Verzameld journalistiek werk. Deel 9. Nieuwe Rotterdamsche Courant maart 1916 - september 1919

[p. 287]

Te Gent
II
De tweede reis

Gent, 26 October.

Bij al de onaangenaamheden, die de bezetting meebrengt, bezorgt zij den bewoners van het bezette land toch dit ééne aangename: het gevoel zijner eigenwaarde. Ik bedoel daar geenszins mee: het gevoel zijner waardigheid; deze is zoo natuurlijk, dat men er niet over spreekt, - niettegenstaande de uitzonderingen die den regel kunnen bevestigen. Eigenwaarde is hier trouwens maar een half-goed woord, en gebruikelijk alleen als men het vertaalt door ijdelheid. Ieder is, bij nature, ijdel, was het maar uit atavisme, ik bedoel: als heer, bij erfrecht, der Schepping. En dan kan hij het wezen zelfs met het besef van zijne nietigheid. Hij wordt het overigens gemakkelijk, doordat hij zich in eigen oogen verheffen wil.

Onder de bezetting is er nu nog iets anders, dat die vanitas aankweekt, en de kweekster is de bezetting zelve: het is het bewustzijn dat men een gevaarlijk persoon is. Eigenlijk weet men maar al te goed, dat men het niet is. Men staat er verbluft over, dat men voor gevaarlijk gehouden wordt; men ergert er zich zelfs aan, omdat men heel goed inziet hoe moeilijk het ware, gevaarlijk te worden, en... hoe gevaarlijk. Maar men zegt het u zoo dikwijls, men laat het u althans zoo uitdrukkelijk gevoelen, dat gij het ten slotte gelooven gaat. Het streelt u in uw eigenliefde, anders te zijn dan de overige ‘bezetten’, en.... men denkt er niet aan, dat die overigen,

[p. 288]

om dezelfde reden, zich eveneens en evenzeer gestreeld voelen. Men gaat zich inbeelden, werkelijk ‘iemand’ geworden te zijn, een wezen dat men ontziet, - zij het dan ook van uit de hoogte en negatief. En men eindigt met er niet meer buiten te kunnen, het als een behoefte gewaar te worden.

Zoolang het, wel te verstaan, geen vermeerderde belemmering wordt van vrij doen en laten. Dat doen en laten is immers al beperkt genoeg, en worden de maatregelen, op ieder toepasselijk, voor u verscherpt tot persoonlijke berooving der vrijheid of zelfs maar den schijn daarvan, dan gaat men licht den last van dat ijdel eigenwaardegevoel dragen, en men wenscht al gauw, liefst maar niet langer voor gevaarlijk te worden gehouden.

Ik-zelf heb het ondervonden. Waarmede ik geenszins bedoel dat het mij ooit aangenaam heeft aangedaan, mij voor gevaarlijk of verdacht te voelen versleten. Maar, omdat ik, niettegenstaande dat... gebrek, tot tweemaal toe heb ervaren dat, ook daarbuiten, het mangel aan vertrouwen vanwege de bezettende macht, zij moge algemeen zijn en geen personen kennen, toch minder-pleizierige gevolgen hebben kan.

Om op mijn onderwerp te komen: uw geheugen kan niet zoo defect zijn, dan dat gij zoudt hebben vergeten hoe ik einde-Juli van Brussel naar Gent vertrok. Sedert maanden had ik een pas aangevraagd. Ik moet bekennen, dat men hem mij niet had geweigerd. Maar... gekregen had ik hem toch ook niet. De reden? Men zei ze niet, dan fluisterend, en dan nog niet eens in mijn eigen oor; maar men kon ze overal lezen: Spionengefahr. - Had men, na al die maanden, leeren inzien dat ik voor spion niet bruik-

[p. 289]

baar was? Toen ik zekeren dag weer naar een pas voor het Etappengebied, hoofdstad Gent, gevraagd had, stond ik niet weinig verwonderd toen men mij zegde: jij zult het bekomen nog voor de haan driemaal heeft gekraaid. En inderdaad: uit Gent kwam Genehmigung, in Brussel werd ze bekrachtigd, de Passzentrale betoonde zich charmant, de Pressezentrale verschafte mij faciliteiten voor het verzenden mijner copy (want copy-leveren was natuurlijk mijn hoofddoel), en - ik reed naar Gent, precies alsof er geen bezetting was.

Zoo reed ik tot binnen het Gentsche station. Daar echter.... was ik blijkbaar weder gevaarlijk geworden. Want nauwelijks had men er mijn neus gezien, en al wat daar rondom was (ik bedoel mijne pampieren), of ik werd tegengehouden. men gaf toe dat nooit één reiziger zijn pas in orde had gehad als ik den mijnen, maar.... ik mocht niet door. Twee uur bleef ik in het stationsgebouw gevangen, - zelfs zonder water en brood. En daarop stuurde men mij met een verbitterd hart en een boemeltreintje terug naar Brussel.

