Verzameld journalistiek werk. Deel 14. Nieuwe Rotterdamsche Courant september 1925 - november 1926

[p. 244]

Louis David te Brussel
III

Tentoonstelling ‘David en zijn tijd’. - Ingres. - Waalsche en Vlaamsche tijdgenooten; Navez, Hennequin e.a.

Brussel, Januari.

Naast David: Ingres.

Van Ingres zijn op deze tentoonstelling imponerende doeken aanwezig. Niet meer dan die van Louis David zijn zij het, die indertijd beider roem vestigen zouden. Ik zal niet zeggen, dat zij tot de allerbeste behooren; maar zij zijn dan toch onder de zeer goede. Ik zwijg van een ‘Homerus’ uit het Luiksche museum. Maar er is geen middel om te zwijgen van den zoo eleganten Bonaparte in zijn roode uniform, die straalt als een Titiaan; minder nog van het Zelfportret, dat ons uit het museum van Antwerpen heeft bereikt, en waarvan de zelfgenoegzaamheid (Ingres hierin overschat zich zelf, zooals David dat wellicht nooit heeft gedaan), niet beletten kan, dat wij in hem een schilder erkennen, die, bij alle fijnheid der teekening, eene breedheid der weergeving bereikt, zooals men die alleen in zijne beste afbeeldingen - men denkt aan den Bertin van het Louvre-museum - bereiken zou.

De tegenstelling David-Ingres is oud. Deze tentoonstelling heeft aan dergelijke discussie nieuw bloed ingespoten. En niet alleen deze tentoonstelling: de tien laatste jaren kunst en kunstgeschiedenis in Frankrijk. Sedert een nog niet gestabiliseerd neo-classicisme, dat van het aanvankelijke cubisme een uitvloeisel is, Ingres als een

[p. 245]

voorvader, en weldra als model ging voorstellen - men weet de rol, die een André Lhote met zijn opstellen, onder andere in de ‘Nouvelle Revue française’ hierbij gespeeld heeft -, is Ingres éen der meest-geloofde meesters geworden van een aantal Fransche jongeren, tot schade van, in tegenstelling met zijn meester Louis David. Men wilde naar zijn voorbeeld bouwen eene nieuwe school, - ik zeg niet: een nieuw academisme.

Nochtans ligt daar het gevaar van eene al te groote Ingres-bewondering. Ik heb het hier telkens herhaald: David is niet academisch, en zoo hij tot navolging aanleiding gegeven heeft - navolging, die trouwens niet heeft geduurd -, dan ligt dat alleen aan de grootheid van zijne personaliteit, en niet aan het dogmatische, dat hem eigen zou zijn geweest. David wil natuur, en niets anders; hij geeft ze zooals hij ze, gefiltreerd door een zeer dynamische geest, heeft gezien.

Men kent daarentegen, de zoo dikwijls herhaalde formules van Ingres: ‘Dessinez les deux profils, et mettez dedans ce que vous voudrez’; men kent zijne moedwillige vervormingen van die ‘profils’, en de overtollige wervels van zijne naakte ‘Odalisque’; men weet hoe hij den jongeren aanried, vooral niet naar het levend model te teekenen, maar naar gravures van algemeen-bewonderde beelden en schilderijen. Welk een verschil met David, die zich beijverde, het voluum in zijne pezige rondheid, zij het ook gestabiliseerd, uit te drukken; die geen figuur definitief op zijn doek neêrzette zonder het met vlugge stiptheid naar het leven te hebben geteekend; die, nu ja, naar eene harmoniëuze samenstelling drong, maar niet dan ze te hebben ervaren in zijn woelig innerlijk. Ingres, hij,

[p. 246]

