Verzameld journalistiek werk. Deel 8. Nieuwe Rotterdamsche Courant februari 1915 - maart 1916

XX

Brussel, Mei.

Men geraakt er zoowaar niet over uitgepraat. Telkens komt een nieuw feitje, komt een wijziging in de bestaande toestanden er weêr de aandacht op vestigen. Men denkt: nu is alles definitief in orde; morgen wordt het echter weêr anders, - en beter. En het schept een nieuwen levenstoestand, het roept organismen in het leven, die nu nog wel een karakter van voorloopigheid, van vergankelijkheid vertoonen, maar waar wij ons beter en beter op aanpassen, die ons in betrekkelijk zeer korten tijd vertrouwd zijn geworden, en waarvan men, zonder profeet te willen spelen, kan aannemen dat zij, onder meer bestendigen vorm, ook na den oorlog zullen naleven, vooral in groote nijverheidscentra.

Gij hebt geraden dat het weêr maar eens gaat om het voedingsprobleem, in casu dat der voeding van Brussel. Zola vertelde episch van ‘Le Ventre de Paris’: de proviandeering van België's hoofdstad, gelijk zij thans in honderd geledingen bestaat, zou een naturalistischen auteur eveneens stof kunnen leveren voor een zeer boeiend verhaal. Immers, nu wij al die centraliseerende inrichtingen, die proefnemingen van socialisatie zien, vooral wat voe-

[p. 137]

ding betreft, die als uit den grond rijzen en niet alleen nuttig, maar schreeuwend-noodzakelijk werk verrichten, nu krijgen wij zoowaar den indruk, dat Brussel voor den oorlog niet at; ik bedoel, wij zagen Brussel niet eten; voeding was eene private, eene totaal-particuliere zaak, die afhing van eigen smaak en beurs, maar verder volledige vrijheid toeliet. Thans is dat niet meer zoo. Ik spreek hier niet alleen van Volkssoep en Volksrestaurants, waar voor zoo goed als de helft der bevolking van Groot-Brussel eenvormigheid in voeding regel is geworden; ik spreek zelfs niet van het brood, dat van heel het begin van den oorlog voor alleman hetzelfde, - evengoed of evenslecht, - kan heeten: daar zijn nu nog de gemeentemagazijnen, die ons nog wel vrij laten in keus van de waren die wij er koopen, maar niet meer aangaande hoedanigheid van die waren, noch zelfs in de hoeveelheid die wij er ons van wenschen aan te schaffen. En die beperking der onafhankelijkheid, die tevens openbaarheid meebrengt; die publieke gelijkmatigheid in zake voeding der groote stad: het is een hoogst merkwaardig verschijnsel, dat zoowel den literator als den socioloog aantrekt, en niet het minst den psycholoog interesseert, omdat het zooveel nooden voor het eerst in het volle daglicht stelt, zulke ingrijpende veranderingen in de volksziel teweegbrengt, ons voor nieuwe levensvoorwaarden stelt die in hun wezen en gevolgen zoo voor individu als voor gemeenschap van zeer bijzonder belang zijn. Die publieke vereenvoudiging van het voedingswezen: het doet, voor een goed deel, dat wij minder-gesloten, minder in en voor en van ons-zelf leven; wij wéten meer van de algemeenheid en zij meer van ons, hetgeen van lieverlede in de moreele verhoudingen

[p. 138]

wijzigingen brengt. De oorlog, die de noodzakelijkheid der gemeenschap-in-het-verweer schiep tot een levende en bloedwarme volksuiting, brengt ons nu ook tot een, weliswaar nog zeer los en zeer rekbaar, communisme, dat, waar het gaat om hulp in heel veel al te zichtbare nooden, beter dan levensvatbaar: dat hoogst-dringend was geworden.

Waar het een zekere remming van persoonlijke voorkeur of neiging noodzakelijk maakt, een tucht oplegt die onze individualistische aanleg met weêrzin draagt: zelfs de erkenning, dat in zake practische caritas van ons aan gevoel der saamhoorigheid veel mag worden gevergd, belet het niet, dat sommigen een natuurlijken afkeer voelen voor de nieuwe, noodwendige sociale vormen die lengerhand meer en meer levende werkelijkheid worden, hoe dit alles natuurlijk voorloopig zij en zelfs in gewone omstandigheden niet dan onder meer-discrete gedaante mogelijk ware. Die weêrbarstigen hebben trouwens nog steeds de toevlucht van hun eigen kruidenier, zooals heel de burgerij nog steeds bij haar eigen beenhouwer te winkel gaat. Zal dit echter, in zake kruidenierswaren, aldus blijven? Ik bedoel: zullen al dezen, die niet heel rijk zijn, den weg niet leeren naar het gemeentemagazijn? Er bestaat eene dubbele reden om het te gelooven.

