Verzameld journalistiek werk. Deel 7. Nieuwe Rotterdamsche Courant november 1913 - maart 1915

[p. 277]

Sam Wiener †

Brussel, 11 April.

Imponeerend groot en zwaar het lichaam op de nogal schrale beenen; in het volle baardgelaat de oolijk-lachende oogjes en, onder den langen, vleezigen neus, tusschen de sensueele maar spotgrage lippen de haast belachelijk-kleine sigaret; aêmechtig eenigszins, maar in den gang zoo veerkrachtig, dat hij eerder wipte dan stapte: zoo kwam hij op u aan, de mollig-witte hand reikend, Israëlitisch groot-financiersfiguur, die bij den voorspoed in de zaken alle ras-melancholie heeft afgeleerd, vol optimistische goedgevendheid, ruim in denken en in begrijpen, zeer vergevingsgezind voor anderen en zeer bewust van de eigene kracht.

Was aldus het verschijnen van Sam Wiener, men werd al gauw gewaar dat hij, naast deze gulle natuurgaven, hoedanigheden bezat, die men niet dan na zelfontwikkeling, na ernstige cultuur des geestes en des harten verkrijgt. Deze man was niet mild alleen omdat hij rijk was; hij was niet goed bloot vanwege zijn meedeelzamen aard. Zijn horizon, hoever hij ook reikte, was niet beperkt door eigen belangen, strekte verder dan de mogelijkheid der berekeningen. Want deze man, die voor een Frankforter bankier hadd' kunnen doorgaan, had eene gansch andere mentaliteit dan die van geldmannen; en had hij zich, als advokaat, als zeer merkwaardig advokaat, nu ook een specialiteit gemaakt van financiezaken, de vorm en de uiting van zijn geest waren die, waar men humane gevoelens in erkent, zelfs zoo het ging om cijfers. Hij bezat een spe-

[p. 278]

culatieven geest, - die heel wat verder strekte dan beursspeculatie....

Niet dat men hem van buitensporige fantazie zou mogen verdenken. Wel heel geestig in zijne gekuischte, niet hoogdravende, zeer beleefde en uiterst lenige welsprekendheid, - eene geestigheid van goeden en beschaafden huize - verloor hij het zakelijke nooit uit het oog. Maar zijne groote en zeer soepele schranderheid deed, dat deze zakelijkheid niet bekrompen was, dat zij over verrassende wijze naar allerlei gezichtspunten uitschoot, zelfs als men zeer bewuste Beschränking, als men koppige zelfbeperking bij den redenaar gewaar werd.

Zoo was het dan zeker niet door hooge vlucht, laat staan door eene overstelpende rhetorika dat Sam Wiener in het Parlement zijne toehoorders zou boeien. Steeds zeer zeker van zijn stuk, en juist daardoor misschien zoo rustig en zoo geduldig, was het een verfijnd genot hem op het goede oogenblik, met weergaloozen takt en buitengewone fijnheid in een debat tusschen te zien komen. Geen groote woorden, en bijna geen gebaren. Hij liet den tegenstrever begaan, verloor hem echter geen oogenblik uit het oog, volgde hem in al de meanderen zijner redenatie; en het was meer dan eens op een zijpaadje dat hij hem blokkeerde, hem omwond met al de subtiliteit zijner logica. En dan werd het een spel, een geenszins kwaadaardig, een steeds geestig-gemoedelijk spel, waar de kat heel wat vrijheid aan de muis liet, zeker immers dat zij nooit buiten het bereik van den fluweelen poot zal vermogen te loopen. Maar neen, mijne vergelijking met eene kat mankt als elke vergelijking; zij kon doen denken aan eene, zelfs in een Senaat nogal goed te billijken valsch-

[p. 279]

heid, eene onbetrouwbaarheid, die niemand minder eigen was dan een Sam Wiener, die de politieke eerlijkheidzelve was, ook in de, door het doel gewettigde, middelen.

Als hoofd der liberale fractie in den Senaat - noch beslist doctrinair, noch bepaald-radikaal, was hij daartoe als het ware aangewezen door zijn intelligent eclectisme, dat voor het demokratisch streven niet schrikte -, ontmoette hij vaak als tegenstrever het hoofd der regeeringspartij, minister van state Vandenpeereboom, die, na jaren de Reynaert de Vos te zijn geweest der kamer en ook wel van opvolgenlijke ministeries, thans in den Senaat zijne laatste looze streken speelt. En het was dan een fijnproeversgenot, deze twee meesters in de kunst van geestig debatteeren bezig te hooren en bezig te zien: Wiener, steeds charmant en gul, maar waarvan men de aandacht gespannen voelde achter de sierlijke jovialiteit - ‘de bon ton’; Vandenpeereboom, zijn leuke glimlach zorgvuldig verborgen onder de zware snor, listig in de boertigheid die hij gaarne aanneemt, geslepen en op zijne hoede bij de gefingeerde vrijgezelsknorrigheid. Was er iets belangrijks aan de hand; zag men Vandenpeereboom krabben over zijne ruige huid; streek Wiener met de mollige vlakke palm over den gladste der schedels, dan mocht men zich vanwege deze twee mannen-op-jaren aan een dialoog verwachten, waar alle Kamergesprek in jeugdige pittigheid, in rake geestigheid voor onder moest doen. De wapenen waren wel eenigszins verschillend; zij waren echter van gelijke lengte en zwaarte, en de schermmeesters, hoe ook in methode verschillend, even knap, even gevat, zonder onnoodige opwinding, zonder gevaarlijke woede, en, voelde men, vol eerbied voor elkanders kunnen.

[p. 280]

Volgenden Woensdag zouden wij dergelijke ‘passe’ weêr mogen beleven: in het debat over de schoolwet, debat dat tot op heden in den Senaat nog maar weinig belangrijks heeft opgeleverd, zou Sam Wiener optreden en den grooten slag slaan. En het lijdt geen twijfel of Vandenpeereboom zou het zich tot een eereplicht hebben gerekend, hem te woord te staan. Wiener heette buitengewoon gedocumenteerd te zijn, - wat bij hem niet verwondert. Hij zou er ongetwijfeld naar hebben gestreefd, het ontwerp weêr naar de Kamer te doen zenden, niettegenstaande den onwil, de ‘force d'inertie’ waar de regeeringspartij zich in deze het stevigste wapen van heeft gemaakt. Zoo zou er dan weêr, misschien, wat leven in de brouwerij zijn gekomen; de rechterzijde zou wel gedwongen zijn geweest, andere argumenten aan te voeren dan het gemakkelijke ‘non possumus’ waar zij zich achter verschanst. - Het verluidt dat Wiener's rede, die men geheel geschreven op zijne werktafel heeft vinden liggen, nu door een ander lid der Hooge Vergadering zal worden voorgelezen. Helaas, de treurige omstandigheden, waar de arme, zoo levenslustige, zoo geesteslevendige Wiener in bezweek, zullen wel eerbied afdwingen, ook onder dezen die hij in deze posthume redevoering te keer gaat; maar van lieverlede sluit zij bespreking uit; zij verliest hare strijdbare kracht; zij blijft zonder uitwerksel.

Maar toch, is het niet schoon en goed, ook in den dommendood, iemand voor zijn ideaal, voor zijne Waarheid, met alle werkdadigheid te zien voortleven?

N.R.C., 14 April 1914.