Het avontuur bewees mij, wat ik nog niet wist: dat ik namelijk koppig van aard ben. Ik besloot, kost wat kost, naar Gent te gaan, in het hart-zelf der stad door te dringen, en dit.... langs de meest-wettelijke wegen. Me-zelf door de Etappengrens binnen te smokkelen zou waarschijnlijk zoo heel, heel moeilijk niet zijn geweest: wat wordt er niet al gesmokkeld, naar men zegt! Ik wilde de hulp, ik, van het Duitsche bestuur. Ik wilde Gent niet, dan met regelmatige middelen bereiken. Ik stelde er mijne eer in, correcter te zijn dan wie ook. En er kwam daar zelfs iets heldhaftigs aan.

[p. 290]

Die heldhaftige houding duurde niet minder dan drie maand, - dag op dag. En nochtans, wat deed men niet al om ze te ontzenuwen! Voorkomend was men genoeg, en vriendelijk. Men ontnam mij zelfs de illusie, dat ik gevaarlijk kon wezen, men herhaalde mij, dat ik boven al de verdenking der wereld stond. Men ontzag mijn gevoel der eigenwaarde in zulke vernederend-geringe mate, dat men geliefde mij als volkomen onschadelijk te achten. Maar dag aan dag ontmoedigde men mij, als het ware naar een goed-overwogen plan. Men versnipperde alle reiskansen onder mijne oogen. Mijn zucht naar Gent voelde ik tusschen mijne vingeren wegvlieten als het water van eene beek. Het brak echter mijn offensief niet, dat alleen nog slechts een defensief leek, - ook naar een goed-overwogen plan. Tot daar eindelijk sprake was van de heropening der Gentsche Hoogeschool.

Men was zoo vriendelijk mijne gevaarlijkheid voor een tijdje vacantie te geven. Weer werd ik argeloos geacht als een lam, dat nog op zijne geboorte wacht. En die argeloosheid werd zelfs beschouwd als ettelijke dagen te zullen duren: ik mocht naar Gent voor haast al den tijd dien ik had aangevraagd. Wie was om die oplossing in den zevenden hemel? Ik.

Maar voor niet lang. Want toen ik mijn pas eergisterenavond afhalen zou, bleek het.... dat die voor slechts één enkelen dag - dit is: vanaf 7.46 uur, eersten trein, tot ongeveer 10 uur, laatsten trein - geldig was en dat men mij heden op het Brusselsche bureau der Passzentrale, gelegen op de Place royale, zooals het liedje zegt, met vaderlijke bezorgdheid terug zou verwachten.

Mijn hemelsch geluk stortte in als een kaartenhuisje,

[p. 291]

en maakte plaats voor eene ergernis die, zonder helsch te zijn, toch wel rechtmatig mocht heeten. Men gaf het trouwens volgaarne toe: weêr had de Etappe er geen graten in gevonden, dat ik naar Gent komen en het gestelde aantal dagen blijven zou; weêr had het General-Gouvernement ingestemd en vrijgeleide toegezegd. Er was dus... vergissing.

En dit bleek, inderdaad, het onvervalschte geval te zijn. Nadat men, op mijn verzoek, uit Brussel had getelefoneerd, was men het er te Gent over eens dat ik langer dan den gestelden dag blijven mocht. Ik moet zeggen dat de heeren in Gent zich even voorkomend als de heeren te Brussel hebben getoond. Niet den minsten last had ik te verduren. Alleen heb ik er een beetje voor moeten loopen, hetgeen mij zeer te stade is gekomen om mijne herinneringen aan de Arteveldestad op te frisschen. Eerst naar het Persbureau, waar ik een aanbevelingsbrief kreeg; daarmee naar het Pasbureau, waar de pas werd verlengd; eindelijk naar het meldingsbureau waar men mij verlof zou verstrekken 's nachts in Gent te blijven slapen.

Sedert gisteren-avond, zeven uur, ben ik volkomen in orde. En verheug er mij ten zeerste in. Neem dit briefje dan ook niet op als een uiting van wrevel; ik ben wel koppig, maar niet zoo gauw uit mijn humeur te brengen. En bovenal: ik ben dankbaar aangelegd. Ik wilde alleen bewijzen: 1e, dat het geen kleinigheid is, in het jaar 1916 van Brussel naar Gent te reizen, en vice versa, zelfs voor een journalist; 2e, dat het misplaatste eigenliefde is, voor gevaarlijk te willen doorgaan, aangezien men er zonder die eigenliefde al last genoeg mee hebben kan.

N.R.C., 31 October 1916.