Verzameld journalistiek werk. Deel 7. Nieuwe Rotterdamsche Courant november 1913 - maart 1915

[p. 381]

Te Beloeil
II

Beloeil, 26 Juli.

‘Deux ombres ont évoqué le passé.’

Ik ging dus, de hooge, maar kranke en gebogen gestalte van Mijnheer Serjanszoon aan mijn arm. Hij had voor de gelegenheid, en ter eere van den Prins het Oostenrijksche uniform aan, dat hij droeg voor de Brabantsche omwenteling, den korten tijd dat hij onder de wapenen was geweest. Het regende. Het uitspansel was eindeloos, was mistroostig eindeloos en grauw over de symmetrische tuinen en hunne gesneden looveren. Grijs blokte het kasteel af, waar men geen leven ontwaarde. Zwaar woog de arm van Mijnheer Serjanszoon op den mijne.

‘Gij zijt hier samengekomen,’ zeide hij, ‘om een congres te houden. In dit Beloeil, in dit weidsche park, dat hij naar eigen inzichten had laten aanleggen en zelfs bij de menigvuldige afwezigheid van zijn bewogen krijgsmansbestaan liet onderhouden met al de zorgen van een weemoedig heimwee, wilt gij, letterkundigen, den grooten Prins bezien op alle naden, onderzoeken langs alle kanten. Het spijt mij het u te moeten zeggen: ik vrees dat de Prins u niet zou hebben begrepen.

Wel heeft hij, een enkel maal, een congres bijgewoond; en wélk congres: dat van Weenen, waar over het lot van Europa beslist werd. Maar ik kan mij niet voorstellen, dat hij die stoornis der wereldkaart beschouwde als iets gewenscht, al moest zij veel tot de oude orde terugroepen. En ik leid dat misnoegen af uit het feit, dat hij geduren-

[p. 382]

de de werkzaamheden van dat congres verkoos te sterven. Had hij van uw congres vernomen, of hebt gij liever, verneemt hij het in de Laatste Woonst, dan zal hij er zich niet om belgen misschien, maar er dan toch om glimlachen.

De prince de Ligne, jonge vriend, zou er om glimlachen, eerst wel omdat gij en uwe collega's hem nu waarlijk voor een letterkundige gaat houden. Waarom, zou hij u vragen? Ik ben niet als Mijnheer de Voltaire, die zich in zijne tragedies eene moreele roeping geeft, in zijne geschiedkundige werken de philosophie der gebeurtenissen bestudeert, en met den lichtsten en betooverendsten der romans - ik bedoel Candide - heel het wijsgeerig stelsel van Leibnitz aan het waggelen brengt. Ik ben het niet als Jean Jacques Rousseau, mijn zonderlinge vriend zaliger, die, waar hij geene systemen aan 't bouwen was, den drang moest voldoen naar aanklagen van wantoestanden en van dezen die, meende hij, hem miskenden of vervolgden. Wel heb ik vijf en dertig bundels “Mélanges” nagelaten: gij vindt er vaudevilles in en werken over strategie, epigrammata en bemerkingen over tuinbouw; gij vindt er echter nimmer dan den lust in terug, dat ik mij van den krijgsdienst zou ontspannen bij de schermutselingen van den geest. En al ware het mij nu ook zoet, natuurlijk, in de geheugenis der naneven te blijven wonen met een zachten lichtglans om mijn kruin, dewijl ik ze een oogenblik heb kunnen bezighouden, laat staan vermaken: het laat mij nog niet toe, mij een letterkundige te noemen, woord waar ik eene beteekenis aan hecht, welke het geschrijf van den soldaat, die ik ben, nimmer bereiken kan.

