Verzameld journalistiek werk. Deel 9. Nieuwe Rotterdamsche Courant maart 1916 - september 1919

[p. 616]

De dubbele geest
I

Brussel, 23 Mei.

De Vlaamsche interpellatie is afgeloopen. Uitvoerig werd er u over geseind: gij kent ze in hare hoofdlijnen. Als feitelijke uitslag heeft ze niet veel meer opgeleverd dan de niet zeer scherp omlijnde suggestie van den minister van wetenschappen en kunsten, die eene bijzondere commissie ter bestudeering van het vraagstuk der Vlaamsche Hoogeschool in het uitzicht stelde. Zij is aanleiding geweest tot eene gemakkelijke, dewijl onverantwoordelijke, verdediging door minister Masson van.... de regeering te Havre, en tot eene vaderlandsche ontboezeming door den heer Hubin, den vreemden socialist die internationalisme en antimilitarisme den rug toekeert voor acuut chauvinisme. Misschien is het bloot toeval, dat onder de bespreking, die aan minder gelukkige zetten rijk was, de onderscheidingen bekend werden gemaakt aan parlementsleden die in het leger dienst hebben gedaan. Dit alles deed het debat van zijne bedoeling afwijken, ten voordeele van eene atmospheer waar een deel van de Vlaamsche burgerij nog gaarne in ademt, maar die hoogstwaarschijnlijk de lucht niet meer is waar de groote massa van het Vlaamsche, en zelfs het Belgische, volk in leeft. Het is een feit: naarmate de demobilisatie van het veldleger vordert, vermindert de militaire geest, en met hem de patriotardische roes. Er is zelfs eene reactie, waar ik reeds op wees, en die als alle reactie overdrijft. Individueele misnoegdheid werkt aanstekelijk, vermenigvuldigt zich

[p. 617]

ook onder de burgerlijke bevolking. Onze decoratieve zin, onze gemakkelijke exaltatie beletten geenszins, dat wij een practisch, realistisch volk zijn. Was het anders, dan zouden de omstandigheden er nog voor zorgen, dat het zóó werd. Is het trouwens minder vaderlandslievend, thans waarborgen voor de toekomst te eischen en te verwezenlijken, liever dan te pochen op het jongste verleden, dat wel glorievol maar toch steriel is, en waar per slot van rekening te velen onder geleden hebben dan dat zij er met welgevallen aan terugdenken zouden? Niet allen zien in collectieven roem een balsem voor persoonlijke wonden. Die wonden legt men thans bloot als eene aanklacht tegen wie er verantwoordelijk voor worden geacht. Het schouwspel is niet hartverheffend: het is menschelijk en natuurlijk, en als dusdanig verdient het de aandacht.

Nu is het een ander feit: niet het geheele parlement wenscht er die aandacht aan te wijden. De geest van welk parlement ook is steeds op den geest van het volk achter; het volk is nooit vertegenwoordigd; de geest van het volk is nooit vertegenwoordigd naar zijne eigenlijke gedaante, naar zijn essentieelen inhoud; eene volksvertegenwoordiging wordt steeds tot vergelijk, tot middenmaat teruggeleid. Dit kan een geluk zijn, waar zij jong en frisch, nieuw-gekozen en versch uit de stembus is, bij benadering althans de uiting kan worden geacht van een volkswil. Het is vast een ongeluk als die Kamer verouderd is, en niet meer in overeenstemming met den klaarblijkelijken gevoelsdrang van het volk. Het Belgisch volk, zoo Walen als Vlamingen en vooral de Vlamingen, is voor een goed deel ten oorlog getogen zonder scherp-omlijnde maatschappelijke inzichten. Wat men ook meene: men had het te goed bij

[p. 618]

ons om werkelijk omwentelingsgezind te zijn. De loonen waren wel laag; van onze werkkracht werd wel heel veel gevergd; maar het leven was niet duur en.... men was aangepast. Ons geluk en ons ongeluk zijn, dat wij alles zoo gemakkelijk verwerken, hetgeen opstandige gezindheid in den weg staat.

