Verzameld journalistiek werk. Deel 7. Nieuwe Rotterdamsche Courant november 1913 - maart 1915

[p. 288]

De laatste redevoering

Brussel, 16 April.

Nog eenmaal over de nieuwe schoolwet. En het zal - gelukkig voor u! - vermoedelijk wel de laatste maal zijn. Gij weet met welke overijling de Senaat, althans de groote ministeriëele meerderheid ervan, de zaak behandelt; eene overijling die elk buitenstaander, dewelke de zaak met bloote eerlijkheid beoordeelen wil, schandalig zou vinden, indien niet iedereen, zelfs de naïeve burger-die-niet-aan-politiek-doet, en de regeering in allereerste plaats aan de bespreking, in den Senaat, van wat het ook zij sedert lang alle belang had ontzegd. De Senaat is, blijkt meer en meer te zijn, voor het stemmen van eene wet niets meer dan een tijdverlies. En dat moest de rechterzijde bij de senatoriale behandeling van de schoolwet meer dan ooit ondervinden: de linkersenaat kreeg het immers in het hoofd, zoowaar obstructie te maken. Of het gepermitteerd was!.... Gelukkig zijn de rechtersenatoren gehoorzame jongens; op hunne beurt gingen zij obstructie maken; de linkerargumenten vielen in een grond, waar zij geen wortel zouden schieten, zelfs niet met een kanon. En, al was daar nog de geduchte rede van Sam Wiener, de wet zou hare eindstemming bereiken, de wet zou wet zijn voor de Meiverkiezing.

De ‘geduchte’ rede van Sam Wiener. Gij weet hoe een dom noodlot de uitwerking van die rede kwam verijdelen. Wel mochten wij gisteren die rede hooren. Of beter: wij hoorden ze niet. Senator Hanrez las ze in den Senaat voor.... op een wijze dat ze onhoorbaar werd. Het feit

[p. 289]

alleen, dat hier eene stem van jenseits des Grafs aan de beurt was, maakte reeds alle discussie onmogelijk. Het is nu eenmaal gewoonte in een Parlement dat men meestal alleen menschen, geene gedachten bekampt; de senatoriale rechterzijde zal bij de vaststelling hiervan een zucht van geruststelling hebben geslaakt, - alleen vanwege den ingewonnen tijd natuurlijk. En senator Hanrez heeft er verder voor gezorgd, dat die discussie in elk geval onmogelijk zou worden, zoo ingetogen-stil sprak hij. Zoodat van de posthume meening, de zeer scherp geformuleerde en zeer sterk-geargumenteerde meening van wijlen Sam Wiener niet veel komen zal, - tenzij misschien over enkele lustra, als weer eens eene nieuwe schoolwet ter spraak komt; in welk geval het oordeel van den overledene van meer belang, en verdere dracht vooral zal zijn, dan dit in de tegenwoordige omstandigheden mogelijk was...

De Wiener-zitting. Het begon met het gewone condoleeren. En het dient gezegd: op alle banken en bij iedereen klonk dat condoleeren echt....

Daarna kreeg de heer Hanrez machtiging tot het voorlezen van Wiener's nagelaten rede. Niet echter zonder een voorzitterlijk voorbehoud: ‘Il est entendu,’ aldus baron Favereau, ‘que le fait ne pourra jamais constituer un précédent.’

En men glimlachte bij deze galgenhumor. Het zal dus voortaan aan elk overleden Senator, en dientengevolge aan elk morsdood Kamerlid verboden zijn, post mortem redevoeringen te laten hooren die het parlement over zijne denkbeelden, inzichten en opinies zouden kunnen inlichten. Althans, die uitlatingen ‘d'outre tombes’ zullen niet meer mogen voorgelezen. De heer.... laat ik zeggen

[p. 290]

X, om niemand angst op den nek te jagen, zal zich in de toekomst van alle inmenging in de parlementaire discussie te onthouden hebben, zoodra hij met de noodige plechtigheid begraven zal zijn geweest. ‘Place aux jeunes!’, dit weze de leuze van den Belgischen Senaat. En aan die leuze zal men niet tornen, zoolang baron de Favereau voorzit....

De macaber-geestige, waarschijnlijk onvrijwillig-dolzinnige, in elk geval naïeve, en bij het pijnlijk geval-Wiener dan toch misplaatste uitdrukking van den voorzitter, heeft niet belet, dat de rede, die geen ‘précédent’ mocht worden, alleszins bleek te zijn, voor wie er heden in het beknopt verslag van den Senaat, zooniet onder de eentonig-stille voorlezing door den heer Hanrez, kennis mede maken mocht, een stuk van ernstige doorwrochtheid. Zij kan, na de discussie van voor twee jaar deze van voor enkele weken, wat laat schijnen te komen; alleen nog eene academische beteekenis te hebben; nog slechts te zijn de gemotiveerde, na lang overleg neergeschreven meening van een rechtsgeleerde, die zich alleen op afstand met den strijd inlaten zou. Men vergete echter niet dat deze, slecht-voorgedragen, redevoering niets anders is dan de doode letter van een geest, die ze in het debat ongetwijfeld zou hebben verlevendigd met het sprankelend vernuft, de geestige gevatheid, den slagvaardigen strijdlust die den overledene eigen waren. Deze allerlaatste rede moest velen het bewijs brengen, dat Wiener inderdaad zijne discoursen schrééf: in eene Senaatsdiscussie kon men dit nauwelijks gewaarworden. Hij was zulk bedreven debater, had zulk gemak in het spreken, was zich-zelf zoozeer meester en dien te gevolge den tegenstrever zoozeer den baas,

[p. 291]

dat hij wel scheen te improviseeren, zoolang het niet om cijfers of documenten ging, en dat het papier in zijne hand de rol speelde dat het bij den heer Woeste heeft: eene stomme rol, want zelfs als hij, scherp en met zijne eigenaardige luimigheid, op de meest-onverwachte onderbreking meent te moeten antwoorden, kan Woeste dit onmogelijk doen zonder dat hij het eerste gereedste stukje papier in de linkerhand heeft genomen....

Om op de rede van Sam Wiener terug te keeren: eene redevoering die minder indruk zal maken, zelfs gelezen, dan men ervan had verwacht, omdat zij.... eene doode redevoering is. Behalve een levendig-polemiseerend deel tegen de argumentatie van Woeste; behalve de sterk-gedocumenteerde, historisch-belangwekkende dissertatie over de beteekenis van artikel 17 der grondwet, rakende vrijheid van onderwijs, vindt men er weinig in, dat niet de vinnige drijfkracht van het gesproken woord noodig had om nieuw te schijnen. De opwerpingen tegen de schoolpolitiek der regeering: gij vindt ze er alle met klem in uiteengezet. Maar nieuwe gezichtspunten zijn er, uit den aard der zaak, schaarsch in. Ik geloof niet dat ik er u een enkel van verdook of ononthuld hield, toen, twee jaren geleden, het ontwerp-Schollaert, en nu in de laatste maanden het ontwerp-Poullet besproken werden. Ik kan dus over de lange, lange en eentonige, eentonige lezing van den heer Hanrez zwijgen.

Niet zonder mijn spijt te hebben uitgedrukt, wijlen Sam Wiener ze niet te hebben hooren voordragen, van tusschen zijne goedmoedige lippen, met zijne nogal slappe maar zoo leuke dictie, en dat sprankelend vuurtje in zijne kleine oogjes, die nieuw maakten, wen doorvoeld

[p. 292]

en doorleefd, al wat hij op zulke eigene wijze wist mede te deelen.

N.R.C., 17 April 1914.