Verzameld journalistiek werk. Deel 14. Nieuwe Rotterdamsche Courant september 1925 - november 1926

[p. 456]

Koninklijke Vlaamsche academie

Gent, 27 Juni.

Hedenvoormiddag heeft het uitgelezen publiek, dat jaarlijks de feestzitting in de Rococo-zaal van de Koninklijke Vlaamsche Academie bijwoont, weer de Plechtige Vergadering van dat genootschap met zijn aanwezigheid vereerd.

Voorzitter was ditmaal Prof. Dr. August Vermeylen, onder-bestuurder voor het jaar 1926, bij afwezigheid van den bestuurder Prof. Dr. Lod. Scharpé, die uit Leuven moest komen en.... zijn trein had gemist; hetgeen den waarnemenden praeses de ironisch-weemoedige opmerking ontlokte, ‘dat de Vlamingen wel eens meer hun trein missen’, hetgeen, vooral in overdrachtelijke beteekenis helaas maar al te waar is.

Moderne taalgroei.

De aanwezigen moesten dus de beloofde openingsrede van den heer Scharpé missen, en, na enkele verontschuldigingsbrieven van geestelijke als wereldlijke overheden, van leden en van niet-leden te hebben voorgelezen, verleende de heer Vermeylen maar onmiddellijk het woord aan Monseigneur Prof. Dr. J. Schrijnen, rector-magnificus van de Roomsch-Katholieke Universiteit te Nijmegen, buitenlandsch eerelid van de Academie, die wel op zich had willen nemen, de gebruikelijke feestrede uit te spreken, en die handelen zou over Moderne taalgroei (wat, tusschen haakjes, evengoed had kunnen heeten: ‘moderne opvattingen over taalgroei’).

[p. 457]

Na zijn vreugde te hebben geuit, in de Vlaamsche Academie, brandpunt der Vlaamsche cultuur, als redenaar te kunnen optreden, omschreef spreker maar onmiddellijk zijn onderwerp: niet over de literaire taal, de taal van den artiest, die natuurlijk aan afzonderlijke wetten gehoorzaamt, zou hij handelen, maar over de volkstaal, de taal van de straat en van het huisgezin, die de eigenlijke gemeenschapstaal is.

De diepste oorzaken van taalontwikkeling zijn onbekend of althans vrij moeilijk om na te speuren. Schijnbaar zijn zij te zoeken in het verloop van het leven, zoo het uiterlijke of objectieve, als het innerlijke of psychologische leven. De talen immers gehoorzamen, zijn onderworpen aan uiterlijke factoren; deze echter, hebben zij invloed op het uiterlijke wezen en de evolutie der taal, kunnen nochtans geen feitelijken invloed hebben op de wetten, waar de taalgroei intiem aan gebonden is. Wat anderdeels op de taal in hare geestelijke ontwikkeling invloed oefent, zijn niet zoozeer de extrinsieke factoren, dan wel deze die afhangen van de personaliteit zelve dergenen, die de taal gebruiken als middel, hetzij tot het uitdrukken van hunne gevoelens, hetzij tot het uiten van gedachten, die met woordkunst niet in nauw verband staan.

Maar taalevolutie is daarom nog niet louter subjectief. Zij wortelt immers in het diepere leven der gemeenschap. Bij taalstudie dient dan ook het oog gehouden op de sociale en psychologische elementen, die deze gemeenschap tot ontwikkeling brengen. Hierbij komen te pas de invloed van de cultureele factoren en van bepaalde, door experimenten vastgelegde wetten. Deze wetten, meent Vendrijès, zijn het gevolg der actie van innerlijke en geheime krach-

[p. 458]

ten, die men vrij goed kan bestempelen met den naam ‘tendances’. Men kan ze verdeelen in wetten van differentiatie, - divergentiewetten - en in wetten van integratie, of convergentie wetten. Taal is dus: een complex van middelpunt-vliedende en van middelpunt-zoekende, van uitstralende en van aanhalende krachten.

Welk verband bestaat er tusschen het leven en deze twee krachtreeksen?

Taal ontstaat uit een socialen nood, die de individueele wezens binnen een zelfden band heeft gesloten en gemaakt tot gemeenschapswezens. De eerste factor, die zulke primaire taal beheerscht, zal dan ook wel doelmatig zijn, de grondslag van de volkstaal.