Maar onder den oorlog is dat anders geworden: het samenleven van honderden duizenden buiten hun gewonen werkkring, in een soort abstract leven, heeft kiemkracht en uitzettingsvermogen geschonken aan een zeker getal gedachten, waar men vroeger met meer of minder belangstelling aan voorbij liep, waar men aan geloofde naar gelang het blad dat men las, maar die in geen geval meer waren dan bestrevingen. Zelfs het socialistisch mysticisme had zich met de gaven beperkt tot bereikbare eischen, waar het programma, het algeheele programma voor onder deed. Onder den oorlog nu kwam daar heel wat verandering in. De theorie won het op de onmiddellijkheid, op de te verwezenlijken brokjes praktijk. De leidende, zuivere gedachte kreeg duidelijker beteekenis; weldra werd zij vleesch, een integreerend deel van het individu. Het zou mij niet verwonderen dat uit de aanstaande verkiezingen een heftig-willende democratische geest sprak, die zich niet meer tevreden stelt met brokjes hervorming. En ik heb zoo goed als de zekerheid dat onder de Vlamingen, die soldaat waren, de Vlaamsche idee eveneens vleesch is geworden, en zich eveneens bij de verkiezingen veel meer zal doen gelden dan vóór dezen het geval was. Misschien is dit niet het geval in de groote centra - ik zonder onmiddellijk Antwerpen uit - waar de Fransch-Belgische pers haar evangelie preekt met nog beter gevolg

[p. 619]

wellicht dan te Brussel. Nochtans is ook dáár het volk, het eigenlijke volk, bekeerd. En dit is nog veel meer het geval op het ruime platte land waar de geestelijken, die als aalmoezenier of brancardier in het veld stonden, niet meer aarzelen, met proselietendrift hunne Vlaamsche overtuiging uit te zaaien.

Aldus, op het oogenblik van de Vlaamsche interpellatie, het volk; aldus de Kamer die het volk niet vermocht te volgen en nog gaarne verwijlt in de atmospheer der jongste November-dagen. Daardoor wordt duidelijk, waarom de interpellatie niet heeft opgebracht wat sommigen ervan verwachtten. Er komt bij, dat zij zoo goed als geïmproviseerd was. Zij is het natuurlijk gevolg van eene vraag, door den heer Van den Perre gesteld aan den bevoegden ministers, nopens het verbod-van-verspreiding van sommige Vlaamsche boeken aan het front: zij drong zich derhalve van-zelf op, veel meer dan dat zij haar oogenblik zelf gekozen had. Zij werd daarenboven vervroegd door het vervallen van een ander punt aan de agenda. Dit bracht de beeren Van de Vijvere, Van Cauwelaert en Van den Perre in een minder gunstige positie. Dat zij den strijd aanvaardden en zelfs, niettegenstaande alles, uitlokten, pleit voor hunne overtuiging, maar het staat vast dat betere omstandigheden hun betere bewapening zouden hebben bezorgd. Eene Kamer met minder illusies en met meer werkelijkheidszin zou zoo met minder vooringenomenheid en meer kritischen zin de discussie hebben aanvaard. Meer tijdruimte, betere keus van het gepaste oogenblik zouden eene stiptere documentatie, minder zweving in de aantijgingen tot gevolg hebben gehad. De opgewondenheid der Kamer was er niet naar, bepaalde beschuldigingen, vastomlijnde feiten

[p. 620]

te aanvaarden: ermede voor den dag te komen had heel de zaak voor langen tijd kunnen bederven. En zoo moesten de ondervragers zich hooren verwijten dat zij al te zeer in het vage bleven, terwijl meer duidelijkheid van hunnentwege nog heel wat heftiger stormen zou hebben verwekt. En zoo kan men met de Etoile Belge instemmen, al heeft zij bij het neerschrijven zeker heel andere bedoelingen gehad dan wij, als zij zegt dat het opgeworpen vraagstuk behoort tot de bevoegdheid van de regeering, die uit de verkiezing zal ontstaan en meer gezag zal bezitten om er eene oplossing voor te vinden. Het staat immers vast dat de aanstaande Constituante met een anderen geest zal bezield zijn dan het tegenwoordige zegepraalsparlement.

Wil het echter zeggen, zooals van Vlaamschgezinde zijde werd beweerd, dat deze interpellatie ontijdig, dat zij inopportuun was? Ik antwoord hierop in mijn volgenden brief.

N.R.C., 28 Mei 1919.