Verzameld journalistiek werk. Deel 7. Nieuwe Rotterdamsche Courant november 1913 - maart 1915

[p. 223]

Loie Fuller en hare school

Brussel, 22 Maart.

Toen ik voor 't eerst met de kunst van Loïe Fuller kennis maakte, was ik nauwelijks volwassen. Zij was, te dien tijde, niet heel veel meer dan een merkwaardig variété-nummer. Het was de kinema, die, in zijne eerste schoenen en haast in de luren nog - stel u zoo'n kinema nu maar eens goed voor - haar in België populariseerde. Onder felle electrische belichting - rood, groen, paars, en soms heel de regenboog door mekaar - stond zij op het doek, de beenen haast zonder bewegen, wat bij eene danseres zeker wel revolutionair was te noemen; die armen echter, verlengd door stokken, waaromheen de stof van het wijde kleed was gewonden, des te onstuimiger. Een uiterst-gepommadeerde meneer vertelde bij 't afrollen van den film - het was de tijd dat kinemafilms nog uitlegging behoefden - dat dit nu moest beteekenen: ‘La danse du Lys’ of ‘La danse du Glaive’. Men nam het gaarne aan, al verwonderde deze danseres, die hare beenen stilhield, van wie men niet kon zien of ze nu ja dan niet gedecolleteerd was, en die zelfs meestal bij hare zwaaiende armen haar aangezicht verborg. - Zij werd er niettemin beroemd om, en moest dan ook, ik herhaal: als variété-nummer, en onder nog scherpere electrische belichting, naar België overkomen in eigen persoon. Die felle belichting maakte haar naar den gezichte zeer leelijk. Hare nauwelijks-roerende voeten bleken groot en grof te zijn. Haar kleed was, in werkelijkheid, maar heel weinig uitgesneden. Maar zij bracht iets heel nieuws, iets fantastisch-nieuws: zij was de vloei-

[p. 224]

bare menigvuldigheid, de meervoudige bewegingsmogelijkheid, zij, de statische danseres, van de menschelijke fantazie. - Wij waren toen in de jaren, dat Henry van de Velde, die thans te Weimar Goethe vervangt en toenmalig als verluchter van ‘Van Nu en Straks’ debuteerde, den beruchten palingstijl uitvond. De innoveerende bouwmeester Victor Horta gebruikte onder de eersten de buigzaamheid van het ijzer tot nieuw, en zeer kromlijnig constructie-motief. En wij verkeerden, verder, vergeet het niet, in het tijdperk van het anarchisme. Des bewonderden wij, in de kinema, en op de variété-planken, niettegenstaande de schreeuwerige belichting, den pommade-heer, de gemeene muziek, de versteende beenen en andere bijhoorigheden, de beslist - Amerikaansche (het woord had toen nog eene andere beteekenis dan heden), de overtuigend-Amerikaansche Loïe Fuller.

Sedert dien kwam die andere Amerikaansche, dewelke Isadora Duncan heet; de Amerikaansche ditmaal uit het land, waar ijverig studie wordt gemaakt van Helleensche epigraphie en van Assyriologie, - wetenschappen, die wel buiten de bevatting van Loïe Fuller zullen liggen. En na de groote Duncan kwam daar de rhythmische zuiverheid van Jaques-Dalcroze's vondst. En toen kwamen nog de Russische balletten: weelderig terugkeeren tot den natuurtoestand van een vroeger zorgvuldig-besnoeiden Pompadour-tuin; barbaarsch-levendig ontaarden van de elders bloedarmoedig-geworden Italiaansche balletkunst.

Bij al dat nieuws moest de ouder-gewordene, hoe dan ook baanbrekende Loïe Fuller ondervinden, dat zij achterwege gebleven was. Hare praestaties, die berustten noch op het weelderige maar beheerschte en nochtans zoo frisch-behoudene kunstbegrip van Isadora Duncan, noch op de phy-

[p. 225]

siologische wetten van Jaques-Dalcroze, noch op de geschoolde natuurschoonheid van de Russen, waren zoo goed als vergeten geraakt, zonder eenige hoop op herleven. Want Fancy, de schoone Fancy sterft, waar zij aan het leven, aan de brutale wetten van het Leven verzaakt.... En toen stichtte, tot zelf-behoud, Loïe Fuller eene dansschool.