Aldus zou de Prince de Ligne vermoedelijk hebben gesproken. Het ware eene reden tot verwondering voor hem

[p. 383]

geweest, dat gij hem tot het voorwerp van een Congres verheffen gingt. Niet dat ik, Serjanszoon, u niet tegen den Prins zou kunnen verdedigen. Mijn sympathieke vriend Herman Teirlinck, die mij vele dingen van deze nieuwe wereld heeft verklaard, zegde mij dat hij in hem het Romantisme voorzag - hij mocht trouwens tot in 1874 blijven leven! - en men in zijn geschriften de eerste klachten van den Weltschmerz, de eerste gemoedsbewegingen van Benjamin Constant's “Adolphe” kan ontdekken. Het mag waar zijn, en bewijst dan in hoofdzaak dat de Prins, die een der pittigste geesten van zijn tijd bezat, er ook een der meest-opene en der vrijste bezat. Maar wil nog niet zeggen, dat hij, bewust en met zekerheid, die nieuwe tijden, waarop Congressen gehouden worden, niet ingeluid, maar zelfs maar voorbereid zou hebben.

Want de Prince de Ligne was, als echt edelman, die, in zijn bloed, een verleden voert, dat tot den eersten kruistocht terugleidt, de Prins was hardnekkig-behoudsgezind en duldde moeilijk nieuwigheden. Vriend wel van Voltaire, vriend van Jean-Jacques, maar vriend ook van Catharina, was hij geen omwentelaar, al moest hij er, tot zijn groot verdriet, met zijn keizer Jozef den II in ruzie komen om eene omwenteling, de Brabantsche, die hij heette opgestookt te hebben, - terwijl hij nochtans dezen, die hem zijne deelneming aan de revolutie betalen wilden met den titel en rang van gouverneur, tot antwoord had gegeven: “Neen, 't is mij te koud; je ne me révolte pas en hiver.” Uitspraak vol diepzinnigheid, mijn jonge vriend. Deze scepticus, die wel de waarde inzag zoo van republiek als van koningschap, die uitspraken heeft achtergelaten, waaruit zijne volkomene geestelijke onafhankelijk-

[p. 384]

heid tegenover grooten der aarde blijkt; maar niet te minder, uit eene geëerbiedigde traditie, die hij beschouwde als een onwrikbare, zooniet goddelijke instelling, de trouwste dienaar van zijn keizer bleef, en stierf met den kreet op zijne lippen van “En avant! pour Marie Thérèse!”; deze cynische denker, die weleens dieper beet dan hij-zelf bedoelde en er dan wel spijt over gevoeld zou hebben, was eerst en vooral een individualiteit, die er vooral voor zorgde, zich niet door anderen en vooral niet door de massa te laten beïnvloeden. Hij verafschuwde het Parijs van na 1789, het Parijs, dat zijn geest had gevormd, en waar hij zooveel dankbaarheid aan toedroeg, en dat nu nog wel een koning, maar nimmer goeden smaak, bloem van het individualisme terug kan krijgen, zooals hij meende en zei.

Ziedaar wel waarom de Prince de Ligne van het congres, dat gij hem opdraagt, en waarvan de wierook hem misschien wel aangenaam zou hebben gekitteld, - ziedaar waarom hij uw congres, zooniet afgekeurd, dan toch minder begrepen zou hebben. Een congres, is het niet een samenbrengen van oordeelen en gevolgtrekkingen, die elkander trachten te beïnvloeden en op elkander inwerken willen? En dat gaat nu geheel tegen den geest van den Prins in, die, mocht hij het slagveld verlaten, kreeg hij oorlof aan het hof tot afscheid, - hij de soldaat en de viveur - zich kwam verschuilen in deze weidsche en schoone eenzaamheid van Beloeil, alléén met zijne zorgvuldig-raszuiver gehouden geestelijke personaliteit’.

Aldus sprak de heer Serjanszoon. Zijne magere, bevende hand wees over de uitgestrektheid van het park, onder den regen, - solitaire et glacé. Wij gingen door de ge-

[p. 385]

sneden lindenlanen, onder de suizende ‘charmilles’, door de dichte looverkameren, waar het zoel en vochtig geurde. Even kabbelend dreef het water van den uitgestrekten ‘Bassin de Neptune’ in kleine rilling door onzen rug. Het was hier plechtig, en vriendelijk toch, nobel en vol aanminnigheid.... De hand van Serjanszoon over die treurende schoonheid, die bibberende liefde van den Prins; de tuinen van zijn Beloeil. Wij zwegen. Het was of daar iets luisterde in de stilte....

N.R.C., 29 Juli 1914.