Verzameld journalistiek werk. Deel 7. Nieuwe Rotterdamsche Courant november 1913 - maart 1915

[p. 320]

Voorbereidselen

Brussel, 8 Mei.

Nog slechts drie weken scheiden ons van de wetgevende verkiezingen, waarbij de helft van België over het lot van de helft van onze volksvertegenwoordigers beschikken en beslissen moet. - Gij zult al het gewicht en de plechtigheid van dat oogenblik inzien. Tot mijn spijt moet ik u mededeelen, dat mijne landgenooten tot dat inzicht vooralsnog niet schijnen gekomen te zijn.

Althans niet te Brussel, dat weliswaar ditmaal buiten strijd staat. Maar zelfs in de provincie, daar waar herkiezingen wel degelijk plaats moeten hebben, verloopt het heel kalm. Ik herinner mij jaren, dat de kiescampagne niet ging, zonder het breken van talrijke ruiten, en zelfs van ettelijke schedels. Het moet wel zijn, dat wij in beschaving met reuzenstappen vooruitgaan: de jongste verkiezingen, de vermaarde verkiezingen van 1912 uitgezonderd, levert het Berlijnsche volk zich aan dergelijke buitensporigheden niet meer over. Er zijn natuurlijk nog wel de kiesmeetings, waar de kandidaten der onderscheiden partijen op elkander schelden met een brio, die de heldhaftigheid nabijstreeft. Er zijn ook de gewone anekdoten, die om de twee jaar over grappige vergissingen of aardige ontmoetingen in kiesperiode opduiken. Maar anders is het wel rustiger dan het ooit geweest is.

En dat moet niet verwonderen: er ontbreekt immers de prikkel, die eene kiescampagne voor de massa interessant was. Die prikkel moest dit jaar het Zuiver Algemeen Kiesrecht zijn. Gij herinnert u dat, in de gedachte van

[p. 321]

dezen die in April 1913 - het is juist een jaar geleden - de algemeene staking ontketenden, de verkiezing van 1914 als een groot vraagteeken zou zijn aan het volk over bedoelde hervorming, en dat, zoo dit vraagteeken bevestigend werd beantwoord, de verkiezing van 1916 weêr, na ontbinding der Kamer en herziening der Grondwet, eene verkiezing over heel het land, en met als basis zuiver algemeen kiesrecht, naar eene vast te stellen formule, zijn zou. - De regeering trad dit programma in principe bij, door het instellen van de extraparlementaire commissie der XXXI, die op zoek zou gaan naar bewuste formule. Zooals ik u in der tijd voorspelde, kwam bedoelde commissie met hare zending tegen de 1914-verkiezing alles behalve klaar. Nauwelijks is de algemeene bespreking nopens het vraagstuk er afgeloopen. Eene subcommissie is belast met het coördineeren van de talrijke voorgestelde systemen. Haar arbeid zal niet licht zijn. En eenmaal volbracht, zal pas de waarachtige, de practische bespreking beginnen. Dat zij, zelfs onder de leden van eene zelfde partij, weinig op eensgezindheid mag rekenen, wordt bewezen door het gekibbel dat, nauwelijks twee dagen geleden, op de laatste vergadering der commissie ontstond, toen de heer Woeste niet wilde aannemen dat al de katholieke arbeiders voorstanders waren, evengoed als de socialisten, van zuiver algemeen kiesrecht, zooals de heer Verhaegen, de katholieke volksvertegenwoordiger voor Gent, volhield.

De kiezers van 1914 komen dus geenszins voor een vast stelsel te staan, zooals was gehoopt en wenschelijk mocht heeten. Hoe kan het dus een ander antwoord geven, dan dat van voor twee jaar? Het nieuwe feit, dat opschudding kon brengen, bestaat dus niet. De verhoudingen zijn de-

[p. 322]

zelfde gebleven. Geen wonder dan ook, dat alle animo ontbreekt.

