Verzameld journalistiek werk. Deel 9. Nieuwe Rotterdamsche Courant maart 1916 - september 1919

[p. 361]

Op het land
IV
Het boerenprobleem

Brussel, 26 Augustus.

In drie vorige brieven heb ik geprobeerd, u in te lichten over den tegenwoordigen toestand op het land, in de omstreken van Brussel, toestand die, naar ik voor u als voor mij hoop, ongeveer dezelfde is in gansch bezet België. (In het onbezette gebied is hij, naar ik weet, anders; persoonlijke constataties zijn daar echter onmogelijk, zoodat ik u alle inlichtingen onthou, zelfs diegene uit de beste bron gevloeid.)

Gij kunt het er dus voor houden, te weten hoe het gaat en staat in het Westen van de provincie Brabant, streek waar ik te uwen behoeve mijne tijdelijke tent heb opgeslagen. Hewel neen, gij vergist u: gij weet het niet. Of beter: gij weet het maar half. Het is te zeggen, dat gij het weliswaar weet van quantitatief veel meer dan de helft der aldaar verblijvende bevolking, maar niet van wat qualitatief op zijn minst de helft dier bevolking uitmaakt. Om het eenigszins duidelijker uit te drukken: gij kent ongeveer de levenswijze van het plattelandsche plebs; maar van de boeren, de grootere landbouwers, de aborigenen, die grond bezitten en nog wat beesten op stal hebben staan, weet gij niets of zoo goed als niets, en dit door mijne eigene schuld.

Dewelke schuld ik bij deze goed wil maken.

Eén ding kunt gij reeds hebben vernomen: de Boer, met

[p. 362]

een hoofdletter, is in het tegenwoordige België wat men in den Bijbel den zondebok noemt. Als wij het hier niet meer hebben gelijk vóór den oorlog, dan is het de schuld van den Boer. De Stedeling vergaat van gebrek: de Boer ‘zwelgt in genuchten’, gelijk wijlen Theodoor van Rijswijck het eens uitdrukte; zoo wij, ik bedoel zoogoed als geheel het land, ‘krimpen van verzuchten’, dan ligt het aan niets dan aan zijn onmenschelijke schraapzucht, aan zijn hartelooze gierigheid.

Er zijn trouwens feiten die bewijzen, dat de Boer inderdaad floreert. Het jaarverslag voor 1915 reeds, van den Belgischen Boerenbond, wijst op het feit dat in de Spaarkas van dezen Bond zeven millioen meer dan het vorige jaar werd gestort. Het verslag gaf weliswaar als reden daarvan aan, de onmogelijkheid om meststoffen aan te koopen, waaruit dan gedwongen sparen volgde. Zeven millioen is echter een zeer groote som, - veel meer dan voor mest placht gebruikt te worden. Dit gebeurde, ik herhaal het, anderhalf jaar nà de oorlogsverklaring; thans zijn wij in het vijfde jaar helaas, en.... de landbouwproducten worden duurder en duurder. Ik kan u eenige prijzen geven van vóór een goede maand (zij zijn, tengevolge van wat weet ik niet, eenigszins gedaald): eene goede koe ging van acht tot negen duizend francs; een volwassen zwijn gold zes à zeven duizend idem; een schaap, dat pas gelammerd had, werd voor duizend francs verkocht en het lamzelf, een paar maand oud, drie à vier honderd; geiten waren nauwelijks goedkooper; terwijl ik een kalf, dat juist twee uur oud was, vijfhonderd francs heb zien afslaan. Wat landbouwgewassen betreft: tot voor een paar weken gingen de aardappelen drie frank vijf en zeventig,

[p. 363]

en een kilo tarwe kost nog altijd vijf frank. Vruchten zijn er dit jaar niet: alleen wat appelen; maar ik weet een boomgaard van matige grootte, die voor het oogenblik vijf-en-twintig duizend francs waard is (een kilo peren kost in stad tot twaalf francs, een kilo appelen een frank of vijf; de goedkoopste vruchten zijn voor het oogenblik druiven en tomaten).

