Verzameld journalistiek werk. Deel 11. Nieuwe Rotterdamsche Courant december 1921 - december 1922

[p. 18]

Kunst te Brussel
II

Brussel, 21 December.

Het is als een testament, de laatste machtsuiting van een minister uit het voormalig regiem, toen de regeering nog iets anders bedoelde dan het beruchte oeconomisch herstel, dat neerkomt in hoofdzaak op geldkloppen uit den zak van den rampzaligen belastingschuldige. En die laatste, beter gezegd die posthume daad wordt ingeleid door een ander minister, door het hoofd der afgetreden regeering; de minister, die trouwens den eerst-bedoelden minister niet zonder aandrang tot het nemen van ontslag aanzette.

Om minder sybillijnsch te zijn, en verder van politiek af te zien: als de laatste praestatie die onder het bewind van minister Destrée werd voorbereid, werd gisteren in ons Museum van Schoone Kunsten eene tentoonstelling geopend van Italiaansche Primitieven uit Belgisch openbaar en privaat bezit, en het is minister graaf Carton de Wiart, oud-minister, lid der Koninklijke Academie van Fransche letter- en taalkunde, die bij de opening van deze tentoonstelling eene belangrijke rede heeft gehouden. De twee vijandige broeders uit het vorige kabinet, wier vijandschap trouwens nooit meer dan oppervlakkig kon zijn, hebben elkander teruggevonden op het gebied waar zij het liefst vertoeven: dat der kunst. Zij hebben het juk der regeering meer of minder vrijwillig van de schouders geschud: zij kunnen zich in volle lengte rechten in de lucht, waar zij het liefst en diepst in ademhalen. Misschien hebben beiden wel het gevoel, dat zij van een soort

[p. 19]

dilettantisme zijn verlost; misschien vragen zij zich, en terecht af: qu'allais-je faire dans cette galère? Al hebben beiden tot trots en troost, de eerste dat hij, als minister voor kunst en volk, voor de verhouding tusschen kunst en volk, toch alles heeft gedaan wat in zijne macht lag; terwijl de tweede op het boek wijzen kan, ‘le droit à la joie’, dat, dezer dagen bij Perrin te Parijs verschenen, ervan getuigt dat hij zijne pen van verfijnd letterkundige nooit ter zijde heeft gelegd, zelfs toen hooger-genoemd juk hem gebogen hield.

Carton de Wiart heeft zijn oud-collega Destrée, zijn politieken vijand, die nooit heeft opgehouden zijn goede vriend te zijn, volle recht laten wedervaren. Wat deze deed, onder zijn beheer en de twee jaar min éen maand dat het heeft geduurd, is in zake kunst waarlijk voorbeeldig. Onlangs hebben honderden artiesten hem een banket aangeboden - alles ten onzent eindigt met een banket, zelfs eene politieke begrafenis -, niet zoozeer omdat minister Destrée voor hen een zoo groot afzetgebied is geweest, - feitelijk heeft de staat onder zijn bewind niet zoo heel veel, en waarschijnlijk zelfs minder dan vroeger, schilderijen en beeldhouwwerken aangekocht en besteld, - als juist om de animeerende kracht die van hem is uitgegaan, vooral in zake museumwezen. Carton de Wiart heeft er in zijne openingsrede op gewezen; ik mag er misschien wel op terugkomen, omdat het ook het buitenland tot navolging aanzetten kan.

Daar is dan in de eerste plaats het oordeelkundig ophangen der doeken. Bij kunst mag de rede zwijgen. Maar bij het bezoek aan een museum, waarbij het gaan kan om studie, om kunstgeschiedenis, heeft de rede het recht

[p. 20]

een woordje meê te spreken. Ook de aesthetische zin heeft bij museumbezoek het recht op het stellen van eischen. Welnu, dat dient wel bekend: voor den oorlog werden studie en aesthetische zin in onze museums op de proef gesteld. Er was eene zekere verbijstering te overwinnen, voor men tot nuttig beschouwen kwam. Daar kwam, gelukkig, sedert 1919 verandering in. Thans hoeft men zoolang niet meer te zoeken, voor men vindt. Er komt bij dat de jongste generaties niet langer meer het gezelschap moeten verdragen van hunne pruttelende grootvaders. Zij worden samen in afzonderlijke zalen opgehangen. Natuurlijk winnen zij er niet bij aan intrinsieke waarde: dat is alleen hun eigen schuld. Hunne groepeering kon ook beter: dat is quaestie van smaak. Doch dat wij in ons modern museum afzonderlijke zalen bezitten voor moderne kunst: dat is nu niet zoo heel bijzonder, maar nieuw is het ten onzent toch wel.

