Verzameld journalistiek werk. Deel 8. Nieuwe Rotterdamsche Courant februari 1915 - maart 1916

[p. 379]

Soldaat?

Brussel, 24 October.

Er valt ons daareven een geweldige steen van het hart. En ziehier aard en gewicht van denzelven.

Ik vertelde u dat verleden week gouverneur-generaal baron von Bissing aan al de Belgische soldaten die zich op het bezette grondgebied verborgen hielden, bij plakbrief had laten weten, dat zij zich binnen den vier-en-twintig uren hadden aan te geven op poene van de allerergste straf. Voldeden zij echter aan het verzoek, dan verviel die straf, en zelfs alle andere straffen, en men zou er zich mede vergenoegen de delinquenten als krijgsgevangenen naar Duitschland te sturen. De maatregel trof doel: het aantal oud-strijders overtrof de stoutste verwachting, en zelfs het duizendtal. Aldus meldt ons het Duitsche bestuur-zelf, dat er zijne voldoening over uitdrukt, en een nieuwen bedenktijd vaststelt voor dezen die nog mochten aarzelen.

Dat respijt is welkom. Niet omdat ik vrees dat nog ettelijke Belgische verduikelingen aan de verlokking der Duitsche reis een gevaarlijken weêrstand zouden bieden. Maar omdat ik in Brussel-en-omtrek, ‘Gross-Brüssel’ als gij verkiest, heel wat treffelijke luyden ken, grossiers en hemdeknoopfabrikanten, advokaten en goudleêrdrijvers, hôtelbouwers en woekeraars, die in feite ook tot het sedert 4 Augustus 1914 strijdende Belgische leger hebben behoord, en niet heel goed weten, of dat niet nog steeds het geval is: ik bedoel de leden der schutterij, burgerwacht ofte ‘garde-civique’.

[p. 380]

Gij herinnert u ongetwijfeld dat, toen, omstreeks boven-gemelden datum, de mobilisatie voltooid was, de ‘garde-civique’ werd opgeroepen tot verdediging onzer haardsteden, tot het opwerpen van verdedigingswerken om de bedreigde steden heen, en in een woord tot al wat men pleegt garnizoensdienst te noemen. En zij deed het, de ‘garde-civique’, op uitnemende, zij het dan ook ongegeneerde wijze. Zij deed het gewetensvol en - in letterlijken zin - op pantoffels. Het werd, voor vele leden dezer Hermandad, na weliswaar den aanvankelijken wrevel om de stoornis in de zaken-van-den-dagelijkschen-broode, iets als een genoeglijke vacantie; Charleroi en Gent werden naar Brussel overgeplaatst, zonder dat die manschappen daar blijkbaar graten in vonden. En zelfs de jongeren, dezen van den ‘eersten ban’, die meer technisch-militair werk, als aanleggen van loopgraven en het nachtelijk optrekken van de wacht te verrichten kregen, klaagden niet: het was nieuw, het was vaderlandslievend, het gebeurde bij prachtig weêr, en niemand dacht dat het meer dan een paar weken duren zou.

Toen echter dat eerste paar weken verloopen was; toen namelijk op 19 Augustus 1914 in den laten avond 't gerucht tot aan onze ooren kwam, dat een Duitsch leger vóór de poorten van Brussel lag en 's anderendaags de hoofdstad zou binnenrukken, dan zonk aller waan en hoop in derzelfde schoenen, en men zag den overweldigenden ernst van den toestand in. Dien avond vergeet ik nooit: hoe ineens voor het stationsgebouw de ‘garde-civique’, tweeden ban, vereenigd en na een korte toespraak ontbonden werd; terwijl men den eersten ban onverwijld verzond naar plaatsen, waar men hem beter gebruiken kon. En de ouderen, de tweede-

[p. 381]

ban-mannen, die het zich zoo gemakkelijk hadden gemaakt bij trouwens stipt-nageleefde burgerplichten, zij morden ditmaal: waarom mochten zij, naast de jongeren, het vaderlandsche grondgebied niet helpen verdedigen; waarom belette men hun te gaan vechten voor vrouw en kinderen, na ze al dien tijd afgehouden te hebben van den arbeid, die het gezin voeden moest?... Dien avond, toen ik, na middernacht, op de tram met enkele van die burgerwachten naar huis reed, heb ik voor 't eerst in mijn leven de diepte van vaderlandsliefde beseft, en dat ze de hardste korst van egoïsme en scepticisme te doorboren weet.