Men heeft misschien wel ongelijk gehad, Loïe Fuller voor onintelligent te houden. Dat zij grof-Amerikaansche middelen heeft gebruikt om eene besliste en imponeerende beteekenis te doen toekennen aan hare dan toch zeer groote originaliteit, wijst misschien alleen bij haar op een toenmalig gebrek aan kultuur. Het opdringerige en leelijke lag verder misschien alleen dááraan, dat zij dan toch de eerste was om iets nieuws te brengen. En nu komt hare school ons inderdaad bewijzen, dat zij van de andere baanbrekers der nieuwe danskunst veel heeft geleerd, onthouden, en met eigen inzichten verwerkt op eigenaardige wijze.

Wat zij echter behouden heeft: hare liefde voor ongebondene fluïditeit. Minder dan ooit schijnt zij, de verpersoonlijkte drasticiteit aan vorm-eurythmie te hechten. Waar deze, buiten haar wil om, kon blijven bestaan, werkt zij ze tegen met hare, van ouds beminde, meest onverwachte, soms storende lichteffecten. Men stelt zich de kunst van Loïe Fuller, in tegenstelling met die van Isadora Duncan, niet vóór in het naakte en zuivere licht van, eenvoudig, de zon. En hare menigvuldigheid der beweging, veel minder gebonden dan toen zij alléén danste en wel gedwongen was, aan meer of minder symmetrische arm- en lichaamgebaren te gehoorzamen - ons menschelijk lijf is nu eenmaal ten prooi aan synergetische onontkomelijkhe-

[p. 226]

den -, de menigvuldige beweging, die zij tot wetteloosheid toe haren leerlingen permitteert, heeft waarlijk niets te maken met de vrije, maar door natuurwetten gebonden eurythmie van Dalcroze's begrippen. Terwijl aan de levenslustige, echt-Amerikaansche losbandigheid der leerlingen van Loïe Fuller verder de ernstige, op het acrobatische af verbazingwekkende scholing der Russen al te zeer ontbreekt, om bij kunstliefhebbers voor aanneembaar door te kunnen gaan.

Overwicht van fantazie; al te licht aangewende verbluffingsmiddelen; gebrek aan kultuur, physiologisch gevoel en geschooldheid: zij kenmerken het onderricht in het dansen van Loïe Fuller, zooals dit onderricht blijkt uit hare leerlingen. Maar zij beletten niet, dat de befaamde danseres er ons verrukkelijke tooneelen mee weet te bezorgen.

Want - en hier blijkt hare intelligentie, of haar zeer fijn instinct zoo ge wilt - Loïe Fuller, die, voor zoover ik mij herinner, vroeger danste op infame deuntjes, heeft de muziek gevonden, waar ze hare eigene neigingen in ontmoeten moest: de impressionistische. - Zij heeft nu in Brussel drie vertooningen gegeven. Dinsdag komt er eene vierde: op de vier programma's neemt Debussy de eerste plaats in, en naast hem staan Russen als Moussorgski; terwijl aan jongere toondichters, als aan Prinses Armande de Polignac, die hunne bewondering voor den jongen en grooten Franschen meester alles behalve onder stoelen of banken verstoppen, tevens ruime plaats wordt ingedeeld. Bij deze kunst, waarvan het bij versteende liefhebbers heet, dat zij vormloos en arythmisch is, laat Loïe Fuller aan hare jonge leerlingen eene interpreteerende vrijheid

[p. 227]

toe, waar men meestal schooltucht vergeefs bij zoekt. Hemel, wat moet dit eene plezierige school zijn, waar ieder doet wat hij goed vindt, aan elke gril gehoorzaamt als aan een gebod, en er alleen aan gehouden is, nu en dan te loopen of te springen of te buitelen over schelverlichte plekken van het plancher, even te verwijlen in de zoeklichten, die over het tooneel schichten schieten, en zich... in de doeken te laten winden, die Loïe Fuller uit hare vroegere loopbaan als voornaamste dans-accessoire heeft overgehouden.

Met dat al, ik herhaal het, een verrukkelijk schouwspel. Maar zonder diepte. En met niet dan zeer oppervlakkige kunst.

Wat aan Loïe Fuller en hare school een grooten bijval verzekert.

N.R.C., 24 Maart 1914.