Verzameld journalistiek werk. Deel 9. Nieuwe Rotterdamsche Courant maart 1916 - september 1919

[p. 356]

Op het land
III
Andere zeden en gebruiken

Brussel, 12 Augustus.

Het ware eene schromelijke overdrijving te meenen, dat het platteland rondom Brussel uitsluitend met dieven, moordenaars en politie is bevolkt, zooals uit mijn vorigen brief lichtvaardig kon worden afgeleid. Er zijn daar nog wel andere lui, wier usantiën ende costuymen het voorwerp zullen zijn van hierna volgende letteren. Dewelke letteren ik ditmaal, ter karakteriseering mijner helden, aan Stijn Streuvels opdragen zou, indien het sedert eergisteren in-der-daad gewoonte geworden was, courant-correspondenties met eene opdracht op te luisteren.

Ik zou ze aan Stijn Streuvels opdragen in de eerste plaats, omdat onder die lieden een goed getal zijner streekgenooten, ik bedoel: West-Vlamingen zijn. Sedert een jaar is de inwijking begonnen: gansche dorpen, de verwoesting ontvlucht; heel de grensstreek, heel het deel der Leieboorden, zoo benoorden als bezuiden de rivier, die in de vuurlijn was komen te liggen en waarvan de inwoners zekeren nacht in het Westen van Brussel zijn ontscheept, beladen met luttele bagage, wat kleeren en wat keukengerief, ondersteund weliswaar door een bijzonder fonds - zij krijgen één frank daags per man en zijn deelachtig in eene aparte voedselbedeeling -, maar voor het overige geheel overgeleverd aan den goeden wil van de autochtonen. Die autochtonen hebben zich trouwens in deze

[p. 357]

prachtig gedragen: bedoelde West-Vlamingen, en ook de Noord-Franschen, die onder de vluchtelingen zijn, zijn ontvangen geworden als broeders; er zijn zoowaar vette kalveren geslacht geworden.... hetgeen volgens de reglementen niet mocht; en nu leven die lieden onder de Brabanders alsof zij er van kindsbeen af hadden verbleven; de lucht zingt van hunne zoete taal; zij maken zich nuttig bij wien zij inwonen of verhuren zich bij den boer; zij oefenen hun ambacht uit voor zoover dit gaat, of zijn een nieuw ambacht gaan leeren, waar hun dit eenig profijt kon geven; zij zijn ons een voorbeeld van het leven der overoude nomaden, van hun aanpassingsvermogen, en, in één enkel geval, van hun.... zal ik het roofzucht noemen?

Dat één enkel geval is dat van een bende West-Vlaamsche zigeuners, van ‘Gypten’, gelijk men ze in hun geboortestreek noemt, die men allen samen in de stallingen van een ontruimd landgoed had gehuisvest; dewelke men overdag maar zelden zag, maar die, eene week na hunne aankomst, heel de streek gezuiverd had van katten en.... honden. Men moet immers eten!....

Thans hebben zij vermoedelijk van poedelvleesch afgezien; eerst vanwege de door hen geschapen schaarschte aan dit gerecht; ten tweede omdat zij geld winnen als slijk, geld bij volle schepels. Hoedat? Door het voorbeeld te volgen der meeste oerbewoners van de streek: door te smokkelen.

Want wie tegenwoordig niet steelt en niet vermoordt, smokkelt. Er is tweeërlei smokkelen: het steedsche en het plattelandsche. Het eerste, bij uitsluiting door Brusselaars uitgeoefend, en waar ik bij gelegenheid op terug-

[p. 358]

kom, heeft geen ander doel dan de stad van al het eetbare, door het land opgeleverd, te voorzien; het is onmiddellijk-practisch; het financieele eraan is zelfs voor velen dezer smokkelaars bijzaak; een hooger, industrieel of commercieel doel is er vreemd aan.

Dat hoogere behoort den boer, vooral dezen, die niet ver van het etappengebied woont. Men zou het nooit gelooven, maar dat etappengebied schijnt wel onuitputtelijk aan allerlei voorraden. De reden daarvan is, dat de reglementeering er strenger is, en beter wordt uitgevoerd, dan in het General Gouvernement. Het is niet zoo gemakkelijk, er boven de vastgestelde prijzen te verkoopen. Met het gevolg, dat men er alles verstopt wat maar eenigszins verstopbaar is, om het tegen hoog geld den nachtelijken smokkelaars aan de hand te doen, die het tegen nog hooger geld aan den man brengt, die het leeggekochte General-Gouvernement bewonen.