Het zal u dan ook niet verwonderen, dat de Boer tegenwoordig met koffers vol Marken zit. Hij zal u weliswaar vertellen dat hij dat tot vóór een goede maand geen brood in de schapraai had, en - dan zal hij nauwelijks liegen. Immers, de Boer, die grond bezit, wordt niet ondersteund: hij is integendeel gedwongen, een zeker gewicht aardappelen en koren per hectare af te staan voor de voeding zijner landgenooten. Valt nu de oogst mee, dan kan hij doorgaans voort; valt hij, zooals verleden jaar, tegen, en wordt de Boer daarenboven bestolen - een oorlogsrisico waarmede af te rekenen valt! -, dan kan het zeer gemakkelijk gebeuren dat de rijke landbouwer minder overhoudt dan wie het reglementair getal wekelijksche ‘grammen’ meel krijgt van het voedingscomité. Daarbij komt, dat de woekerhandel terdege speculeert op den geldzucht van den landsman: tegen hooge prijzen is zelfs een hongerige maag niet bestand. En zoo komt het dat op het einde van vorigen winter sommige boeren geen boterham te veel hadden: wel integendeel; doch.... het geld met duizenden en duizenden ophoopten.

Dat het geld zoo gemakkelijk gewonnen werd, bracht meê, dat er allerlei gewassen werden verbouwd, die niet, of in mindere mate, konden opgeëischt. Ik vertelde u reeds van uitgestrekte partijen paardeboonen, van boekweit,

[p. 364]

van hennep, die men in geen vijftig jaar meer ten onzent had gezien. Daar wordt de boer weêr rijker op.... in geld. In feite echter.

Want de vraag is: wat doet de boer met al dat geld? Ik weet het wel: zijne dochters koopen kleêren van duizend francs, en hij zelf schoenen van twee honderd vijf en zeventig. Hij koopt juweelen; onlangs - ik weet het uit rechtstreeksche bron - kwam een boerin in een zilverwinkel, wees een haar-onbekend voorwerp aan. - ‘Wat is dat?’, vroeg ze. - ‘Een suikertang,’ werd geantwoord. - ‘Wel,’ bestelde zij met zelfvoldaanheid, ‘geef er mij een dozijn van!’.... Modistes die in stad van honger stierven winnen thans op het land geld als slijk.

Maar op dit alles gaat de landbouw niet vooruit. Want .... ook voor den Boer is het vee duur: wil hij thans koeien koopen, hij betaalt geen cent minder dan de beenhouwer. Die koeien brengen voor het oogenblik heel wat op: een liter melk kost nog altijd niet veel minder dan éen frank vijftig, een kilo boter niet veel minder dan veertig frank. Na den oorlog zal dit echter niet aldus blijven; het buitenlandsch vee zal geduchte concurrentie komen doen; zoodat het kapitaal, thans in koeien en ossen gestoken, heel wat gedepreciëerd zal zijn.

Hetzelfde voor landerijen. Veel geld brengt veel koopers meê en land is voor den Boer steeds een geliefde belegging geweest: zoo tracht hij al het beschikbare land te bemeesteren, natuurlijk tegen schromelijk-gestegen prijzen. De pachten zijn echter zoogoed als dezelfde gebleven, zoodat het bestede geld minder dan niets opbrengt, mocht de Boer zijn nieuwen grond willen verhuren. Het beste is dan voorloopig ook maar, het zelf te bebouwen. Aan den

[p. 365]

oorlog moet echter een einde komen; het lijdt geen twijfel, of ook dán worden op de gewassen maximumprijzen gesteld, die men zal weten te doen eerbiedigen beter dan tegenwoordig het geval kan zijn. Het normaliseeren der prijzen zal dienen bewerkt en bevorderd op alle mogelijke wijzen. En wat de thans duur-betaalde landerijen nog opbrengen zullen, zal ongetwijfeld nog heel wat minder zijn dan vóór den oorlog, toen de Boer met recht klaagde, dat de grond nauwelijks drie à vier ten honderd gaf.

Er is, om te sluiten, het volgende. Worden de omstandigheden weer normaal, dan wordt elke oorlogswinst belast: daar valt niet aan te twijfelen, en het is maar billijk ook. Welke oorlogswinst is nu duidelijker dan die van den Boer? Hem dan ook zal de belasting in de eerste plaats treffen.

Maar wij zagen anderdeels dat hij de eerste zal zijn, om de onder den oorlog gewonnen verrijking eene uiterstgevoelige waardevermindering te zien ondergaan. Komt daar dan de belasting bij....

- ‘De Boer zal 't betalen!’, zei me onlangs een verstandig landbouwer..... die intusschen onder den oorlog een klein millioentje heeft gewonnen, en zucht als hij er aan denkt.

Die zucht is voorbarig, ik weet het. En trouwens: zelfs na depreciatie en belasting kan er van een millioen nog een aardige duit overschieten.

Het is niettemin, waar, dat van de enorme winsten van den Boer tegenwoordig wat al te hoog wordt opgegeven.

Al is het zeer zeker even waar, dat thans heel wat menschen al dat mooie geld naar den Boer zien gaan, terwijl zij zelf nauwelijks te eten hebben.

N.R.C., 15 September 1918.