Verzameld journalistiek werk. Deel 8. Nieuwe Rotterdamsche Courant februari 1915 - maart 1916

[p. 389]

Leerplicht en voertaal te Brussel-en-omtrek

Brussel, 31 October.

Ik vertelde u dus, dat artikel 20 der schoolwet van 19 Mei 1914, door de Duitschers in toepassing gebracht, als voertaal van het onderwijs in de lagere scholen de moedertaal voorschrijft; dat lid 3, litt. 2 van zelfde artikel aan het gezinshoofd de bevoegdheid toekent, zelf die moedertaal te kiezen en aan te duiden; dat de gemeentelijke besturen van Groot-Brussel, toen het op uitvoering der wet aankwam, dezen gezinshoofden naar hun beslissing in deze gevraagd hadden; dat de uitslag daarvan echter te erbarmlijk was om er staat op te kunnen maken; dat men dus, tot verdeelen in Vlaamsche en Waalsche klassen, zijn toevlucht had moeten nemen tot de algemeene volkstelling van 1910; dat het verhoudingen aan het licht gebracht had, die....

Maar laten wij met orde te werk gaan.

Onder de voorsteden van Brussel zijn er, die overwegend Vlaamsch, andere die overwegend Fransch zijn. De Zuidelijke suburbs verkeert in het tweede, de Noordelijke in het eerste geval; al dient opgemerkt dat de geographische ligging veel minder invloed op de gebruikelijke taal heeft, dan den maatschappelijken stand der bewoners. Waaruit men afleiden kan: Brussel is over 't algemeen Vlaamsch; de rijkeluiswijken alleen zijn overwegend Fransch. Ziehier trouwens cijfers: in de agglomeratie-Brussel hebben zich als Vlaamsch-sprekend in 1910 aangegeven 356,471 inwoners, tegenover 411,499 die als gewone omgangstaal het Fransch

[p. 390]

(of eene andere taal) opgaven. Ruim drie-vierden erkende Vlamingen dus; terwijl slechts in Brussel, Elsene, Etterbeek, Schaerbeek, Sint-Gillis, Sint-Joost-ten-Oode en Vorst, om de twee aangegeven redenen, meer Fransch- dan Vlaamschsprekers zijn, en in al de andere voorsteden de laatsten in hooge mate de bovenhand hebben. De verhouding der schoolkinderen is op weinig na deze der inwoners in 't algemeen; zij wordt grooter ten voordeele van de Vlaamsche kinderen, als men - en op goede gronden - onder dezen de leerlingen rekent der klassen waar de voertaal gemengd is, zooals er in sommige gemeenten nog bestaan.

De billijkheid eerst, de toepassing der nieuwe wet in de tweede plaats, komen nu eischen dat het aantal Vlaamsche klassen in verhouding weze met het aantal Vlaamsche leerlingen. Is dit het geval? In Groot-Brussel zijn er 870 Fransche klassen, tegen 463 Vlaamsche; voegt men bij de Vlaamsche klassen de gemengde (245), dan komt men tot een proportie, die inderdaad nogal goed overeenstemt met het algemeene bevolkingscijfer (ruim drie-vierden).

Deze cijfers zijn echter bedrieglijk, en ik bewijs het u.

De overwegende Vlaamsche voorsteden doen, het dient gezegd, doorgaans in zake voertaal hun plicht. Ik ga verder en zeg: de meeste dezer voorsteden begrijpen, dat de lagere school eene volksschool is; dat algemeene cijfers in opzicht taal nog geenszins kunnen gelden voor de schoolbevolking; dat de verfranschte burgerij hare kinderen meestal niet naar de lagere gemeenteschool stuurt; dat het Vlaamsche volkselement aldus stijgt naarmate het Fransche burgerelement vermindert. Zoo hebben wij te Ukkel, waar 11,240 Franschsprekers tegenover 15,739 Vlaamsch-

[p. 391]

sprekers staan, 37 Vlaamsche + 32 gemengde klassen, tegen slechts 18 Fransche. Ik wil u met al die cijfers niet vermoeien; gij zult u dus tevreden stellen met de wetenschap, dat hetzelfde geldt voor Watermael-Boschvoorde; en merkt er, bid ik u, bij op, dat Ukkel als Boschvoorde aristocratische voorsteden zijn, waarvan de dito jeugd meestal scholen in de stad-zelf bezoekt.

