Verzameld journalistiek werk. Deel 7. Nieuwe Rotterdamsche Courant november 1913 - maart 1915

[p. 309]

Wagner-festival
I

Brussel, 4 Mei.

Het muziekseizoen ziet te Brussel zijn schoon einde naderen. De concertzaal is ledig en klinkt hol, tot de volgende Octobermaand. Gisteren besloot de Muntschouwburg het tooneeljaar met eene laatste vertooning van Parsifal. Dit is de vijf en dertigste: de directeuren hebben met Wagner's zwanenzang vijf en dertig volle zalen weten te lokken, en in den aanvang tegen, voor Brussel ongewoon-hooge, toegangsprijzen. Zoodat het, anders wel dorre, seizoen, voor bedoelde heeren vruchtbaar zal mogen heeten. Wij gunnen het hun, omdat het Parsifal geldt, al was de vertooning, met de drie opvolgenlijke tenoren - Henschel, Darmel en Audonin - niet steeds van even hoog kunstpeil. Parsifal, hoewel dan nog beter opgevoerd, heet het, dan te Parijs, is naar veler meening niet de model-opvoering geweest, die men van den Muntschouwburg verwachtte. Wat gedeeltelijk hieraan ligt, dat Wagner, opgevoerd in het Fransch, nooit geheel de echte Wagner is.

De nieuwe, Duitsche reeks Wagner-vertooningen, die, als ieder jaar, de zeer-gevierde, telkens lang-verwachte bekroning zijn van het Brusselsche muzikale jaar, zijn er een nieuw bewijs van. Wij kregen dezer dagen en tot op heden Tannhäuser. Lohengrin en Tristan und Isolde te hooren. - De twee eerste werken zijn echte repertoriumstukken geworden. Zij gaan in alle Fransche operaschouwburgen. Te Brussel behooren zij zelfs al eenigszins tot het verouderde repertorium, dat ten onzent door het jon-

[p. 310]

gere Fransche, vooral in de laatste jaren, wel wat verdrongen werd. Krijgen wij ieder jaar Lohengrin te zien, in meestal-nonchalante vertooningen, ten behoeve van het Zondags- of van het provinciepubliek (hetzelfde waar men nog Faust, Hamlet en Mignon voor geeft), Tannhäuser was ons al sedert jaren onthouden. Zelfs de Duitsche Wagnergezelschappen, die nu al vijf of zes jaar geregeld terug komen, schenen het werk begraven te achten. De eerste vertooning van den nieuwen Wagner-cyclus, die juist uit Tannhäuser bestond, was er ons des te welkomer om.

Al trok men, hier en daar in de zaal, en vooral onder de hoog-hokkende kringen der aestheten, er zijn neus voor op: die Tannhäuser leek wel degelijk oud geworden; en daarbij: welke barbaarsche interpretatie! Het is hier de plaats niet, Wagner's romantische opera te gaan ontleden. De vitters kon men wellicht den mond stoppen met de opmerking, dat Wagner ze schreef op dertigjarigen leeftijd, toen Halévy en Auber onbetwiste meesters waren van het, te dien tijde toon-aangevend, lyrisch tooneel. En nu vergelijke men de, nog wel schuchter innoveerende, maar toch zoo levenswarme Tannhäuser met zijn innerlijken brand van sensualiteit en mystiek, nu eens zwoel en zwart, dan weer blank en helder uitslaande, bij La Juive b.v., of bij Le Cheval de bronze, de suksessen van den toenmaligen dag, waar het werk van den Duitschen nieuwlichter (in die dagen was hij de revolutionair, hoe ongelooflijk ons dit thans voorkomt) voor zwichten moest.

Wat de interpretatie betreft, zij is ongetwijfeld rauwer en brutaler dan deze, die Fransche operazangers van het werk geven. Deze laatsten spelen en zingen het, zooals de oudere opera van Franschen of Italiaanschen oorsprong

[p. 311]

het nu eenmaal meebrengt, kunstmatige nabootsing van het leven, die natuurlijk kunstmatige uitbeelding tot gevolg heeft. Zij hebben in Wagner's opera de levensechtheid niet gevoeld: dat hebben de Duitschers wel.... en geven er dan ook wat al te uitdrukkelijk blijk van. Zoo verplaatste de ‘Biteroli’ van Tillmann Liszewski naar het onbehouwen reuzenwereldje der Dämmerung, en de ‘Wolfram van Eschenbach’ van Plaschke vertoonde meer ruwe oprechtheid dan schwärmerische dichterlijkheid. Zelfs mevr. Plaschke-von der Osten, hoe volmaakt ook naar den zang, miste het praeraphaëlitisch-Maeterlincksche dat men haar te Brussel, waar men Mélisande kent, als ‘Elisabeth’ zou toewenschen. En slechts Urlus, uw zeer gevierde Urlus met het wonder heldere, zoo soepele en toch zoo gelijke, zoo reine en toch zoo volle geluid, wist, in de anders zeer-geschakeerde en zeer levendige wijze waar hij de hoofdrol vervult, stijl genoeg te behouden, en den klassiekafgemeten pathos, die ons publiek in Tannhäuser lief zijn.

