hem uitvallen moet: de natuur houdt nu eenmaal niet van namaak-helden. Het spreekt dan ook van zelf dat ze zich op onzen jongen manzonder-eigenlijken-wil wreekt, door.... er een echten held van te maken. Het verwekt hem tot ootmoed; hij wordt een deugdzaam doorsneê-burger zonder idealen, cynische of andere; hij wordt ervoor beloond door het gelukkigste huwelijk der wereld.

Er is geen rijke verbeelding toe noodig om in te zien wat van dergelijk gegeven door een schrijver met eenige literaire ervaring zou te maken zijn. Wat er van te maken is, heeft, bijvoorbeeld, Franz Hellens getoond in zijn

[p. 454]

‘OEil-de-Dieu’, dien ik hier in zijn tijd heb besproken: het verhaal van avonturen die, juist andersom bedoeld weliswaar, toch wel gelijkenis vertoonen met die uit ‘L'Homme et le Nénuphar’: een zelfde zucht naar het ongewone, dat op dezelfde desillusies uitloopt. Hellens nu, verre van zich aan zijn dwazen held te substituëeren, heeft zich eenvoudig laten leiden door al de pret die hij om die dwaasheid had. Men kan hem alleen verwijten misschien, die dwaasheid, die dwaasheid wat al te zeer te hebben aangedikt: zijn hoofdpersoon is soms wat al te grotesk-onbeholpen. Doch, het eenvoudig nagaan en navertellen van dezes lotgevallen heeft aanleiding gegeven tot een boek dat rijk en zwaar is aan menschelijkheid, buiten de eigenlijke personaliteit van den schrijver om. Wij wisten wel dat Franz Hellens een heel geestig auteur kan wezen, met een zeer aparten, een soms naar het tragische overslaanden humor. Maar bij het schrijven van zijn roman is het hem geen enkel oogenblik ingevallen, met dien particulieren humor uit te pakken, ermede te paradeeren. Hij zegt nergens: ‘nu ga ik u eens vertellen hoe geestig of ik ben’; hij heeft er zich mede vergenoegd, zijn humor in zijne personnages en situaties te objectiveeren. En zoo is ‘OEil-de-Dieu’ geworden een eenigszins mal, maar zeer boeiend boek.

Ik wil er geen oogenblik aan twijfelen of René Golstein is ook een heel geestig man. Maar tot het belichamen van die geestigheid in levend-aandoende figuren brengt hij het niet. En dit wil ik geenszins toeschrijven aan onmacht: als hij maar wil, weet hij heel aardig te typeeren en te vertellen, al doet hij beide wat vluchtig. Neen, het is opzet, ik aarzel niet te zeggen: een afschuwelijke

[p. 455]

opzet, die er hem toe brengt, steeds zich-zelf op het voorplan te stellen. Het is eene aanhouding van digressie na digressie, die er ons van overtuigen moeten, hoe geestig die jonge heer Golstein toch is. (Is hij niet zoo heel jong meer, dan is het te slechter voor hem). Het wordt eene aanstellerij van geestigheid, en op zijne beurt iets als een Bovarysme. Telkens heft de heer Golstein het doek op waar zijn film op geprojecteerd wordt, om ons zijn eigen faciës te toonen; dit facie is wel eens leuk, meestal jong-grappig, een enkel maal grijnzend, en op een oogenblik - wanneer hij het over den oorlog heeft - odiëus. Het vermoeit den lezer van bij de twintigste pagina: zijn boek, dat werkelijk heel aangenaam had kunnen worden, wordt van lieverlede vervelend op het ergerlijke af. René Golstein, die zich zoo voordeelig wilde voordoen, wordt er verdacht door, en niet verre van hatelijk.

Ik weet dat hij op het voorbeeld zou kunnen wijzen van Fransche en Engelsche schrijvers van de Achttiende eeuw. Maar niet iedereen mag zich met Diderot of Sterne gelijk stellen, en beiden waren toch heel wat bescheidener dan de heer René Golstein ....

N.R.C., 26 Juni 1926.