Verzameld journalistiek werk. Deel 9. Nieuwe Rotterdamsche Courant maart 1916 - september 1919

[p. 162]

Memoranda
XLII

Brussel, 1 Juni.

Een jong Belgisch ethnograaf, secretaris van het Solvay-instituut te Brussel, de heer Fernand van Langenhove, moet in Zwitserland een boek hebben uitgegeven over het ontstaan van oorlogslegenden. Het boek is niet tot hier doorgedrongen: wij zullen het waarschijnlijk eerst na den oorlog te lezen krijgen. Met des te meer gretigheid zien wij het te gemoet: wij Belgen houden van legenden en vertelsels, misschien juist omdat wij, als alle weinigkultureele volkeren, zulke prachtige uitvinders en omwerkers van dergelijke volksliteratuur zijn. Wij hebben in ons land uitmuntende folkloristen. Voor Vlaanderen alleen kan ik noemen een Alfons de Cock, een Isidoor Teirlinck, een Pol de Mont. Geen enkele trouwens onder ons die aan verzamelen van verhaaltjes en liedjes niet meegedaan heeft: dat bijeenbrengen van bouwstoffen tot de kennis der Vlaamsche traditie is één der belangrijkste zijden, en misschien de vruchtbaarste, der Vlaamsche Beweging geweest.

Na den oorlog zullen de verzamelaars, de ‘zanters’ gelijk Guido Gezelle ze noemde, over de bezetting de handen vol werk hebben. Vele der legenden zullen een historisch-anecdotischen ondergrond hebben. Het kan echter niet anders of ook het fantastische heeft er zijn deel in. En meer nog misschien het familiair-godsdienstige. Ons volk is vroom, maar op vertrouwelijke en gemeenzame wijze: daarvan getuigen de meesterstukken van onze primitieve schilders, waarop Jezuken melkpap eet en van den

[p. 163]

donateur een mooien appel krijgt. Onze volksliederen zijn vol dergelijke naïeve vrijheid, en in vele landen zou de kameraadschap, waar het allerheiligste ten onzent mee behandeld wordt, voor erger dan vrijpostigheid doorgaan. - De oorlog, en wat hij schept aan legenden, blijft hierin niet achter. Daar heb ik heden een voorbeeldje van gehoord, dat sommige lieden misschien oneerbiedig zullen vinden. Mij heeft het zoo diep door de echtheid van toon, door de zuiverheid van traditie verrast, dat ik het u, als eene bijdrage tot de volksliteratuur van den oorlog, onvervalscht mede wil deelen. Luistert dan.

‘De Paus van Rome begon zekeren dag te vinden, dat de oorlog nu al lang genoeg geduurd had. Wat deed hij? Hij ging naar den Hemel, en wendde zich tot God den Zoon. - ‘God de Zoon,’ zei hij, ‘ik vind dat het nu maar moest gedaan zijn in België: de menschen vallen er als vliegen, en het brengt toch geen aarde aan den dijk. Zoudt gij niet eens naar de wereld terug keeren, om daar een beetje orde in te brengen?’

- ‘Gij hebt mij zeker niet goed bezien?’ antwoordde Jezus-Christus. ‘Ik heb al eens drie-en-dertig jaar op aarde doorgebracht, met het gevolg dat de menschen mij hebben gekruisigd. Ik heb geen lust te herbeginnen: wend u tot den Heiligen Geest: hij is de jongste!’

De paus bij den Heiligen Geest: ‘Heiligen Geest,’ zei hij, ‘vindt gij niet dat het nu al lang genoeg oorlog is in België? Ik heb al geprobeerd om ze te doen ophouden, maar het is al boter aan den galg. Zoudt gij niet eens naar beneden komen en een handje toesteken?’

- ‘Wat blieft?’ antwoordde de Derde Persoon, ‘ik denk er niet aan! Ge weet dat ik geen andere gedaante aanne-

[p. 164]

nemen kan dan die van een duif. Maar de duiven mogen niet uitvliegen in België of de Duitschers schieten er op! Ik dank er voor! Spreek er eens over met God den Vader: hij is de oudste, hij!’

De paus bij God den Vader. - ‘Ja, Benedictus’ zei deze, ‘ge hebt, gij, geen ongelijk. Wacht een beetje: ik ga mee!’

En God den Vader gaat bij Sinte Pieter: ‘Petrus jongen,’ zegt hij, ‘leen mij uwen mantel.’

- ‘Waarom te doen?’ vraagt Petrus, achterdochtig.

- ‘Om er mee naar België te gaan,’ zegt God de Vader.

- ‘Neen-neen!’ roept Petrus uit, ‘mijn mantel krijgt gij niet: de Duitschers zouden hem in België opeischen! Wilt gij daar naar toe, het is uwe zaak. Maar mijn mantel krijgt gij niet mee!’

