Verzameld journalistiek werk. Deel 8. Nieuwe Rotterdamsche Courant februari 1915 - maart 1916

[p. 340]

Opnieuw: wederopbouw
II

Brussel, 30 September.

Er zijn, volgens Duitsche cijfers die zeer zeker niet overdrijven, in België niet minder dan zes en twintig-duizend huizen onder den oorlog ‘zerstört oder beschädigt’, als men er wel te verstaan het tegenwoordig oorlogsgebied (alles dus wat ten Westen van Gent ligt) buiten laat, waarvan men zich de verwoesting heel goed kan voorstellen. Uitgedrukt in percenten, hebben de provincies Namen en Antwerpen vier tot vijf huizen op honderd geleden; in andere provincies daalt het cijfer tot vier t.h., elders gaat het van een half tot één en driekwart t.h. Aldus voorgesteld, schijnt dat nog zoo heel veel niet te zijn; in werkelijkheid is het echter ontzettend, omdat het beteekent, niet dat men om de honderd huizen er één tot vier of vijf vernield heeft, maar dat gansche stadswijken, ja, zoo goed als geheele steden (Dendermonde b.v.) er door plat werden gelegd. Het is het heropbouwen van voornamelijk deze wijken en stadsdeelen, die aan het vaderland nieuw aanschijn moeten geven. Dezen, die met nieuwsgierigheid naar den nieuwen aanblik der steden en dorpen uitzien, hebben van nu af aan stof genoeg tot het zich vormen van een denkbeeld hieromtrent. Al vrees ik dat dit denkbeeld vooralsnog vaag zal blijven, in zijne deelen wel eenigszins tegenstrijdig. Feitelijk hebben alleen degenen, die rechtstreeks in den wederopbouw betrokken zijn - meer bepaald de Belgische regeering en het Duitsche General Gouvernement - misschien een juist

[p. 341]

inzicht in de gedaante van het België der toekomst. Ik zeg: misschien; want gij zult straks zien, dat er van officieel-Duitsche zijde uiteenloopende meeningen worden voorgestaan. En verder zijn daar natuurlijk tal van bouwmeesters, die, op grond van trouwens uitmuntende beginselen, een goed deel van hunne wenschen reeds voor werkelijkheden houden. Den leek echter, den goeden burger, die niet meer verlangt dan een gerieflijk huis in een prettig stadsdeel: dien wemelt het vooralsnog voor de oogen, als hij zich in het beschouwen van het België-van-morgen komt te verdiepen.

En dat is nogal goed te begrijpen. Want, wendt hij zich om raad tot de Belgische regeering - en hij doet het natuurlijk in de eerste plaats -, dan krijgt zijne nieuwsgierigheid wel gedeeltelijke bevrediging; deze bevrediging is echter meer van utilitairen dan van aesthetischen aard; daardoor zeer zeker niet gering te schatten, maar onvolledig toch, voor wie nu eenmaal weten wou hoe, b.v. na den oorlog de Statiestraat van Leuven er uit gaat zien. Voor zoover wij immers de inzichten van de Belgische regeering hebben mogen vernemen, beweegt zij zich in de eerste plaats op het gebied der openbare wegenis eenerzijds, op dat van bouwrecht anderdeels. En dit is, het dient erkend, bij wederopbouw hoofdzaak. Niet alleen bestaat thans de gelegenheid den wederopbouw naar de eischen van hygiëne en verkeer in te richten: het komt er op aan, de openbare machten in deze te wapenen tegen alle willekeur. Het is heel mooi, de nieuwe rooiingsplannen, die vast-ongewenschte maar in deze per slot van rekening welkome gebeurtenissen hebben mogelijk gemaakt, te gemeenen goede te ontwerpen; men moet echter tevens bij machte

[p. 342]

worden gesteld, ze uit te voeren tegen elken slechten wil in. Daarom dient, zoo voor staat als voor provincie en gemeente, het princiep aangenomen der onteigening-te-algemeenen-nutte van alle gronden, perceelen en panden, die binnen de nieuwe rooiingslijnen mochten liggen. Daarom dient verder het contrôlerecht op het bouwen van elk huis afzonderlijk en van heele huizengroepen vergroot en eveneens als beginsel gesteld. Nog onlangs heeft de ‘Chambre syndicale des architectes de Belgique’ zich tot de gemeenteraden gewend met het verzoek, geen toestemming tot bouwen te verleenen, dan wanneer de overlegde ontwerpen onderteekend zijn door een gepatenteerd bouwkundige. Die maatregel beantwoordt aan eene noodzakelijkheid. Maar hij is onvoldoende, en dat schijnt de Belgische regeering eveneens in te zien. Waar zij tevens haar gezag schijnt te willen doen gelden: in zake arbeiderswoningen. Hier was al heel wat voor gedaan: nieuwe stedeaanleg laat echter nog heel wat uitbreiding der heerschende wetgeving toe.