- Dezen van den tweeden ban waren dus ontslagen, ontbonden, geborgen. Later zouden zij zich wel nog op vaste tijdstippen bij de Duitschers aan te melden hebben, maar dat was niet meer dan een administratieve maatregel zonder aan den lijve merkbare gevolgen. Dezen echter van den eersten ban, de wachten beneden de twee-en-dertig jaar, waren opgetrokken, deden nu echten soldatendienst, vochten nu meê. Men hoorde wel van eenige verwarring hier en daar (en hoe goed was die niet te billijken!); maar men hoorde ook van echte heldendaden, van bijzonder knap en moedig werk van die ‘garde civique’, en het vervulde ons met fierheid. Deze burgers wisten wat zij te verdedigen kregen, en zij deden het naar hun beste vermogen. Het belette helaas de verdere invasie niet: na den val van Antwerpen, betoonde de ‘garde civique’ haar moed en hare echte kunde vóór Gent; toen moest ze wijken naar zee toe; eindelijk werden ook de mannen van den eersten ban ontbonden en naar huis gestuurd. Velen nu gaven zich bij het eigenlijke leger aan: intellectueelen vooral, die beter dan alle anderen wisten waar het om ging. De anderen keerden,

[p. 382]

zoo goed het ging, soms na koddige avonturen, en geen enkele op rationeele wijze, naar eigen haard en bezigheid terug, - bezigheid die ze, mits de formaliteit van het geregeld presentielijsten-teekenen, onverstoord voort ging zetten... tot daar opeens het bevel van baron von Bissing over onverwijlde aanmelding der Belgische soldaten werd aangeplakt.

Onmiddellijk rees nu de vraag: behoort een burgerwacht, die werkelijk meegevochten heeft, hoewel ontslagen, nog tot het Belgische leger? Met andere woorden: kon het ontslag tegenover de Duitschers als een definitieve afzetting gelden?

Ik ben geen ‘garde-civique’, en heb mij de zaak niet heel erg aangetrokken. Maar anderen wél die, al werden zij van hoogerhand vermoedelijk gerustgesteld, niettemin heel wat tijd hebben verloren om het bij die hoogerhand te gaan vragen. Nu echter hebben wij eene oplossing, eene verrassende oplossing, eene onwraakbare oplossing, die de eigenlijke beslissing brengt. En die beslissing luidt: een burgerwacht is geen soldaat, wat hij ook in dezen oorlog onder de wapenen hebbe verricht.

Ziehier hoe wij dit geruststellende nieuws te vernemen komen: er is dezer dagen voor de rechtbank van eersten aanleg eene zaak aanhangig geweest, waar ik u de bijzonderheden, en zelfs de aanleiding van spaar; waarin echter beklaagde zijne verdediging grondde op het feit, dat hij ‘garde civique’ was, wat reden kon zijn tot afwijzen van den tot hem gerichten eisch. Waarop nu de rechtbank antwoordt: de Grondwet, art. 123, acht eene wet noodig tot mobilisatie van de burgerwacht; in Augustus 1914 heeft geene enkele wet de burgerwacht gemobiliseerd; in wette

[p. 383]

behoort dus geen enkele ‘garde-civique’ tot het leger en kan dus niet als soldaat van dat leger worden aangesproken of vervolgd.

Het is, gij begrijpt het, eene verademing. Al zal zich nu misschien menige burgerwacht afvragen, in welke hoedanigheid hij dan wel meêgevochten heeft.

N.R.C., 30 October 1915.