Verzameld journalistiek werk. Deel 8. Nieuwe Rotterdamsche Courant februari 1915 - maart 1916

[p. 384]

Naar achteren en naar voren

Brussel, 30 October.

Het gebrek aan ‘stof’, vermenigvuldigd door de zucht naar vluchten, ver weg van de tijden die ons beheerschen, heeft mij doen grijpen naar wat ik tot bij nadere omschrijving het Verleden zal noemen. Wie zou dat trouwens niet met welgevallen doen, op dezen vierhonderd-drie-en-vijftigsten oorlogsdag? Het moge de verontschuldiging zijn voor mijn gebrek aan actualiteit, - dat u weldra blijken zal veel minder een gebrek aan actualiteit te wezen, dan gij misschien dacht.

Ik heb dan gegrepen naar het Verleden, zooals het zich den modernen mensch voordoet: in boekvorm namelijk. En onder de boekvormen, die zich in deze voordeden, ging mijn grijpen meer bepaaldelijk naar een reeks aardige, Marokko-leeren bandjes van bescheiden, weze het ook smaakvol formaat, verguld op sneê, en die de nieuwsgierigheid plegen te prikkelen van al wie mij bezoeken. De reden van dit laatste ligt niet aan opschrift op rug of plat van de deeltjes: geen handverguldsel dat er een titel ingestempeld heeft, geen vermelding van inhoud of schrijver; hoogstens een jaartal, dat zelfs soms te ontbreken komt. En dat is juist het aandachtwekkende: het, ook soms-ontbrekende jaartal. Want deze boekjes zijn mijne notaboekjes, jaar aan jaar samengerijd zooals dag aan dag bijgehouden; waarin hooger-gemelde en gretig-onbescheidene bezoekers de annalen mijner ziel, het zorgvuldige journaal mijner aandoeningen in vermoeden; maar die anders niet bevatten dan den titel der ‘brieven’, die ik sedert

[p. 385]

tien jaar naar deze courant ter opname stuur, mitsgaders de vermelding van daarmede in betrekking-staande bijzonderheden, waar ik alleen iets aan heb.

Ik heb dus naar jaarboekje-1913 gegrepen (waarom niet naar jaarboekje-1914, ligt nogal voor de hand), en onderzocht hetgene, waar wij het in October 1913 wel over hebben konden. Dat onderzoek nu ging wel niet zondor angst: wat konden wij ons soms, in die verre tijden, om beuzelarijen warm maken, ons vergasten aan de onbeduidendste voorvalletjes, ons inspannen voor den wagen der ledigste ijdelheid! En wat is het thans alles veel gewichtiger! Maar tevens, nietwaar, hoe vermoeiend en weinig-verkwikkelijk ook; zoodat het minste van voor den oorlog er weldadig-kalmerend en -verfrissend bij wordt, en de zwaartillige ernst van het oogenblik gaarne gaat liggen bij 't kinderachtige van vroeger, waar wij ons om ergerden of vermaakten.

Het toeval, trouwens, dient mij ditmaal voortreffelijk. Neen, het was geenszins kinderachtig, datgene waar wij ons, twee jaar geleden, om dezen tijd van 't jaar aan interesseerden. Het was zelfs - neem mij niet kwalijk - voor ons, Belgen, minstens even-belangrijk als deze oorlog. Het ging om onze toekomst, om iets dat onze toekomst met meer zekerheid voorbereidde en verzekerde dan welke oorlog- of staatkunde ook. Wij bespraken, namelijk, de nieuwe wet die eindelijk in ons land leerplicht invoeren zou; de discussie, op 14 October 1913 begonnen, zou tot na de Nieuwjaarsvacantie duren - tot in Mei n.l. -, en was de gespannendste, en ook wel ernstigste die wij hadden gekend sedert deze, waarbij dienstplicht algemeen en op voor-ieder-gelijken voet werd voorgeschreven; zij bewoog

[p. 386]

zich op een vlak van leerlingen en beginselen, waar zij nu en dan wel eens van aftuimelde (de Belgen zijn geen ideologen, en de Belgische volksvertegenwoordigers waren het wel eens in den slechten zin), doch waar ieder thans al de beteekenis, in heel hare breedte, van inziet. En des bedank ik dat merkwaardig-bijdehandsche toeval, hetwelke er mij zoo voortreffelijk in helpt, verleden aan heden, en zelfs, eenigermate, aan de toekomst te knoopen.

Want gij zult u herinneren, nietwaar, dat bedoelde wet van 1913-14 eerst onder Duitsch beheer in werking trad. Het bevoegde ministerie hield zich druk met het voorbereiden der toepassing ervan bezig, toen de oorlog uitbrak. De wetstekst was ondubbelzinnig: bij heropening der lagere scholen, in September, zou het princiep van den leerplicht in werking treden. In 1914 kon dat niet. Maar in 1915 aarzelde de Duitsche gouverneur-generaal niet langer; zooals geschreven stond, geschiedde. En nu reeds hebben wij statistieken, waarvan wij, beeldsprakerig, de eerste vruchten der Belgische schoolwet plukken, mitsgaders de aanwijzing harer duidelijkste gebreken.