Het is vooral in Lohengrin dat men merken moest, hoe grondelijk-verschillend de Duitsche van de Fransche opvatting is. Lohengrin is, op Fransche planken, eene ‘traduction’. Het werk werd dan ook tot in de laatste jaren door het ‘traduction’-gezelschap gespeeld. Want gij weet dat tot voor weinigen tijd elk Fransch gezelschap in drie gesplitst was: ‘grand opéra’, ‘opéra comique et traductions’ en ‘opérette’. De zangers voor de ‘traductions’ waren van mindere gehalte, althans naar het geluid, dan die van het ‘grand opéra’. ‘Elsa’ uit Lohengrin viel dan ook doorgaans de ‘chanteuse légère’, ‘Lohengrin’ doorgaans den ‘ténor d'opéra comique’, die ook ‘Faust’ en ‘Don José’ en ‘Almaviva’ zong, te beurt. Het gaf aan Wagner's werk

[p. 312]

eene elegante weekheid, die misschien wel niet lag in de bedoeling van den toondichter, doch - het dient gezeid - het werk niet schaadde. Wij waren er althans gewoon aan geworden; en zelfs de ‘helden’-tenoren, die in latere jaren den ‘ténor d'opéra comique’ kwamen vervangen, eerbiedigden de traditie die van Lohengrin een wel heel zoeten jongen maakte. - De Duitschers nu brengen daar heel wat verandering in. Weer is het Urlus, die, in de hoofdrol, het meest en best maat wist te houden. Zijn spel was wel intelligent-levendig: werd echter nooit druk, bleef steeds stijlvol. Stijlvol ook mevr. Plaschke-von der Osten, die weer haar prachtig, voor ‘Elsa’ echter al te zwaar, en ook waarlijk te pompeus geluid liet gelden. En wat was die Elsa ons weêr.... gezond! Van de overige vertolkers zal ik alleen nog mevr. Mottl-Fassbender, als ‘Ortrud’ druk-pathetisch, noemen: de anderen waren werkelijk buitensporig op het onbeschaafde af. En ook het orkest, onder leiding van Kutzsbach, gaf blijk van eene energie, die in Tannhäuser nog eenigszins te billijken, in Lohengrin echter al te.... Pruisisch klonk.

Voor Tristan had de oud-bekende, in Brussel hoog-gewaardeerde Otto Lohse weêr den maatstok opgenomen. Wij kenden reeds zijne interpretatie van Tristan. Wij hebben ze weêr om hare schrandere uitdieping, die allesbehalve innigheid en warm medevoelen uitsluit, ten volle bewonderd. Het orkest, dat dan ook zoo goed als perfekt was, onderlijnde op prachtige wijze de prachtige uitbeelding der titelrollen door mevr. Mottl-Fassbender en Jac. Urlus Beiden heeft men hunne hiëratische opvatting verweten; men vindt ze in de gebaren te afgemeten en te overdacht, niet soepel en niet levendig genoeg. Daargelaten dat dit

[p. 313]

wel aan het werk zelf kan liggen, dat nu eenmaal, vooral in de hoogtepunten, meer innerlijk- dan uiterlijk-bewogen, meer geestelijk dan scenisch-dramatisch is, zien zij, die met dit verwijt afkomen, niet genoeg in hoe de, inderdaad zeer gestudeerde, maar steeds zoo kieskeurige en waarlijk treffend-schoone en -edele plastiek der protagonisten waarlijk tot het harmonische geheel van het muziekdrama bijdraagt. Realisme zou hier niet alleen uit den booze, het zou zoo goed als onmogelijk, het zou in elk geval wanstaltig en onsmakelijk zijn.

De vertolkers der andere rollen zal ik weêr maar niet noemen: ik verwacht ze in den Ring, waar zij deze week in optreden, en waar hun meestal formidabel geluid en grootsprakerig optreden als geknipt voor zijn. Ik wil voor heden alleen nog besluiten met de vermelding, dat de koning van den geheelen cyclus vooralsnog Urlus is. Het meeste sukses gaat naar hem toe. En het is ruim verdiend.

N.R.C., 6 Mei 1914.