Verzameld journalistiek werk. Deel 13. Nieuwe Rotterdamsche Courant juli 1924 - augustus 1925

[p. 551]

Leon Chenoy
Un but

Goede Belgische romans zijn niet talrijk: Walen als Vlamingen zijn van aanleg te lyrisch, dan dat de langere prozaverhalen die ze leveren niet in de eerste plaats treffen zouden door hunne plastiek of door hunne musicaliteit.

Maakt de eerste roman van den jongen dichter en essayist Léon Chenoy hierop eene uitzondering? Ik zou het niet durven beweren. De schrijver offert niet dan met de grootste soberheid, die trouwens meer dan eens raak is, aan den lust tot beschrijven, waar zoo goed als alle Belgische literatoren mede behept zijn. Hij drijft de onthouding zelfs wat heel ver: wie niet heel goed met Brussel, de onmiddellijke omgeving van Brussel, de Vlaamsche zeekust en de Waalsche Ardennen vertrouwd is, zal zeker naar betere aanduiding wenschen van de atmospheer waarin het verhaal beweegt.

Te meer, daar het verhaal al niet heel veel om het lijf heeft en verre is van nieuw. Heel het onderwerp is Heine's ‘alte Geschichte’; een nieuwe voorstelling ervan is dan ook alleen door de ontleding der karakters te wettigen.

Léon Chenoy heeft dit volkomen begrepen: hij zoekt en beproeft zijne kracht in psychologische analysis, - voor een jongen schrijver, die een jonge Belg is, een waagstuk.

Zijn de uitslagen gelukkig? Het dient helaas gezegd: de hoofdstukken, waar Chenoy meer bepaald in de ziel zijner helden wroet, zijn de minst geslaagde van het boek. De

[p. 552]

schrijver heeft blijkbaar gestreefd naar Stendhaliaansche bondigheid. Hij heeft erbij vergeten, tot bij het laatste deel van zijn roman, dat dan ook veruit het beste is, hoe Stendhal nooit beweert zonder te bewijzen: steeds komt eene handeling, eene daad, zijne psychologische vooruitzetting bevestigen, hetgeen dan ook de levendigheid en waarachtigheid van het verhaal verzekert. De voorstelling van Chenoy is daarentegen, zoo niet verward, dan toch eenigszins troebel. Hij geeft ons meer te raden dan onmiddellijk te begrijpen. Lafontaine vertelt van zijne vrouw, die de uitvoerige ridderromans van haar tijd placht te verslinden, dat zij de bladzijden ongelezen omsloeg ‘quand c'est le saint ermite qui parle’; als Chenoy aan het analyseeren gaat, analyseeren zonder handeling, dan bekruipt ons de lust, de vrouw van Lafontaine na te volgen.

Nochtans is het karakter van Luc Morel, de hoofdpersoon van ‘Un But’, zooniet geheel nieuw, dan toch boeiend, en het is een eerste verdienste van Léon Chenoy, er de teekening van te hebben gewaagd. Chenoy heeft een fijn doorzicht: de keus alleen van deze figuur bewijst ons de diep-gaande beteekenis van zijn literair vernuft. Het gekozen motto uit La Rochefoucauld: ‘On est quelquefois aussi différent de soi-même que des autres’ wordt belichaamd in een jongeman, die, ‘romancier et essayiste’. de zelf-beschouwing tot bij hare uiterste grenzen beoefent, doch zich over eigen wezen vergist. Of beter gezegd: die door het beeld, dat hij heeft van zich-zelf, zijn dieper, instinctmatig en intuïtief wezen belet tot uiting te komen. Zijne zelf-beheersching, zijn wil, die hem doel en plicht bepalen, zijn alleen een mom op zijne sensueele timiditeit. Het is veel meer die gloeiende schuchterheid,

[p. 553]

die hem, verliefd dat hij is, belet tot eene beslissende daad over te gaan, dan de adel van zijne, nogal absurde, bedoeling. Vermocht hij zich te toonen, in de eerste plaats aan zich-zelf, in zijne volle argeloosheid, dan leidt het geen twijfel of hij zou meer bereiken dan door zich te laten beheerschen door wat hij van zichzelf aan ideologische zielsconstructie heeft gemaakt. Hij kan niet slagen, doordat hij nu eenmaal zich-zelven valsch is: het brengt van lieverlede meê, dat ook de anderen, en in de eerste plaats de geliefde vrouw, zich over hem vergissen.

Aldus voorgesteld, en tot de normale consequenties doorgedreven, zou de held van Léon Chenoy een zeer boeiend karakter zijn geworden. Het ongeluk echter wil, dat de schrijver ons zijn personage al heel unilateraal heeft voorgedragen. Merken wij éen enkel maal dat die Luc Morel werkelijk ‘différent de lui-même’ is (tenzij heel aan het eind van het boek)? Wordt éen enkel maal zijn dubbelwezen aangegeven? Is er de minste strijd tusschen diepere geaardheid en schijnpsyche? - De auteur weet heel goed dat Luc Morel tot handelen onbekwaam is, doordat hij zich laat drijven door een valsch zelf-besef. Doch wáár wordt gewaagd van zulke superpositie? Thans hebben wij medelijden met zijn held, niet omdat het zoo verkeerd afloopt voor hem, maar omdat deze romancier het slachtoffer is van een waan; stelt u voor: een beroeps-psycholoog die meent dat men liefde afdwingt, alleen door zelf vurig, en trouwens in alle eer en deugd, te beminnen!

Er is, ik verhaast mij het te zeggen, niets onwezenlijks aan zoo'n figuur. Maar Chenoy had er de menschelijke dracht van vertienvoudigd, door ons aan te toonen dat

[p. 554]

Luc Morel het slachtoffer is van zijne de eigen natuur overwoekerende ideologie.

Dat Léon Chenoy het aandorst, zulk karakter tot uitbeelding te kiezen, pleit echter geheel in zijn voordeel. Is deze eerste roman niet veel beter dan eene mislukking, hij laat het beste hopen voor de boeken die er op volgen zullen.

‘Un But’ werd uitgegeven door de voortvarende vennootschap ‘La Renaissance du Livre’, waar onze Fransch-Belgische schrijvers zooveel erkentelijkheid aan verschuldigd zijn. Laat ik er aan toevoegen, dat dezelfde uitgevers de zeer goede Fransche vertaling, vroeger in ‘le Mercure de France’ verschenen, van August Vermeylen's ‘Wandelende Jood’ in het licht hebben gegeven. Laat ons hopen dat het boek in zijne Fransche gedaante evenveel bijval oogste als in het Nederlandsch. En ten tweede, dat meer Vlaamsch-Belgische boeken op dezen ‘Juif errant’ in de uitgaven van ‘La Renaissance du Livre’ mogen volgen.

N.R.C., 16 Mei 1925.