De smokkelaar is zelden een eenzame. Meestal behoort hij tot eene bende, waar de strengste hiërarchie in eere is. Er is eerst de kapitalist, de groot-smokkelaar, die, al strijkt hij de grootste winst op, het minste gevaar loopt: hij ligt warm in bed, terwijl zijne onderhoorigen... werken. Deze onderhoorigen zijn in twee groepen te verdeelen: er zijn de intellectueelen, die de koopwaren opspeuren en de koopen afslaan; er zijn daarnaast de manueelen, die de waar ter bestemming brengen bij den kapitalist, welke, zooals behoort, de markt beheerscht. De associatie werkt, zooals gezegd, des nachts. Men trekt de grens over op de plaats, waar de kans op schildwachten het geringst is. Er zijn trouwens speurders, die vooruit loopen en door een of ander wachtwoord tegen het gevaar verwittigen.

[p. 359]

En aldus zijn, alle Duitschers, alle nachtpatrouilles ten spijt, duizenden kilo's graan, aardappelen, garen en tabak uit Vlaanderen in Brabant overgesmokkeld geworden.

Het zaakje is, natuurlijk, winstgevend, zelfs voor de manuëelen. Dezen ontvangen één frank per kilo overgesmokkelde waar, en - brengen geregeld vijftien à twintig kilo over per reis. Wat aldus in ééne week verdiend wordt, door lieden die vóór den oorlog zelden twintig frank per week verdienden, is licht na te rekenen. Wat er de gevolgen van zijn, is even gemakkelijk af te leiden: overdag wordt natuurlijk niet gewerkt; er zijn echter zoo wat overal danszalen gekomen; en het is geen zeldzaamheid, jonge lui op ‘ankers en zonnen’ briefjes van vijftig mark te zien verspelen, terwijl ze sigaren rooken van twee frank stuk.

Het ambacht levert echter zijne gevaren op: men kan een geweerschot krijgen, of op zijn minst eene belangrijke geldboete. Er bestaat echter een middel daartegen: het stieltje dat het tegendeel is van smokkelen, - verklikken namelijk. Wie het smokkelen beu is, gaat de smokkelaars aangeven bij de bezettende macht. Evenveel brengt het wel niet op, maar toch genoeg. Men kan trouwens de twee bezigheden samen doen gaan: het is zelfs een middel om zich van mededingers te verlossen....

Er is nog eene andere industrie, die, deze, bij klaren dage wordt uitgeoefend, en dan nog wel met fier-opgeheven hoofde, want er is geen enkele verordening die ze verbiedt. Gansche dorpen vinden er hun bestaan in; de landbouw lijdt er wel onder, maar de landarbeider vaart er wel bij. Geen wonder dan ook, dat bij hem de idee aan kiezen totaal

[p. 360]

afwezig is. Deze industrie stelt zich tot doel, den handel in tabak van het zoo dringend noodige surrogaat te voorzien. Zoo ziet men honderden menschen van in den prillen ochtend optrekken naar wat in den omtrek aan bosschen overblijft. Daar worden droge bladeren geraapt, bij voorkeur kastanjebladeren en deze van de braamstruik: deze bladeren gelden tegenwoordig tien à twaalf frank het kilo, hetgeen toelaat de tabak te leveren ad tachtig tot honderd, en in sommige streken voor honderdvijftig frank. Gij ziet dat het ambacht noch lastig noch gevaarlijk is. Het wordt bij voorkeur uitgeoefend door jonge lieden van beider kunne. Daaraan is het te danken, misschien, dat men nu en dan in bovengenoemde bosschen een pasgeboren zuigeling opraapt.... waarvan doorgaans, en zonder veel moeite, de moeder onmiddellijk daarop ontdekt wordt.

Want dit dient gezegd: de oorlog is den openbaren zeden niet bevorderlijk geweest. Er wordt te veel en te gemakkelijk geld gewonnen. Hetgeen niet belet dat de bedelarij, ook op het land, toeneemt. Ik ken het charmante geval van een man en een vrouw, die door smokkelen, of nog ergers, ruim aan den kost komen, maar.... dagelijks hun zes of zeven kinderen uit bedelen zenden.

Nochtans is het loon van wie niet smokkelt, niet steelt, niet moordt, naar eisch der dure tijden behoorlijk verhoogd. Een landbouwwerkman verdient in dezen oogsttijd zijn tien à twaalf frank daags, plus den kost. Maar - daar moet hij voor werken, werkelijk werken; terwijl het zoo gemakkelijk is, veel meer te verdienen met veel minder moeite....

N.R.C., 22 Augustus 1918.