Doch naast die practische doelmatigheid bestaat van lieverlede en den mensch physiologisch eigen, de lust-tot-spreken, natuurlijke oefening van het strottenhoofd, die beantwoordt aan de innerlijke haast aanhoudende beeldvorming: een behagen niet alleen, maar weldra een behoefte, die overeenkomt met spelen bij kinderen en jonge dieren, en die den ziekelijken vorm van spreekdrift aannemen kan. Eindelijk is taal: uiting van begrippen en verklanking van gevoelens, met al de schakeeringen, die er mee verbonden zijn.

Men kan dus zeggen, dat de taal zich het dubbel doel stelt van uiten en van mededeelen.

Het is bewezen, dat het zijn der taal innig verband houdt met de sociale evolutie. Onze eigen tijd is een tijd van ontruiming, van gladscheren op elk gebied, in de eerste plaats wat uitdrukking der gevoelens betreft: daar heeft men een praegnant voorbeeld van op het gebied der kunst, onder welken vorm zij zich uit. Het is of deze

[p. 459]

tijd dringt naar eene koine, naar het ontstaan van eene uiterste gemeenschapsuiting: eene volkstaal, die de uitdrukking zou zijn van een bijzonder-bloeiend intellectueel centrum of van eene hooger-begaafde meerderheid. Deze koine, door het feit alleen, dat zij het omgangsmiddel is van eene élite, dringt zich op aan het er-omheen-lig-gende gebied. Deze taal-der-beschaafden werkt de taal-der-minder-beschaafden, en derhalve de gewesttaal tegen. Dat de gewestspraken wijken moeten voor het algemeen-beschaafde, het is het gevolg der wet, die ook gewestelijken bouwtrant en gewestelijke kleederdracht doemen tot verdwijnen, tot uitsterven.

Men kan zich natuurlijk afvragen - het ligt voor de hand - of door taalstandardisatie niet te kort wordt gedaan aan het pittoreske, dat het wezen van het particularisme uitmaakt. Daartegenover kan men echter, ter vergoeding, stellen, dat deze, in onzen tijd niet te ontvluchten, standardisatie de betrekkingen tusschen de, anders gescheiden, cultureele groepen bevordert.

Trouwens, waar de taal overgaat van het synthetische stadium naar het analytische - het normale beschavingsproces, door Jespersen opgemerkt -, wordt zij meer rationeel, en zelfs meer hygiënisch. Uit analyse ontstaat soberheid, suggestie van gebonden, van ingehouden kracht. Wat de moderne kunst zoekt, zoekt ook, bewust of onbewust, het woord, dat het symbool is van, want in nauw verband staat met een psychologische werkelijkheid.

Wat vroeger gehoorzaamde aan een ingewikkelde syntaxis, wordt een steeds in vrijheid aangroeiende gevoelsfactor: het tempo, het rhythme, in één woord het persoonlijk-subjectieve bestanddeel van het gesproken woord.

[p. 460]

Dit alles leidt tot het progressieve verdwijnen van de gewesttalen, voert tot de eenmaking, die grootere liefde meebrengt.

En spreker eindigde op dezen wensch: dat de taal op zulke wijze moge evolueeren tot de tot nog toe door taaldifferentiatie gesplitste volkeren versmolten worden tot ééne eenheid, gesteund op één taal, tolk van dezelfde gevoelens: moge dit waar worden in de eerste plaats voor al de deelen van het Nederlandsch-sprekende taalgebied.

Het is hier de plaats niet om in een bespreking te treden van deze feestrede, die warm werd toegejuicht. Laat ik volstaan met de vermelding, dat ze trof door de frischheid en den durf der gedachten. Prof. Vermeylen was dan ook aller tolk, toen hij Prof. Schrijnen warm dankte en feliciteerde.

Waarna de laureaten aan de wedstrijden, door de Academie uitgeschreven, hun loon kregen. Het zijn Dr. F. van de Velde, voor zijn studie over ‘Vondel en de beeldende kunsten’, en Dr. Masereel voor een werk over ‘Klank- en vormleer van het Brusselsche dialect’.

En toen was de trein van prof. Dr. Scharpé aangekomen en kon men aan gaan zitten bij het jaarlijksche feestmaal.

N.R.C., 29 Juni 1926.