is - behalve, natuurlijk, in zijne portretten, die misschien nog intelligenter zijn dan die van David, - Ingres is, gevolg wellicht van die intelligentie, veel meer cerebraal dan David. Hij is, het spreekt van zelf, een buitengewoon schilder, meer nog misschien dan zijn meester; maar hij zal nooit als deze een portretje als dat van den jongen man uit Brussel schilderen, omdat hij zich al te graag op reflectie laat gaan. Zelfs in zijn portretten schijnt hij betoogend te willen zijn. Of hij het wilde of niet, wees zijn kritische zin hem op de rol van een leider, op die van een schoolhoofd. In deze twintigste eeuw is hij het weêr geworden, door den intellectueelen inhoud van zijn werk. Doch werkt, in Frankrijk vooral, het neo-classicisme door tot zijn noodwendige consequenties, dan lijdt het voor mij geen twijfel of David, de levenskrachtige, de geweldige, en de zooveel meer natuurlijke, wint het op Ingres, dien men indertijd noemde ‘Monsieur Ingres’, omdat men wel gewaar werd dat hij, met zijn gezond verstand, was, hetgeen Albert Hermant noemt een ‘grand bourgeois’. Bij Ingres denkt men er heel zelden aan hem een genie te noemen. Bij David, hoe hij ook afstooten moge - en hij doet het soms met eene ‘morgue’ die wansmakelijk hoogmoed is, - komt het woord van-zelf op de lippen, bijna telkens. Na honderd jaar blijft hij verrassen. Ingres, hij, charmeert en bevredigt. De laatste kan volmaakter zijn; de eerste is weleens een speeltuig dat valsch klinkt omdat het te hoog gespannen is, en dan ook kraakt. Eugène Delacroix had groot gelijk, hem ‘le père de toute l'école moderne’ te noemen. Een academicus, deze? Neen, de rijkst-bevruchtende van alle romantici, want - hetgeen de verwarring tot gevolg had, - de meest-

[p. 247]

gedegene.

Geen, van de Waalsche en Vlaamsche tijdgenooten en leerlingen van David, zooals ze hier in Brussel te zien zijn, die het bij Ingres wint. Een enkele vertoont zich als een toegewijd Davidiaan; de meesten leveren het bewijs, dat ze hoogstwaarschijnlijk met David ten zeerste waren ingenomen, maar missen moesten zijn inzicht en zijn durf. Men krijgt den indruk, dat zij zeer onder den indruk van het nieuwe stonden dat de meester aanbracht, maar niet bij machte waren, dat nieuwe, hetzij met rechtstreeks ontleende, hetzij met werkelijk-persoonlijke middelen, te verwezenlijken. En zoo komen ze dichter bij de onmiddellijke voorgangers van David te staan, dan bij David zelf, al zou David ze redden uit sentimentaliteit en anecdoot.

De beste onder deze volgelingen, die ons thans nog weet te boeien al is hij het meest gebonden aan de formule van den meester, is de Doorniksche Waal François Joseph Navez. In zijn portret van David-zelf, in het groote Familieportret dat één der zeer goede doeken is van het Brusselsche museum, mist men David's arendsblik op zijn model: Navez zal hem als psycholoog niet evenaren. Ook als bloot een schilder niet, waarin ook Ingres hem veruit de baas is. Maar er is hier van David de strakke, sterke typeering; doet de kleur, net als bij David, wel wat opzettelijk aan en eenigszins glazurig, ze lijkt nochtans fijner; Vlaamsche invloeden hebben ingewerkt, van voor den rijpen Renaissance-tijd lijkt het wel.

Veel vrijer van invloeden is Hennequin: het belet hem niet, een zeer merkwaardig portrettist te zijn, zooals blijkt uit de inzending van het museum te Luik. De Bruggeling Odevaere, die bij den dood van David een zoo gevoelig

[p. 248]

blijk van aanhankelijkheid en bewondering gaf, is met zijn ‘Narcissus’ een nogal banaal, zij het beminnelijk mytholoog. Anderen nog, waaronder een aantal die David schijnen te ignoreeren....

Maar ik breek hier de opsomming af: ze zou u weinig leeren. Waar mijn hoofddoel was, u eenvoudig te zeggen dat wij thans, in het Museum van Oudere Kunst te Brussel, eene tentoonstelling hebben die is van een vér-strekkend belang, vooral op onze dagen. Het bestuur van dat museum heeft ons sedert 1919 telkens aan zich verplicht gemaakt: wij vergeten de Van Eyck-en-Bouts tentoonstelling niet; noch die van Vlaamsche Renaissance-doeken die behoorden aan Noord-Fransche musea: noch die van Italiaansche primitieven. Andere schieten mij nu op dit oogenblik niet onmiddellijk te binnen. De David-expositie bekroont ze luisterrijk. De hoofd-inrichter, de heer Fierens-Gevaert, en zijne toegewijde en geleerde medewerkers verdienen weêr eens onzen dank voor het zoo leerrijke en levende werk dat zij verrichten. En wij weten, met het oog op de toekomst, dat zij onvermoeibaar zijn.

N.R.C., 18 Januari 1926.