Zelfde verhoudingen, ook in de overtuigingen. Hetgeen echter niet noodzakelijk meebrengt, dat de Kamer na de verkiezingen naar de getalsterkte der onderscheiden partijen eveneens onveranderd blijft.

Gij herinnert u dat de strijd tegen de schoolwet-Schollaert, in 1911, een verbond der oppositiepartijen noodzakelijk had gemaakt. Dit kartel bleek echter onmogelijk zonder algemeene toegeving der liberalen in zake zuiver algemeen kiesrecht, dat tot op dien dag lang niet allen waren bijgetreden. De verkiezingen van 1912 plaatsten den kiezer op vele plaatsen en in vele gevallen voor het dilemma te stemmen voor de klerikalen, die het kiesrechtvraagstuk voorbehielden, of voor het liberaal-socialistisch kartel, dat, bij overwinning, als eerste punt van zijn programma zuiver algemeen kiesrecht op 25-jarigen leeftijd in zou voeren.

Vele vrijzinnigen hebben in 1912 het eerste verkozen te doen. De vrees voor algemeen kiesrecht bracht heel wat liberalen er toe, te stemmen op katholieke namen. Het had de reusachtige en geheel onverwachte overwinning der regeeringspartij mee, die van 2 Juni 1912 een datum in onze parlementaire geschiedenis maakt.

Die overwinning heeft veler oogen geopend. Daags reeds daarna werd door velen het aangegaan verbond verbroken; vele meer behoudsgezinde vrijzinnigen maakten weêr voorbehoud inzake kiesrecht; de onbeslistheid en de voorzichtigtrage verrichtingen van de commissie der XXXI brengen mee dat houding-nemen geen schreeuwende noodzakelijkheid is. Zoodat het geenszins uitgesloten is, dat liberale

[p. 323]

kandidaten het vertrouwen herwinnen van hunne vroegere mandatarissen, en de katholieken de stemmen verliezen die zij, dank zij het kartel, in 1912 veroverd hadden.

De taktiek van de regeeringspers is in deze dan ook, zich de steun van dat ‘vlottend element’ door duizend schoone woorden te verzekeren. Heel schoon staan echter hare kansen niet. De nieuwe schoolwet met al de nieuwe uitgaven die zij tot gevolg heeft, de talrijke nieuwe belastingen, de eergisteren in eerste lezing gestemde pensioenwet, waar ik morgen, na de definitieve stemming op terug keer, die ons jaarlijks een vijf-en-twintig millioen moet kosten, en die ook de werkgevers gevoelig treft: dit alles zijn argumenten tegen de regeeringspartij. Want in België, als overal elders, huist de politieke overtuiging in den geldbeugel, en de liberale partij is voor het oogenblik wel de best-geplaatste, om hiervan bij de verkiezingen gebruik te maken.

Daarbij komt, in de Vlaamsche provinciën, de verbittering tegen de anti-flamingantische houding van minister de Broqueville. Deze heeft te Turnhout een zetel te behouden.... of te verliezen. En daarbij komt verder de houding, de zeer uitgesproken houding van den heer Woeste in zake zuiver algemeen kiesrecht, dewelke houding sommige christene werklieden zal hebben verbitterd. En daarbij komt nog allerlei, te lang en te onbelangrijk om te melden, maar dat wel afbreuk kan doen aan het gezag en aan de getalsterkte der regeeringspartij.

Wel te verstaan is er niet de minste hoop te koesteren, haar te zien vallen. Daar zijn alleen nieuwe algemeene verkiezingen toe in staat. Zullen die in 1916 plaats hebben? Zal het zuiver algemeen kiesrecht een

[p. 324]

einde stellen aan een bewind, dat ruim twee en dertig jaar zou hebben geduurd? Het is heel moeilijk om te zeggen, of er zelfs kans zal bestaan, over twee jaar, dat het kiezerskorps hierover uitspraak kan hebben te doen.

N.R.C., 9 Mei 1914.