Eerste reden: de waren van 't gemeentemagazijn mogen van goede kwaliteit heeten, en - zijn veel goedkooper dan elders. En waar het leven wel tweemaal zoo duur is geworden als het vroeger was, is dat een punt van gewicht. Ten tweede - en het is het nieuwe punt waar ik bij deze uwe aandacht voor vraag -, de gemeentemagazijnen zijn heelemaal niet wat men ervan kon denken; althans: zij zijn het niet meer. In den beginne handelden zij heelemaal

[p. 139]

als een doodgewoon kruidenier: zij kochten en zij verkochten. Er was alleen dit verschil: de winst, die heel gering werd gehouden, ging in de kas van het ‘Comité de l'Alimentation’, ten behoeve van de kostelooze volksvoeding. Nu echter wordt niet meer gekocht: er wordt gekregen. De Amerikaansche ‘Commission’ heeft het zoover gebracht, dat al de eetwaren en andere huishoudelijke benoodigdheden, die wij in de gemeentemagazijnen krijgen kunnen, aan het ‘Comité de l'Alimentation’ gratis en in vollen eigendom geschonken worden. De eenige kosten der magazijnen zijn dus nog slechts: exploitatiekosten. Deze kosten zijn des te geringer, dat de winkels doorgaans, vooral te Brussel-zelf, in gemeente-gebouwen zijn ondergebracht: geen huishuur dus. Wat de bediening betreft: een paar dagen geleden bezocht ik zoo'n lokaal in een aristocratisch stadsdeel, en zag er, kaas aan het snijden en koffie aan het wegen achter lange toonbanken, mijningenieurs en staatsambtenaren staan, die aldus eene nieuwe en nogal-eigenaardige wijze van weldadigheid inaugureeren. Want het spreekt vanzelf: nu de waren niets kosten, men de winkels voor niets heeft, en de verkoopers zich zouden schamen eenige vergoeding te aanvaarden (aldus gaat het in elk geval in vele gelegenheden), gaat de opbrengst van den verkoop, waarvan de prijs natuurlijk laag is gehouden, in haar geheel aan het centrale voedingscomité, en wordt de particuliere liefdadigheid er ten zeerste door verlicht. Immers er doet zich voor: eerst dat men zijn winkelwaren aan goedkoopen prijs krijgt, en tevens daardoor zijn mindergegoede medeburgers op doeltreffende wijze helpt; terwijl men vroeger, buiten de duurte van eigen leven, gestadig lastig werd gevallen om die minder-

[p. 140]

gegoeden in het leven te houden. Wie zou, in zulke omstandigheden, niet naar het gemeentemagazijn gaan?....

Gij geeft mij, natuurlijk, groot gelijk. Maar vraagt mij: Hoe ga ik naar het gemeentemagazijn? Ik acht het een voorrecht, het u te kunnen vertellen.

Gij gaat, met een identiteitsbewijs, naar het gemeentehuis. Aldaar wordt u een kaart ter hand gesteld, een ‘fiche’, zooals gij er al een bezat voor het brood, en waarop het getal van de bij-u-inwonende familieleden en dienstboden geschreven staat. Met die kaart nu moogt gij ééns per week naar het gemeentemagazijn, waar telkens uwe kaart wordt afgestempeld. Van al de waren in voorraad kunt gij er een hoeveelheid krijgen, die bepaald wordt door het getal huisgenooten. Die hoeveelheid beantwoordt zooveel als doenlijk over een geheele week. Komt men te kort, dan moet men het aan eigen gulzigheid wijten. En trouwens, daar zijn nog de andere kruideniers, die toch ook moeten leven...

Het zijn zelfs, die andere kruideniers, wier bestaan vele menschen vooralsnog van de gemeentemagazijnen afkeerig maakt. Die menschen gaan dan generaliseeren, en, zoo ze sociologisch onderlegd zijn, gaan zij sakkeren tegen gemeentemonopolie. Er doet zich nu echter voor, dat dit waarschijnlijk niet lang duren zal, als het niet reeds heeft uitgedaan. Want men zegt (ik kan het vooralsnog niet bevestigen, maar heb het uit geloofwaardige bron), men zegt dat voortaan de gemeenten in deze zich geheel te onthouden zullen hebben, en bedoelde magazijnen aldus geheel en uitsluitend in handen zullen komen van het ‘Comité de l'Alimentation’, een private onderneming dus. Practisch brengt het natuurlijk geen verandering meê,

[p. 141]

althans voorloopig niet. Theoretisch krijgt het echter wel een andere beteekenis....

Intusschen slooven de dames en heeren van het voedingscomité zich dag aan dag af in steeds ruimere werkzaamheid. Telkens grijpen zij gretig naar nieuwe en verderstrekkende bezigheid. De gezondheidsdiensten breiden zich uit. In een enkel lokaal is reeds een dienst ‘de la suralimentation’ ingericht voor zwangere vrouwen en reconvalescenten. Ik vind zeker wel gelegenheid, daarop terug te keeren.

N.R.C., 2 Juni 1915.