Verzameld journalistiek werk. Deel 14. Nieuwe Rotterdamsche Courant september 1925 - november 1926

[p. 21]

Andre de Ridder
Le genie du Nord
II

In een vorig stukje (men zie het nummer van 1 Augustus jl.) heb ik getracht aan te toonen, welke bijzondere plaats de criticus en essayist André de Ridder in de tegenwoordige letterkunde van België, zoo Fransche als Vlaamsche, inneemt. Allesbehalve een mysticus, en dientengevolge verre van wat men een Vlaamsch nationalist noemt, is hij niettemin een Vlaming, en ik zou haast zeggen een Vlaamsch propagandist, omdat hij nu eenmaal niets anders kan, bij geboorte, aanleg en zelfs opzet. En zijn boekje over Le Génie du Nord, waar ik het hier over heb is daar om het te bewijzen.

In de laatste jaren heeft André de Ridder zich vooral als kunstcriticus voorgedaan, en meer nog als apologeet van de meest-moderne plastische kunst. Medestichter van de kunstzaak ‘Sélection’, die zoo weinig eene ‘zaak’ was en die zooveel heeft gedaan om de jongere Fransche schilderkunst in dit land te verbreiden (eigenlijk is hij het, die ze hier in België bekend heeft gemaakt), is hij mede-bestuurder van het tijdschrift, dat denzelfden naam draagt en hetzelfde doel na blijft streven. Met eene onbetwistbare opzettelijkheid (‘men moet altijd eenigszins overdrijven’, zei Willem Kloos in de jaren tachtig); schrijft hij maand aan maand in zijn blad over jongeren, die nu nog kunnen verbluffen (mij intusschen verbluffen zij niet), maar die morgen onbetwiste meesters zullen zijn, althans voor een tijd. Want André de Ridder is veel meer en veel beter dan een enthousiast. Ik zeide reeds,

[p. 22]

dat hij geen mysticus is: hij is een schrander ontdekker, die uit mogelijkheden het vermoedelijke resultaat weet af te leiden. Daardoor is zijn critiek opbouwend. En zoo komt het, dat hij van analyst heel graag en trouwens van lieverlede theorist wordt.

Aldus in dezen Génie du Nord. Iemand, die als hij sedert jaren de kunstbeweging volgt, zooals ze zich in Frankrijk voordoet, moest het natuurlijk in het oog vallen, hoe ze zich weê r maar eens naar een nieuw classicisme beweegt, dat oorsprong heeft en doeleind ziet in Italië en Griekenland. Dit kan nu eenmaal niet anders, zoo in plastiek als in literatuur: men denke maar aan het symbolisme, en hoe zelfs het post-romantisme in Hellas belandde. De Fransche cubisten moesten stranden op een nieuw academisme: de beste impressionisten waren ze daar in vóór geweest. En hetzelfde geldt voor de Fransche poëten van dezen tijd: de oud-dadaïst Jean Cocteau is tegenwoordig de beste leerling van Jean Moréas (men zie zijn Plain Chant), en in de muziek zien wij de volgelingen van een Erik Satie tot de meest-klassieke methoden en tot zelfs een Charles Gounod terugkeeren.

Dat is het juist, wat den Noorderling André de Ridder tegen de borst stuit, en heel zijn boekje is er naar om te bewijzen, dat de Fransche kunst toch heel wat te danken heeft aan het Noorden. Die kunst is niet alleen toe te schrijven aan de invloeden, die uit de landen aan de Middellandsche Zee aanwoeien. Steeds is er wisselwerking geweest tusschen Noord en Zuid, en André de Ridder toont het aan bij eene bewijsvoering, die nauwelijks partijdig is, en die hij zelfs had kunnen uitbreiden. Hij miskent wel eenigszins den Grieksch-Latijnschen oorsprong, die

[p. 23]

eene onontkomelijke traditie vastlegt. Maar hij heeft groot gelijk er op te wijzen, dat meer Noordelijke inwerking die traditie vaak nieuw leven heeft ingespoten, en misschien wel van bloedarmoede en een zekeren dood heeft gered. De verkwikkende, opwekkende kracht van het Noorden, en meer bepaald van de Noordelijke provincies van Frankrijk-zelf, hebben steeds op hare kunst gunstig gewerkt: het is den schrijver waarlijk niet moeilijk geweest, dit overvloedig te bewijzen.

Er is meer: niet meer in Frankrijk dan elders in Europa is de cultuur, waar de kunst de spiegel van is, gebonden aan plaatselijkheid. Eene zeer stevige, zeer hardnekkige beweging moge zich beijveren, die cultuur tot een enkelvoudigen nucleus te herleiden: het gaat niet aan te beweren, dat de Fransche kunst, hoe autonoom ook, geene buitenlandsche invloeden heeft ondergaan. Feitelijk hebben wij te doen met een Europeesche beschaving, waar zelfs de Slavische landen, en meer bepaald Rusland, en voortaan ook het Rusland der sowjets, hun deel in hebben. De toekomst van de moderne kunst, ook de Fransche, is aan die nieuwe Europeesche cultuur, die trouwens zoo heel nieuw niet meer is, gebonden. Is er dan uitzicht op eene algemeen-synthetisch-Europeesche kunst? Natuurlijk niet, aangezien kunst geen zaak is van intellect, maar van gevoel met ethnischen grondslag. Doch Frankrijk zou ongelijk hebben, zich af te zonderen, - wat trouwens eene dorre poging zou wezen.

Een dorre poging vooral daar Frankrijk aanvoer van frisch leven heel goed verdragen kan. De Fransche kunst, het mag wel herhaald, is al te zeer vergeestelijkt. Elke poging loopt er uit op een theorie: ten besten bewijze

[p. 24]

het cubisme, en verder al de literaire programmata, die door zoo weinig deugdelijke en probate voorbeelden zijn gestaafd. Frankrijk kan wat Noordelijke onbevangenheid, wat Noordelijke argeloosheid heel goed verdragen: meer eenvoud, meer menschelijke waarheid kunnen redden uit academische dorheid die dreigt.

Aldus André de Ridder's theorie. Ik moet zeggen, dat hij ze vol warmte voordraagt, al is zijn bewijsvoering nu en dan wel bedenkelijk, en zijn argumentatie specieus. Of het ‘Génie du Nord’, waar hij de advokaat van is, waarlijk zooveel naïever, zooveel spontaner is dan het ‘Génie du Midi’, is een vraag, die nader onderzoek verdient. Bij hem is zij niet meer dan een bewering, die hij trouwens al te vurig verdedigt dan dat hij er ten volle van overtuigd zou zijn. Eigenlijk doet heel het essay aan als een oratio pro domo: André de Ridder wil met tal van argumenten zich-zelven bewijzen, dat hij met zijn Noordelijke liefde ‘envers et contre tous’ gelijk heeft.

En daardoor juist heeft hij misschien gelijk....

In elk geval heeft hij een prettig boekje geschreven, dat ik met pleizier gelezen heb en dat getuigt van eene echt-Vlaamsche cultuur, die zich door geen andere laat beet nemen.

Waar wij André de Ridder dank voor verschuldigd zijn.

N.R.C., 19 September 1925.