Verzameld journalistiek werk. Deel 10. Nieuwe Rotterdamsche Courant september 1919 - december 1921

[p. 346]

Kunst te Brussel
XI

Brussel, 28 Mei.

De brieven, die ik dezer dagen stuurde over ‘Kunst te Brussel’, eischen de aanvulling van nog enkele aanteekeningen, eerst omdat ik mij vooralsnog heb bepaald, of nagenoeg, tot het geven van aanduidingen over de Belgische kunst gelijk zij zich in hare vernieuwing of vernieuwingspogingen voordoet; daarna omdat de buitenlandsche, in casu jongere Fransche kunst, die ons mede door ‘Sélection’ werd geboden, aanwijzingen bevat, die met vreugde kunnen vervullen, omdat ze beteekenen verlossing uit normen en theorieën, waar ook die jongere Fransche kunst haar aanvankelijk bestaan aan dankt, en die ten onzent een gevaar kunnen uitmaken, dewijl ze eene belemmering zijn tot de ontplooiing van personaliteit. Het is zeer aanneembaar, en zelfs wenschelijk, dat een tijd zich het raam afbakent, waar hij zijn ideaal op spannen zal: het kubisme is, na de primitiviteit van het bloot-zintuigelijke impressionisme, eene noodzakelijkheid geworden, waar het trouwens allesbehalve een evenwichtig en gedegen individualisme, waarborg van echtheid, insluit; het is tevens noodig geworden, dat het individualisme gaat steunen op algemeen aangenomen wetten, nu het onbruikbaar, want levenlooze academisme plaats heeft gemaakt voor een vernietigend anarchisme. De les van den oorlog is, ook in kunst, nood aan opbouw. Men heeft er strenge wetten uit afgeleid; dat zij na een proeftijd, die een leertijd was, nu reeds blijk geven ruimte te laten, die vrije beweging van het

[p. 347]

individu waarborgt, is een aanwinst, die bewezen wordt door een André Favory, door een Emmanuel Goudouin, door een André Lhote, die onder de jongste tentoonstellers in ‘Sélection’ behooren.

Individualisme: het was de muur dien de stormram van het theoretisch kubisme indeuken wilde in naam der gemeenschap. Doch, daargelaten dat van een gemeenschap, noch anderdeels van echte opleiding der gemeenschap, vooralsnog spraak kan zijn; daargelaten verder dat gelijkstelling van theoretisch kubisme met een kunst der gemeenschap tot op heden alleen berust op het willekeurig verwerpen der derde dimensie, die men evenmin in de gemeenschapskunst der verschillende kunsttijdperken aantreft of heet aan te treffen (wanneer geeft men ons eindelijk het lijstje der opvolgenlijke gemeenschapskunsten? En waarom blijft men er de Renaissance uitsluiten?); daargelaten eindelijk dat die derde dimensie, waar blijkbaar zooveel op loopt en staat, toch evengoed is te verdedigen als voluumuitdrukking of ‘ronde bosse’ en lineaire vormomschrijving: als zij schijn en onnatuur; - dit alles daargelaten, dat eenvoudig aantoont welke gevaarlijke theoristen schilders doorgaans zijn, stellen wij vast, dat de jongere Fransche schilderkunst haar wordenden roem dankt aan menschen die dezen roem wèl verdienen, omdat zij, ook met het aanvaarden van alle mogelijke beginselen, in de eerste plaats toch prachtige personaliteiten zijn, hetgeen men vertalen kan door: prachtige voorbeelden van individualisme. Of moet het voorbeeld van Derain, van Marie Laurencin, van Friesz, of zelfs van Braque mij tegenspreken?

Lhote is er, in al zijne verscheidenheid, een dankbaar bewijs van. André Favory, niet minder jeugdig-overtuigd

[p. 348]

van de vernieuwing die moet komen en van de echtheid der beginselen waarop de vernieuwing berusten zal; André Favory heeft naar ‘Sélection’ een soort geloofsbelijdenis gezonden, te onomwonden vrij, dan dat ik er niet uit citeeren zou: ‘Je ne prétend n'avoir rien inventé en peinture, m'efforçant d'orienter ma sensibilité dans une direction classique. C'est à dire ne pas “refaire” mais essayer de réoser ce que les grands ont fait avec succes avant nous. A ce propos, je crois que c'est désormais à la Renaissance qu'il faut nous en référer. Nous n'avons plus le droit après les multiples expériences faites depuis trente ans d'être des primitifs. Tenter ce retour me semble plus un maniérisme qu'une conviction. Je vois l'avenir pour nous en une nouvelle Renaissance ou l'equivalent de la Renaissance italienne; je la crois déjà commencée. L'expérience de nos prédecesseurs immédiats prouve nettement que l'aliment de la personalité la plus fécond est l'admiration et l'humilité pour les illustres devanciers’. - Voegt men daar de uitspraak van Lhote aan toe: ‘L'oubli total des beautés de la Renaissance serait un sacrifice cruel autant qu'inefficace’, dan staat men voor de opgave, die de jongere Fransche kunst zich in haar geheel, bewust of onbewust, stelt, en die ze oplossen zal, wil zij niet vervallen in de ‘grande sécheresse de coeur’ waar Lhote eveneens van gewaagde: aanpassing van een volledig, een in al zijne geleidingen volmaakt individualisme, zoo geestelijk als gevoelig, op eene norma, die er de bestendigheid van verzekert.

En een individualist is tevens de zoo complete en zoo rustige Lhote. Deze jonge man met het sympathieke voorkomen heeft als geen een helderen kop. Hij mag redeneeren

[p. 349]

tot in het oneindige, en zelfs met grillige schilderslogica: zijne schildersgevoeligheid zal het evenwicht herstellen. Wij kennen van hem uitspraken, die uiterst gewichtig zijn, omdat zij, verre van ons te ontstellen, een volkomen vertrouwen inboezemen. Met Lhote is de tijd der theorie voorbij, waar de theorie niet werd aangenomen dan na getoetst te zijn aan een gemoed vol liefde. Gij hebt hem in Holland gehoord over de Hollandsche schildersschool, zooals wij hem te Brussel hoorden over zijne geliefde meesters, die velen en verscheiden zijn. Voor hem sluit Cézanne geen David uit. En dat alles is eene waarborg: liefde, die per se cerebraal kiezen tegenspreekt, bewijst dat theorie voor de individualiteit van een echt kunstenaar geen dwang, maar een houvast is.

Een kunstenaar als Emmanuel Goudouin is voor deze overtuiging misschien nog niet geheel gewonnen. Zijn werk is droog en mathematisch; hij is een logicus op zijn minst evenzeer als een schilder. Wie echter zou durven tegenspreken, dat zulks heel goed kan beteekenen het vechten tegen de sensibiliteit, zoolang de tijd-vol-theorie niet toelaten zal, dat de sensibiliteit, of laat ons maar zeggen de individualiteit, in volle vrijheid uitbloeie?

Deze zoo schrandere, zoo prachtig-onderlegde Fransche schilders zijn voor onze eigene jongeren de beste les. De traditie waar ze onbewust van leven behoede ons voor het prijsgeven van wat de tijd, van wat heel een rasverleden in ons eigen grondelijk wezen heeft nagelaten.

N.R.C., 1 Juni 1921.