Nieuw zijn ook de middelen die minister Destrée heeft gebruikt om het publiek doelmatig gebruik te leeren maken van onze openbare verzamelingen. Ik bedoel: officieel-nieuw. Want wel vijftien jaar voor van officiëelen kant de geregelde wandelvoordrachten werden ingericht, waarvan minister Destrée de eerste gaf, en die aan het volk toelieten, onder de leiding van de beste specialisten, uit onze musea wat nut te trekken, zeulde Herman Teirlinck, niet alleen schrijver van Mijnheer Serjanszoon maar, als leeraar in de stedelijke normaalschool, zelf ‘orator didacticus’, ettelijke keeren in het jaar zijne leerlingen naar het museum meê, waar ze, proefondervindelijk, les kregen in de aesthetica en in de kunsthistorie. Minister Destrée deed dus niet anders, zonder het trouwens zelf

[p. 21]

te weten, dan het voorbeeld te volgen van Herman Teirlinck. Hij vermocht het te doen op eene ruimere schaal: daar was hij minister voor. En hij bereikte dan ook resultaten die door een zeker veelvoud te vermenigvuldigen zijn. Iets waarin men zich verheugen zal, zonder daarom het eerste voorbeeld van Herman Teirlinck te willen verminderen in beteekenis.

Bij die practische en opvoedkundige praestaties kwam, dat het bruikleen-systeem onder de Destrée-regeering bij ons ingang vond. Zoolang de eigen lokalen niet in orde waren, mochten wij schilderijen herbergen uit het Noorden van Frankrijk, uit Valenciennes namelijk. Zoo was de Heilige Ildefonsus van Rubens langen tijd een juweel van onze verzamelingen, zij het dan ook een ontleend juweel. Particulieren stonden eveneens de beste stukken voor meer of minder langen tijd af; terwijl een onderzoek op de zolders en in de kelders van onze musea leidde tot de gelukkigste ontdekkingen; ik wijs alleen op den ‘Calvarieberg’ van Albrecht Bouts, die thans in de zaal van onze primitieven eene eereplaats inneemt.

Maar meer pompeuze plechtigheden lokten naar de zalen van het Museum van Oude Kunst een publiek, dat er wellicht nooit anders den voet zou hebben gezet. Zal ik u herinneren aan den terugkeer uit Duitschland van de paneelen van de Van Eycken en van Dirk Bouts, die aanleiding gaf tot de authentieke reconstructie van de volledige ‘Aanbidding van het Lam Gods’ en van de ‘Instelling van het heilig Sacrament des Autaars’? Dagen lang voerde het duizenden naar de zaal, herschapen in een unieke verzameling van onze Praeromanisanten; het gaf aanleiding tot gansch eene, soms verwoede, literatuur, inzonderheid over

[p. 22]

het meesterstuk van Hubrecht en Johan van Eyck, waar, zooniet nu, dan toch na bezinking de kunstgeschiedenis vooral in haar verband met theologie en mystiek, haar nut uit trekken zal.

Kwamen de paneelen van de ‘Aanbidding’ en van het ‘Sacrament’ als krijgsbuit uit Duitschland terug, en bleken zij eene onverwachte vreugde voor velen, uit Italië bereikte ons, ditmaal als geschenk, een meesterstuk dat nauwelijks lager staat in waarde en in beteekenis. Wij bezaten in ons museum eene ‘Juno’ van Paolo Veronese, dat eigenlijk te Venetië tehuis hoorde. Minister Destrée stelde voor, het eenvoudig terug te schenken aan den rechtmatigen eigenaar, of beter: het weêr in de zoldering te gaan bevestigen, waar het van aanvang af voor bestemd was. Hetgeen gebeurde. Met het gevolg dat de Italiaansche regeering even vriendelijk wilde zijn, eveneens eene ongedwongen restitutie deed, en ons één der schoonste portretten schonk van Rogier de la Pasture of Van der Weyden, den zeer bewonderden Laurent Froidmont. Hij werd ten onzent hoofsch onthaald. Te zijner eere werd eene kleine maar uiterst keurige tentoonstelling aangericht van schilderijen, tapijten, snijwerk, verluchte handschriften van zijn tijd. Weer ging men naar het museum als naar een feest des harten. Men voelde wat een goed bestuur van eene openbare kunstverzameling maken kan. Museum en begraafplaats hoefden niet langer synoniem te zijn.

De begraafplaats, de necropool der klassieke definitie, wist zelfs een enkel maal echte exhumatie te bezorgen. De burgerlijke godshuizen der stad Brussel, men wist het, bezaten enkele schilderwerken van allereersten rang. Waar zaten zij geborgen? Slechts weinigen wisten het,

[p. 23]

en niemand die ze te zien kreeg. Tot op den dag dat het bestuur van minister Destrée ze uit hun hoek wist te halen. Waarlijk-heerlijke stukken van Barend van Orley, wonderbare De Crayer's werden aan het licht gebracht. En weêr was het een feest der ontdekking, een jubel om het terugvinden van eigen schoon waarvan men het bestaan niet bevroedde.

Thans is het, handteekening onder de liquidatie-acte van een bewind, de tentoonstelling der Italiaansche primitieven. Doch deze brief is al lang genoeg. Weldra verneemt gij er meer over.

N.R.C., 24 December 1921.