Verwacht niet, bid ik u, dat ik, zij het zelfs in de hoofdlijnen, herhalen ga wat ik u over het onderwerp schreef in de dertig of veertig brieven, waarin gij, voor maanden, de Kamerbespreking weerspiegeld kondet vinden. Niet dat ik er onverschillig aan geworden zou zijn: ik voel mij zoowaar verjongd bij de herinnering aan den weldadigen strijd van toen, aan de ergernis en de desillusie die hij menigeen bezorgde, aan het gevoel van onvoldaanheid dat den einduitslag bij velen naliet. Ja, het blijde vuur van den strijd ontwaakt weêr in mij, als ik even denk aan de eigene toenmalige misnoegdheden. Maar dit

[p. 387]

alles is voorbij: wij willen, wij moeten het laten rusten, omdat wij weten dat alle vergissing zal eindigen met erkend te worden, en te worden goedgemaakt. - Des stap ik met welgevallig vertrouwen uit den hortenden en stootenden boemeltrein van de wetsvoorbereiding, die op zulk ongewone wijze zijne bestemming bereikte, om den wagen te bestijgen, die ons, door alle etappengebiete heen, naar 's lands geestelijke toekomst leidt.

- De wet van 19 Mei 1914 voert dus leerplicht in. Ik wil niet nagaan of de maatregelen tot bekrachtiging en bewerkstelling van dit beginsel voldoende zijn: deze sancties zijn in de wet hoofdzakelijk moreele sancties, waar in de tegenwoordige omstandigheden moeilijk eenige uitwerking kan van worden verwacht. Welke kantonrechter b.v., voor denwelke dit of geen weigerig maar arm gezinshoofd zou worden gedaagd ter verantwoording van het schoolverzuim zijner telgen, zou niet aarzelen dezen tot de reglementaire boete te veroordeelen? En hoeveel bijkomstige omstandigheden kunnen aan den heerschenden toestand niet ontleend en geweten? - Het was dus al heel moeilijk, thans naleven van beginsel der wet bij het eigenlijke volk te doen eischen; toen men er echter te Brussel het volgende op vond: de volkssoep zou worden onthouden aan de ouders, die verwaarloosden of weigerden hunne kinderen naar school te sturen, en zelfs wanneer, uit de overgelegde schoolnota's zou blijken dat de vlijt of het gedrag dier kinderen onvoldoende is. Het middel is, ik geef het toe, een beetje brutaal, een beetje al te Lakedaimonisch. Voor 't oogenblik wil ik ook niet nagaan, of het te billijken is door de wet-zelf, al is ontegensprekelijk de vrijheid, aan den huisvader in deze gelaten, veel te groot,

[p. 388]

de kontrool van de overheid veel te gering de straf voor weigering of verzuim veel te zacht. Dat men tot zulk middel zijn toevlucht nam zal trouwens wel eene reden hebben, al is die reden misschien niet meer dan onschuldige straat-looperij. Die dan echter reeds op onbegrip of zorgeloosheid der ouders wijzen, en amendatie der wet rechtvaardigen zou.

Vrijheid van het gezinshoofd: zij werd nog ruimer gelaten bij de keus der landstaal, waar het kind zijn onderwijs in ontvangen zal. - Onafhankelijkheid is de grondslag van het Belgische samenleven, onafhankelijkheidszin het duurste bezit van den Belg. Het schenkt echter geen gezag inzake paedagogie, en kan willekeur worden bij 't vaststellen van de taal waarin men zijn kind wenscht opgevoed te zien. In eene stad als Brussel vooral, waar steeds stambewustzijn eerst in den zucht naar standsverbetering, daarna in cosmopolitisme ten onder dreigt te gaan, meent de, doorgaans zeer weinig ontwikkelde familievader-uit-het-volk dat het belang van zijn kind een Fransch onderwijs eischt. Zoodat, inzake onderwijs, de statistieken omtrent moedertaal, opgemaakt naar de aangaven van zulke gezinshoofden, van minder dan betrouwbare beteekenis zijn. Nu heeft men, met het oog op de toepassing der nieuwe wet, een telling ondernomen naar dewelke verdeeling in Waalsche en Vlaamsche leerlingen te Brusselen-voorsteden zou geschieden. Die telling bleek echter zoo gebrekkig, dat men zijn toevlucht ging nemen tot de groote volkstelling van 1910. En daaruit zouden, voor het schoolwezen van dit gebied, dingen blijken die...

Die dezen brief tot in het oneindige verlengen zouden, en waar ik deshalve in mijn volgend schrijven op terugkeer.

N.R.C., 8 November 1915.