Hoe heelemaal anders gaat het toe in de gemeenten, die, blijkens de statistiek eerder Fransch zijn! Daar hebt gij, om te beginnen, de stad Brussel-zelve, Brussel-als-afzonderlijke-stad telt 79,223 Vlaamschsprekers tegenover 97,850 Franschsprekers; ik wil niet nagaan hoeveel Vlamingen zich onder deze laatsten bevinden: ik stel alleen vast dat, van de algemeene bevolking, weêr ruim drievierden als Vlamingen wenschen behandeld te worden. En nu zou het logisch zijn, nietwaar, dat op de gemeentescholen minstens ruim drie-vierden der klassen Vlaamsch waren? Hoewel, ziehier de welsprekende cijfers: men telt te Brussel vijfhonderd-en-dertien Fransche klassen tegen vier, zegge vier, Vlaamsche. In Sint-Gillis maken de Vlamingen ruim één-derde der bevolking uit: men vindt er 141 Fransche klassen, en geen enkele Vlaamsche. Meer dan een-vierde der bevolking van Sint-Joost-ten-Oode is Vlaamsch: er is geene enkele Vlaamsche klas op een totaal van 71. Vier-vijfden haast van Schaerbeek bestaat uit Vlaamsche inwoners: zij beschikken over zes klassen tegen 177 voor de Franschsprekers. En in de andere meer-Waalsche voorsteden gaat het niet beter. Integendeel!

Het gevolg is dubbel: de meeste Vlaamsche kinderen blijven van onderwijs in de moedertaal verstoken, hetgeen zooveel wil zeggen als dat zij niets begrijpen van

[p. 392]

al wat men hun onderwijst; waar dit niet het geval is, en de kinderen dus les krijgen in de eigen taal, zijn in vele gevallen de klassen overvol; een gemiddeld cijfer is: 19 leerlingen per Fransche klas tegen 35 per VLaamsche; in hoeverre dit het onderwijs bevorderlijk is, laat ik aan uw oordeel over.

Gelukkig eischt de nieuwe wet, dat daar verandering in kome; de verandering zal vèr strekken; zij zou ongetwijfeld nog grooter zijn, indien meer-bevoegden dan het gezinshoofd beschikking hadden over de te gebruiken voertaal.

Die verandering zal, voor Groot-Brussel, tevens moeilijk zijn. En niet zoozeer nog door het feit, dat men tallooze Vlaamsche klassen bijmaken moet, maar omdat men gebrek aan leerkrachten heeft en ook in de naaste toekomst hebben zal.

Als een jongeling of een meisje naar de officieele kweekschool voor onderwijzers of -sters wil, wordt hij (zij) voor de keus gesteld: Vlaamsch of Fransch regiem. Nu heeft hij (zij) gemeenlijk eene Fransche lagere school doorloopen, zelfs al kenden zijne (hare) ouders geen woord Fransch, en juist wel omdat zij alleen hun Vlaamsch spraken. Hetzelfde voor de middelbare school. De (geheel vrije) keus voor de normaalschool valt dan niet meer te betwijfelen. En zoo komt het dat wij gebrek lijden aan Vlaamsche leerkrachten, en dit nog enkele jaren duren kan.

Ook dat zal, het spreekt van-zelf, verbeteren: de kandidaat-onderwijzers zullen er immers rechtstreeks profijt bij hebben, Vlaamsch regiem te volgen. Het kan trouwens niet anders, of ook hier zal de wet moeten ingrij-

[p. 393]

pen. Intusschen is het treurig voor de leerlingen-zelf der Normaalscholen. En ik heb er een doorslaand bewijs van. Dit jaar meldden zich, ter aanvaarding tot den eersten jaargang van de Staatsnormaalschool voor meisjes te Brussel, een aantal postulanten aan. Deze voor de Vlaamsche afdeeling, weinig talrijk, werden alle toegelaten, voor zooverre zij bij examen hadden voldaan. Van de andere, die in de Fransche afdeeling wenschten opgenomen te worden, slaagden er bij de zestig; er was echter slechts plaats voor veertig; de twintig andere meisjes, die naar blijk van haar examen, even bekwaam als die veertig waren, verliezen dus, gedwongen, heel een jaar; tenzij ze verkozen de leergangen te gaan volgen van eene vrije normaalschool, of van eene Staatsnormaalschool in de provincië - hetgeen, onder de tegenwoordige omstandigheden, uitgesloten is.

Gij ziet dat de nieuwe wet ook hierin verandering eischte: die verandering zal noodzakelijk ieder ten bate zijn, die van goeden wil en van goeden dunk is.

N.R.C., 9 November 1915.