Verzameld journalistiek werk. Deel 8. Nieuwe Rotterdamsche Courant februari 1915 - maart 1916

VII

Brussel, 18 Januari.

Een hond, een mooie patrijshond, een van die edele beesten waar men de raszuiverheid van herkent aan den zijdigen glans van het haar, aan de klaarheid van den blik, aan de elegantie van het loopen, minstens evengoed als aan de vormen en eigenaardigheden die het ras bepalen, en die meer dan deze het teeken van den echten bloedadel zijn, zoo'n hond zit vóór de deur van eene patisserie, den muil in de hoogte als de heilige Monica op het schilderij van Ary Scheffer, terwijl uit zijne kastanjebruine oogen lange tranen loopen over de gladde haren naast zijn neus. Deze hond, deze heerenhond, huilt. Hij huilt met innige bewustheid, als een mensch. Het lijdt geen twijfel: méér nog dan een mensch, bij wien het kan gebeuren dat hij door den daaimoon der zelfironie bezeten is, voelt zich deze hond rampzalig. Waarom?

Dit is eene zeer ingewikkelde vraag. Want primo: honden van het formaat van patrijshonden neemt men doorgaans binnen de localiteiten van eene drukke patisserie-à-la-mode niet meê, zoodat het dezen hond waarschijnlijk niet

[p. 559]

te doen is om al het lekkers dat men er aantreft, maar waar hij nimmer van heeft geproefd. Het zal dus wel de herinnering niet zijn aan bijzondere gustatieve indrukken die zijn maagsap en zijne traanklieren aan 't overstroomen brengen en hem 't voordeelige in de houding verzekeren waar Sarah Bernhard hare luisterlijkste suksessen aan dankt. Blijft dan nog alleen de secundo-hypothesis: deze hond zit op zijn meester te wachten, waarvan het lange wegblijven hem weemoedig stemt tot het mistroostige toe.

Waarbij komt het nu, dat die gevolgtrekking mij ineens ontstemt tot wrevel toe, en ik er tevens onwillekeurig bij denk.... aan den oorlog?

Als Buffon verzekert dat de hond de beste vriend van den mensch is, dan kan dat niet liggen aan de slaafschheid-alleen van den hond. Immers het paard is even gehoorzaam, en de os voor den ploeg is het zeker méér. Waarom dan acht de mensch dat geen dier hem meer vriendschap bewijst, en bewijst hij geen dier een even-groote vriendschap? Waarschijnlijk omdat geen dier, niettegenstaande eene onbetwistbare weerspannigheid, meer en beter het slaafsche fingeeren kan.

De hond is het beest, dat hierin inderdaad het dichtst den mensch nabij komt. Wat beter is: de meest-verknechte mensch vindt, ter ontspanning van zijn kwalijk-verkropt afhankelijkheidsgevoel, een hond, die, mits behoorlijk gevoed, erin toestemt, op zijn beurt zijn slaaf te zijn en waar hij op smijten mag, met het gevolg, dat zijn hand er dankbaar bij afgelikt wordt. Er zijn goede robbedoes'sen van honden, van dewelke men wegens hunne lichtzinnigheid heel wat verdragen kan; er zijn er ook wreede,

[p. 560]

die bijten: zij zijn mij het liefst, omdat zij hun grondigen aard niet verloren hebben, en niet toegeven aan eene beschaving, waar zij niets van begrijpen kunnen, en die noch van hen noch voor hen is. Want ik heb nooit de vereering kunnen begrijpen voor beesten, als b.v. de paarden van Elberfeld, omdat zij dingen deden, die vagelijk aan menschelijke intelligentie doen denken: gesteld - wat ik wel wil aannemen als mogelijk - dat deze dieren werkelijk verstand bezitten, dan zou de natuurlijke uiting van dat verstand er zeer zeker geen menschelijke zijn, en wij zouden in dat partikuliere verstand moeten kunnen doordringen, wilden wij er een juist oordeel over hebben. Dat paarden kunnen tellen als menschen, bewijst misschien, dat zij beter georganiseerd zijn dan de menschen, die bij mijn weten nog niet achter de rekenkunde der paarden zijn gekomen, - hetgeen weer pleit tegen de hypothesis van eene algemeen-gelijke, eene abstracte intelligentie, reeds tegengesproken door den vorm der hersenen, en waar men de potentie niet van gevonden heeft dan na kultuur, die eerder dressuur is allicht, en bij uitzonderlijke exemplaren. Dit is eene parenthesis. Waar ik het over hebben wou, is: zelfs de onbedachtste, zelfs de beestelijkste hond,.... erkent, vanwege het voedsel, een meester, - hetgeen hem aan dien meester dierbaar maakt.

Dit alles reeds maakt mij, vanwege de onvrije omstandigheden, waarin wij leven, den hond weinig sympathiek: hij herinnert er mij een beetje te uitdrukkelijk aan, dat de gave der gehoorzaamheid de voornaamste dewijl de nuttigste is, en dat de onderworpenste de best-behandelde zal zijn. Die goede behandeling is het eenige excuus der gedweeheid: dat de honden het begrepen hebben, zou ze

[p. 561]

in mijne oogen kunnen rehabiliteeren, met voor mij het moreele voordeel, dat de verontschuldiging het misprijzen niet hoeft uit te sluiten. Zoodat ik de meeste honden dan ook behandelen kan als menschen, laat staan als hunne beste vrienden. Hetgeen ik dan ook gaarne doe....

Met dezen pathetischen patrijshond aan deze patisserie komen wij echter voor een zeer bijzonder geval te staan. Wij hebben immers als eenige verklaring van zijne houding aangenomen, dat hij alleen de afwezigheid van zijn meester betreurde, zonder eenige bijbedoeling, dan de hoogst-moreele, die is: de gezelligheid. Deze hond is natuurlijk, als iedereen, een egoïst; zijn egoïsme sluit echter alle practisch eigenbelang uit; het is louter-sentimenteel; moest zijn meester zien hoe hij beweend wordt, het zou hem zeker treffen tot in den grond der ziel, en de hond zou er innig-altruïstisch bij worden. Welnu, zulke absolute identificatie met den mensch, eene identificatie die zelfs de huichelarij misschien niet uitsluit, die gevoelens voorgeeft welke ten hoogste passen in beschaafden vredestijd waar eenige beminnelijke leugenachtigheid bij behoort zonder dat wij er aanstoot aan nemen en waar wij ons waardigheidsgevoel gaarne bij zwijgen doen, maar waarover wij ons onder den oorlog schamen of althans dienden te schamen, omdat wij ons iederen dag inniger bewust worden van de waarde der waarheid; - zulke gevoelens, op overdreven-menschelijke wijze tot uiting gebracht door een hond: ik heb er voor gehuiverd. Want deze hond, ziet ge, was oprécht. In zijne onbewuste naäperij, gevolg van misschien atavistische kultuur (men is niet voor niets een rashond), dacht deze hond, op dien patisserie-stoep, in het teeken der Waarheid-zelve te

[p. 562]

zitten. In zijne oprechtheid vergat hij te zijn wat hem eenig-natuurlijk zou staan: hij was niet eens cynisch. Cynisch was alleen nog.... de mensch, de mensch waarvan ik, in dezen oorlogstijd, die de opperste eerlijkheid eischt, de beschaafde huichelarij aan dezen hond moest ervaren....

Ja, de hond kon de beste vriend des menschen worden: - als de mensch aan 's honden voorbeeld maar kon afleeren wat hij hem generatie na generatie aan materiëele als moreele slaafschheid onderwezen heeft....

N.R.C., 31 Januari 1916.