Verzameld journalistiek werk. Deel 9. Nieuwe Rotterdamsche Courant maart 1916 - september 1919

[p. 630]

Hollandsche kunstenaars te Brussel

Brussel, 31 Mei.

Wij leven van, wij teren op, wij lijden onder, wij verdedigen ons met en tegen algemeene begrippen. Waren daar niet onze twee en dertig duizend Belgische gesneuvelden, dan zouden wij mogen beweren dat de oorlog een oorlog tusschen algemeene begrippen geweest is. Sommige dier begrippen deed hij in ons tot werkelijkheden, althans tot drijfkrachten, tot ‘idées-forces’ rijpen: wat wisten wij, Belgen, vóór Augustus 1914 van vaderlandsliefde? En thans, dat millioenen, van den oorlog terug, zich van den oorlog een ander algemeen idee hebben gevormd dan deze waarmede zij ten strijde zijn getogen; thans dat zoovele krachtgedachten aan 't verbrokkelen zijn, dat al de smukkleurtjes van den militaristischen kolos aan 't afschilferen gaan en deszelfs leemen voeten, niet langer met bloed gedrenkt, van droogte uiteen en tot onvruchtbaar pulver vallen, thans.... hebben wij weêr nieuwe algemeene denkbeelden klaar die de oude wereld om moeten zetten in het regnum van liefde, dat den vrede verzekeren moet. Ik laat hier Wilson ter zijde; ik bedoel veel meer - ik schrijf immers onder ‘Kunst en Letteren’, - de geestelijke internationale, door Barbusse gesticht, die onder hare leden, behalve heel de jongere Fransche literatuur en den ouderen Anatole France, een philosoof als Gabriel Séailles, een economist als Charles Gide, een psycholoog als Richet telt, die reeds een vertakking in Spanje onder leiding van Blasco Ibanez bezit, waar talrijke Belgen toe bijgetreden zijn en waar ook Vlamin-

[p. 631]

gen aan meê willen doen; een internationale boven politiek, boven de godsdiensten; eene.... utopia, jawel maar waar wij nog nauwelijks buiten kunnen, wij die walgen voor den oorlog en de algemeene ideeën die hem mogelijk hebben gemaakt, doordat wij niet willen vergaan in bloot de negatie en al heel blij zijn in ons levend te voelen wat het beste is in ons: eenige ‘Idées générales’ die beteekenen Hoop, Geloof en Liefde....

En om tot mijn onderwerp te komen: ‘De Nederlandsche Vereeniging’ te Brussel heeft heden in de Zaal AEolian eene tentoonstelling opengesteld van ‘De Hollandsche Teekenaars en de Oorlog’. En onmiddellijk kan men het betreuren, dat wij hier geen enkel oorspronkelijk werk te zien krijgen: alleen een, zeer uitgebreide, verzameling van uitknipsels, hoofdzakelijk uit de ‘Telegraaf’, uit groen-oude en mosgroen-nieuwe ‘Amsterdammer’, uit ‘Notenkraker’ en Zondagsblad van ‘Het Volk’. Men kan tevens jammer vinden, dat de prenten niet naar eene betere orde zijn geschikt, dat ze wat druk op mekaar en door mekaar zijn opgehangen. Sommigen maakt het kregel - ons niet! - dat de bedoeling der organisators wel even politiek als artistiek kon wezen (want voor het ‘Comité de politique nationale’, in Nederland trouwens overschat, is dit zeker geen goede dag!). Zooals ze echter is, deze tentoonstelling, biedt zij niet alleen aesthetisch genot, noch is zij niet alleen een afdoend, voor enkelen nóg noodig, bewijs van de warme genegenheid die een groot deel van intellectueel Nederland België onder den oorlog heeft toegedragen en die - wij hopen het, want het is onontbeerlijk - ook na den oorlog zal blijven leven: zij is, deze tentoonstelling, eene openbaring van weêr maar Algemeene Begrippen, en dezer diverse

[p. 632]

omkleeding. En dat maakt haar zéér belangrijk.

Gij kent de platen, die wij hier te zien krijgen. Voor ons zijn ze nieuw, voor een goed deel althans. Wèl deden een aantal teekeningen van Ramaekers ook hier, in het strengbezet België, de ronde. Gelijk echt-apostelijke tradities van hand tot hand overgeleverd, kwamen zij onder onze oogen, verfrommeld, verfomfaaid, verscheurd en verkleurd, - als tropheeën, als overwinningen op den verdrukker. Thans - ik herhaal het - verkrijgen zij een meeralgemeene beteekenis: zij zijn verbeelde gedachten. Toén waren zij het teeken onzer ellende. Ik verberg het niet, al neemt men mij mijne openhartigheid misschien kwalijk: soms leken zij ons...... declamatorisch; er zat een beetje te veel ‘panache’ aan; onze arme werkelijkheid was immers vernepen, en zooals het met arme menschen gebeurt waren wij bang geworden voor wrekende woorden en daden, die op ons terug konden vallen. Maar hoe dankbaar waren wij tevens voor het schoone gebaar, dat ons verheerlijken moest, en ons groot maken in de oogen der wereld! - Rechtuit gezeid: hadden wij toén de teekeningen van Piet van der Hem mogen kennen, wij hadden er misschien een juistere weêrgave van onzen gemoedstoestand in teruggevonden. Het gebaar is misschien minder weidsch; het is niet zoo algemeen: het grijpt dieper in; het is sarcastisch; het is doordrongen van den galgenhumor, die óns hier rechthield, die ons felste en doordringendste wapen was; een verweermiddel, eene kuras, die ons onaantastelijk maakte en den titel bezorgde van psychologische ‘Räthsel’.

Aldus weze aangegeven - en bij deze aanwijzing moet het hier blijven - wat de Algemeene Gedachte aan deze

[p. 633]

tentoonstelling heeft. Over de aesthetische waarde der geboden werken heen (waar nochtans heel wat over te zeggen ware: zoo kon hier met vrucht de technische evolutie van Ramaekers nagegaan) ware nog wel te wijzen op den geestelijken ‘inhoud’ van Jan Sluyter en Willy Sluyter, den onartistieken Braakensiek, den zeer-doorwerkten Van Raemdonck. Er zijn nog andere: er is Verstijnen en er is Jordaan; er zijn wijlen Albert Hahn en Hahn junior. Nog tien anderen waren te noemen. Ik herhaal echter: gij kent ze beter dan wij. En wij: wij vinden er veel minder in dat naar onze gading is, ook op het abstracte gebied dat ik, nauwelijks betreden, in dit stukje-voorde-krant weêr verlaten moet.

Maar dit wil ik nog zeggen: de ontroerde dankbaarheid die wij hun allen wijten; die ons, boven alle getheoretiseer uit, overweldigd heeft, toen wij nauwelijks eenige stappen in de tentoonstelling hadden gedaan. Boven alle bloote vaststelling der Idee uit, gevoelden wij dat die Idee, die hartelijke idee, die wrekende idee, die vleeschgeworden en duizenden-uitgereikte idee, ons gold. Dat kunnen wij niet vergeten. Dat zullen wij niet vergeten.

N.R.C., 10 Juni 1919.