Verzameld journalistiek werk. Deel 8. Nieuwe Rotterdamsche Courant februari 1915 - maart 1916

[p. 375]

Kunst te Brussel

‘Salon d'Automne’

Velen onder de Brusselsche intellectueelen - geestelijke arbeiders, hoogere ambtenaars, letterkundigen of eenvoudig ‘lettrés’, die met meer of minder regelmatigheid in een paar vaste lokalen sedert den oorlog elkander plegen te ontmoeten - velen onder dezen was het opgevallen, hoe luchthartig plastische kunstenaars in het algemeen en schilders in het bijzonder, eenmaal de eerste geweldige verschrikkingen achter den rug, op de gebeurtenissen schenen te reageeren. De geleerden, geschokt in de gewoonten, in de discipline, in de afgebakende gedraging van het zeer aparte wereldje, dat geen ontucht duldt, van hun vak: de dichters en schrijvers, tot in de geheimste roerselen ontredderd van de, bewuste of onbewuste, wereldbeschouwing waar hun werk de klare of duistere, moedwillige of argelooze weerspiegeling van is; de staatkundige en oeconomist, die utopie ineens tot noodzakelijkheid zagen worden, en wet tot onmogelijkheid; de eenvoudige kunstminnaars zelfs, die zich zeer gevoelig gestoord bevond in zijne genieting en er nu eerst de volle levensbeteekenis van inzag: zij merkten, en haast met ontsteltenis, vele plastici zich over de omstandigheden heen wisten te stellen, hoe vrij zij er boven uitrezen, hoe volkomen-onafhankelijk ervan hun gauw- en als met-haast-hernomen werk weldra bleek te zijn. Men wist hoe kommervrij zij doorgaans hun leven vermogen in te richten; men vernam weldra dat de behoeftigen onder hen niet zonder vrijgevigheid geholpen werden; en verder vond hun werk- en expositielust de ver-

[p. 376]

ontschuldiging der noodzakelijke broodwinning. Maar het kon de verwondering niet temperen om, de door-niets-te-storen-en-onaantastelijkheid verklaren van een schilderschap, waar, na korte maanden reeds, geen gruwel, hoe ze den artiest ook een oogenblik met afgrijzen vervulde, geen vernedering, hoe diep ze hem moest grieven, geen hoop, hoe hij er meer dan wie bij openging, dieper en ingrijpend vat op bleken te hebben. Zulke oppermacht, zulke tirannij van bloot het zintuig - want hoe anders dan uit dwingelandij van het niet-redeneerende, alleen opvangende en gevoelige-aandacht-eischende oog, de verleiding tot lustig werken verklaard bij menschen die noch dommer, noch egoïstischer zijn dan anderen? - zulk gebod der onmiddellijke sensibiliteit mocht wel verbazen, en deed het te meer toen men zag, aan het tentoongestelde, dat de omwentelende en omwoelende gebeurtenissen blijkbaar zonder storen aan 't gemoed der kunstenaren voorbij waren gegaan.

Weliswaar vergat men erbij, dat het geziene in expositiezalen of op ateliers niet was dan werk, doorgaans voor den oorlog ontstaan, en onder den oorlog niet dan, met de verkregen handigheid, die ook wel buiten de aandoening kan, voltooid. En men had ongelijk, het niet op te merken. Want daar hebben wij nu het ‘Salon d'Automne’, eene ongehoorde en ongeordende, haast-smakelooze en vast-ongelijke opeenstapeling van doeken en beeldhouwwerken, die wél een dieper-gaanden invloed van den oorlog op kunstenaars-gemoederen bewijst, en waar ik heel zeker over zwijgen zou, indien ik er geen gelegenheid aan had om onze schilders en beeldhouwers in veler oogen tegen de beschuldiging van lichtzinnigheid te rehabiliteeren.

[p. 377]

Zeker is het wel het slechtste ‘salon’ dat wij in jaren te Brussel gehad hebben. Als door mekaar gegooid, zonder oog voor samenstelling, zonder gevoel voor verlichting, hangen de doeken het één boven het ander, als op een veiling of in een bazar. Waren dat nu allemaal goede schilderijen, er zouden er veel te veel zijn, en veel te slecht voorgesteld, om ze te kunnen genieten. Er zal hier, niet meer dan een plaatsingscomité, een aanvaardingsjury werkzaam geweest zijn: men verwachtte echter blijkbaar veel te veel van waardigheidsgevoel en zelfkritiek der inzenders. Zoodat de slechte uitstalling, die ze niet te redden vermag, bij slechten indruk op den toeschouwer het meestal nog afleggen moet bij de bedenkelijke hoedanigheid der... ik ging zeggen: de waar. Want dat, bij sommige exposanten, de mercantiele zijde van het ten-toon-stellen den voorsprong op de artistieke heeft: het is misschien onbewust, maar niet te minder in het oog vallend, - en in deze treurige tijden te billijken.

Ik zou dan ook, ik herhaal het, over dit ‘salon’ gezwegen hebben, dat ons zoo weinig-verkwikkelijk voorkomt, en de troostende rol, die het spelen kon, op zulke ongelukkige wijze vervult, - ware het niet dat naast vele onbeholpen beginnelingen en ongeneeslijke middel-matigheden, een aantal bekende en geliefde schilders - enkelen kan men meesters noemen - eveneens ingezonden hebben, en dat het van hun getoonde werk uit de laatste maanden is. Werk dus ditmaal, onder den oorlog ontstaan en uitgevoerd, en dat een maatstaf is van den invloed dien de oorlog op hen gehad heeft. En nu kan men onmiddellijk zien en zeggen: de intellectueelen die onze plastici van luchthartigheid en lichtzinnigheid beschuldigen hebben

[p. 378]

ongelijk gehad; schilders en beeldhouwers mogen, meer dan andere geestelijk-levenden, de macht der gewoonte en den eisch van het geoefende zintuig hebben ondergaan; als vrouwen, zullen zij hebben toegegeven aan wat in het dagelijksche leven als onafwendbaar en onverloochenbaar het meeste aanlokt: hun gevoelsbodem is er echter niet minder mat, hun fantazie is er niet minder loom, hun verveling is er niet minder klaarblijkend op geworden, dan b.v. bij de dichters het onmiskenbaar geval is. Zij hebben meer dan deze laatsten gewerkt. Het is misschien omdat een echt plasticus buiten zijn werk niet kan: in de vacantie niet, en op reis niet, - en ook niet in oorlogstijd. Maar in oorlogstijd is hun werk, zonder dat zij het allicht zelf weten, slechter dan in vredestijd. Quod erat demonstrandum....

Aan het ‘Salon d'Automne’ is eene liefdadige tombola toegevoegd. Eene dure tombola: twintig frank het lot. Maar: ‘à tout numéro on gagne’. En nu moet ik zeggen: de honderden krabbels en schetsen, vlugge annotaties en scherpe impressies of zorgvuldige détail-teekeningen en schroomvallige voorstudiën, hebben mij heel wat meer geboeid dan wat het ‘Salon’-zelf mij toonde. En daarom kan ik de Nederlanders, die in Brussel verblijven, niet genoeg aanzetten, aan deze loterij deel te nemen: men wint altijd, en de twintig er aan bestede franken brengen zoo goed als zeker minstens hun vijfvoud aan aesthetisch genot en aan feitelijke waarde op.

N.R.C., 28 October 1915.