Bij dit antwoord dacht God een tijdeken na, en hij vond dat Petrus geen ongelijk had. En hij dacht nog verder na, en zei bij zich-zelf dat hij misschien beter zou doen, naar de aarde niet te gaan: de keizer moest eens komen in zijne afwezigheid, en zijn Heiligen Troon bezetten!... En God zei tot Benedictus: ‘Benedictus, ik ga niet mee, jongen: 't is te gevaarlijk!’

En zoo komt het dat geen enkele der Drie Personen in het lot der arme Belgen wil tusschenbeide komen, en daarom duurt de oorlog nog altijd voort....

- Aldus vertellen, in de lange avonden, de Vlaamsche boeren. Waarna ze, met diepe vroomheid, een paternoster bidden voor den vrede....

3 Juni.

Ik heb vandaag een pijnlijke, tevens diep-aandoenlijke

[p. 165]

plechtigheid bijgewoond: de huwelijksinzegening van een verminkt soldaat. Zulke huwelijken zijn in den laatsten tijd geen zeldzaamheid: de jongens, ongeschikt voor verderen dienst, en die daardoor weer den vaderlandschen grond mogen betreden, vinden de trouwe meisjes terug die zich door een arm of een been minder niet laten afschrikken. Beter: de geleden verminking wordt wel eens aanleiding tot het aanknoopen van teedere betrekkingen en de wettelijke bezegeling ervan; onze dochters geven er blijk van, dat sentimentaliteit nog geenszins de wereld uit is, wat men ook mocht meenen; en zijn het de dochters niet, dan zijn het de moeders die zich, met al den invloed waar zij over beschikken, een verminderd maar roemvol schoonzoon aanschaffen; want zoo niet meer van onzen, dan is sentimentaliteit in elk geval een kenmerk van háár tijd.

- In hoeverre zulke huwelijken aan te moedigen zijn, moge hier buiten beschouwing blijven. De meeste menschen zien hier alleen het romaneske van, ik beken er ter wettiging niets anders in te vinden. Een geluk dat op een belooning gelijkt eenerzijds, eene opoffering anderdeels die ook iets als vaderlandsliefde wil zijn: of zij in zich de macht der bestendiging hebben die, in het huwelijksleven, het abnormale van een dergelijken echt kan vergeten doen: ik weet het niet. En wil er ook niet verder over redeneeren, - waar ik ieder op aarde, vooral in dezen tijd, gaarne de illusie gun die hem een oogenblik gelukkig kan maken. Opperde ik mogelijke bezwaren, dan alleen om te komen tot vermelding van het feit, dat een Werk zich speciaal bezighoudt met verminkte verloofden, en hun huwelijk bespoedigt en mogelijk maakt door het

[p. 166]

schenken van meubelen, linnen, wat weet ik al. Dit ‘Aide au Mariage’ is een nieuwe afdeeling van het comité ‘Aide et apprentissage aux Invalides de la Guerre’: nieuw voedsel voor de weldadigheidskoorts die de Brusselsche burgerij heeft aangegrepen, die wel eens iets anders is dan een ijdelheidsverschijnsel, maar waar de schoone zijde niet minder alle waardeering van verdient. - Of die ‘Aide au Mariage’ het, met het oog op de toekomst van het ras of zelfs maar het geluk, het gezonde en stevige geluk der echtelingen, niet mis heeft, laat ik dus buiten bespreking: ik heb gezien hoe de dames het er van ganscher harte op aanleggen om den jonggehuwden dan toch één dag vreugde te bezorgen, en verder dan toch deze verzekering: een vriendelijk en gezellig thuis. Het was ontroerend te zien hoe ijvervol zij in de kerk haar best deden om het feestelijke van den dag te verhoogen. En zij slaagden er dan ook wel in.

Anders was het huwelijk, zooals ik zei, wel eenigszins pijnlijk, hoe ontroerend ook. Bij vaderlandsche orgelmuziek die stoet, geopend door vier invalides die lastig liepen; waarna onbeholpen witte maagdekens met bloemen; en daarna het bleeke, zorgelijk-schijnende bruidje en de opgetogen, maar op zijn stok zwaar-leunende bruidegom en de heerige getuigen: er was de tragiek in, die de romantici zochten in het abnormale, het wanstaltige. - Misschien ben ik de eenige die het aldus heeft gevoeld? Ik hoop het van harte, want ik word niet gaarne een vreugdestoorder. Moge dit huwelijk dan ook gezegend wezen! Maar ik zal naar geen trouw van verminkten meer gaan zien....

N.R.C., 26 Juni 1916.