Slechts in een enkel geval beweegt de Belgische regeering (die trouwens niet dan na afloop van den oorlog wil optreden) zich meer bepaald op aesthetisch gebied, en dan nog alleen zijdelings. Zij wil namelijk van geen puinen weten, die ze ongewenschte herinneringen aan smartelijke gebeurtenissen acht te zijn, en vervangen zal door gedenksteenen op gepaste plaatsen waar de namen op vermeld staan van gesneuvelde soldaten en burgers, en die de vernieling of verwoesting van gebouwen zullen vermelden. Ook General Gouverneur von Bissing wil van geen bouwvallen weten, en heeft, schijnt het, spoedige opruiming van puinhoopen bevolen. Hij wacht het verloop der omstan-

[p. 343]

digheden niet af: hij wil, of wenscht althans, spoedigen wederopbouw, en wel om vier redenen: 1^o. uit liefde voor de schoonheid; 2^o. om tegenstrevers te beletten, op daden van de zoogenaamde Duitsche barbaarschheid te wijzen (ik citeer maar de N.R. Ct. van heden, avondblad B); 3^o. om de werkloosheid te bekampen; 4^o. om de verdreven Belgen toe te laten naar huis terug te keeren.

Gij ziet het: hier komt aesthetiek in de allereerste plaats. En de leek, de eenvoudige burger van daareven, die wenscht zich een concreet denkbeeld te vormen van onze steden, als wij weêr in pais en vreê zullen leven, - de leek zou daar profijt kunnen bij hebben, indien hij van meet af niet stooten ging op de tegenspraak, waar ik het hierboven over had. Uit mijn vorigen brief over ‘Wederopbouw’ weet gij, dat baron von Bissing zijne goedkeuring heeft gehecht aan de inzichten van Karl Rehorst, dien ik erin aanhaalde. Anderdeels herinnert gij u, dat Wilhelm von Bode indertijd officieel gelast werd met het inventariseeren van al wat beschadigd of vernield was. Nu zijn beide raadgevers het blijkbaar oneens, waar het heropbouw van vernielde stadswijken geldt.

Volgens von Bode, in het weekschrift Wieland (zie Tëgl. Rundschau, Berlin 22-7-15), dient desgevallend het oude karakter der stad bij wederopbouw in het oog gehouden; terwijl Rehorst wél het ‘Charakter der örtliche Bauweise’ behouden wil, maar overigens, en terecht, meent, dat elk nieuw gebouw een beeld van eigen tijd moet geven. Naar welks zienswijze nu zal de leek zich schikken? Hij is, vergeet het niet,... een leek. En wat zal hij verder denken van Rehorst's voorstel, Belgische bouwkundigen in Duitschland te laten rondreizen om hun eens te toonen

[p. 344]

hoe men daar moderne steden bouwt! Hij zal terugdenken, de leek, aan het Duitsche gebouw op de wereldtentoonstelling te Brussel, in 1910, waar hij al een heelen tijd voor noodig had om eraan te wennen; en hij zal verder terugdenken aan het Duitsche gebouw op de wereldtentoonstelling te Gent, in 1913, waar hij nooit aan wennen kon, al werd hij honderd jaar....

Dat voorstel van Rehorst is trouwens het gevolg van eene dubbele vergissing: 1^o. hij heeft ongelijk te meenen dat de architekten uit het land van Horta en Hankar niet op de hoogte zouden zijn van de moderne bouwkunst, inzonderheid deze van Duitschland (waar de Vlaming Henry van de Velde als de voornaamste voorlooper ervan geldt); 2^o. het is verkeerd te meenen, dat de Duitsche bouwkunst, die dan toch ook voor een deel op plaatselijke tradities berust - niet alles immers komt er uit Ninive en Mukênai - ooit op het Waalsche, Brabantsche, Vlaamsche bouwkundige karakter kon worden aangepast. Hij schijnt niet te weten, dat wij hier in België de periode van het St. Lucas-archaïseeren allang en voor goed achter den rug hebben, en, na een lastige en ontredderende periode van anarchie, die ons trouwens een meester als Horta openbaarde, een tijd schijnen in te willen gaan, waar de ‘örtliche Bauweise’ een grondslag wordt van overigens zeer moderne bouwwerken. Op voorbeeld, meer der Hollanders, waar zij trouwens inniger meê verwant zijn, dan van Duitschers, die hun al te cerebraal-rationeel voorkomen, geven onze jongere architekten zich-zelf tot opdracht, den geest van streek en volk in de woning uit te beelden. Groote resultaten, ik bedoel: resultaten op groote schaal, hebben zij nog niet dan sporadisch mogen leveren. De weder-

[p. 345]

opbouw van België, die werk zal geven ook aan andere handen dan deze van het Leopoldische en van het archaïseerende tijdvak, mogen bewijzen dat in Wallonië als in het Vlaamsche deel van het land moderne bouwmeesters leven, die den aard begrijpen, en den eisch van het vaderland.

N.R.C., 12 October 1915.