Verzameld journalistiek werk. Deel 7. Nieuwe Rotterdamsche Courant november 1913 - maart 1915

[p. 198]

‘Le timbre d'argent’

Brussel, 3 Maart.

Behalve misschien voor de eigene landgenooten - dezen althans beweren het, en sommigen hebben inderdaad reden tot klagen - is de Muntschouwburg te Brussel het meest-gastvrije huis der wereld. Wagner vond er zijn eerste Fransch publiek, dat hem begreep, waardeerde en weldra beminde. De Italianen hebben er huis gehouden alsof zij zich in een overwonnen land bevonden. Indertijd zagen Lalo en Reyer er hun talent bevestigen voor dat Parijs het maar erkennen wilde. Na Massenet mochten jongere Fransche componisten - Paul Dukas met zijn ‘Ariane et Barbe-bleue’, Pierre de Bréville met ‘Eros Vainqueur’ - er de eerste opvoering van hun werk beleven in voorwaarden, die dat werk zeer ten goede kwamen. Geen stad was Brussel voor - na de creatie te Parijs - om Debussy's ‘Pelléas et Mélisande’, met de onvergetelijke en onvergelijkelijke Mary Garden voor het voetlicht te brengen. Maar geene toondichters mogen zich ten onzent ‘thuis’ gevoelen, als Vincent d'Indy en als Camille Saint-Saëns.

Ik zei u, pas een paar maanden geleden, wat d'Indy, - aan onze bewonderende landgenooten geïmponeerd door den kieskeurigen en scherpzinnigen Octave Maus bestuurder der ‘Libre Esthétique’, - den Muntschouwburg dankt. Zelfs zijne zuiverst-orchestrale werken worden er op de planken gevoerd. Wat niet kan gezongen wordt eenvoudig gedanst. En niemand klaagt erover. Integendeel.

Wat Saint-Saëns betreft: hij heeft het ten onzent zoover gebracht, dat hij er telkens en telkens een welkome

[p. 199]

gast onzer vorsten is, Weinigen, verzekert men mij (onze schilder Franz Courtens en onze dichter Emile Verhaeren zijn onder deze uitzonderingen) weinigen mochten evenzeer als hij de kunstzinnige hartelijkheid van koning Albert en van koningin Elisabeth ondervinden. Het Brusselsche publiek was hier trouwens de hooge en zoo beminnelijke kunstbewonderaars vooruit geweest: voor Parijs, en onmiddellijk na Weimar, juichten de Brusselaars ‘Samson et Dalila’, toen nog oratorium toe. En een jaar nadien - in 1879 - bracht de Muntschouwburg 's meesters allereerste opera, ‘Le timbre d'Argent’, op de planken. Intusschen was Saint-Saëns bij ons als klaviervirtuoos en als schrijver van symphonische poëmata vermaard geworden. Hij is het gebleven. In zooverre dat hij met ons publiek als een nieuwe huurceel schijnt te hebben willen teekenen, door voor onze opera denzelfden ‘Timbre d'Argent’ om te werken, te vernieuwen, en voor het tegenwoordige geslacht even aangenaam te maken, als het werk voor onze voorouders van 1879 moet zijn geweest.

In 1879 heb ik ‘le timbre d'Argent’ niet mogen toejuichen. Ik woonde toen nog niet in de hoofdstad. En was trouwens pas één jaar oud. Ik hoopte dan ook gisteren de geleden schade in te kunnen halen. Want gisteren werd de verjongde ‘Timbre d'Argent’ in groot gala heropgevoerd: het was het jaarlijksche feest der Pers, waarbij koning en koningin, de laatste in heerlijk Liberty-toilet, de eerste in habiet-costuum - eene innovatie - aanwezig waren. Het was eene prachtige zaal. En eene zeer schoone vertooning.

Ik spaar u verdere mondaniteiten: de namen onzer ministers kent gij beter dan ik, en het spreekt vanzelf dat

[p. 200]

zij allen aanwezig waren. Zal ik de schittering der diamanten van barones X onder woorden trachten te brengen? Zal ik trachten de matte pracht te suggereeren, die het peerlensnoer van mevrouw Y op de donzen schouders tooverde als op het blankste fluweel? Neen, neen, ik zal het niet. En verder zouden al de kollega's der Brusselsche kranten waarlijk al te fier zijn, indien ik ze in dit blad noemen ging. Ik onthou mij dus, en heb ooren en oogen nog slechts voor ‘Le Timbre d'Argent.’

‘Le Timbre d'Argent’ is haast vijftig jaar oud. Het werk is vijftien jaar ouder zelfs dan ‘Les Contes d'Hoffmann’, van Offenbach. En op eerste zicht verwondert dit wel eenigszins. Want het herinnert onmiddellijk aan Offenbach's meesterstuk, dat veel beroemder werd en veel langer de planken hield; zoodat men zich bezwaarlijk voorstellen kan dat het eerst later ontstond - in 1881 namelijk, terwijl de ‘le Timbre d'Argent’ van 1865 is -, en de toen nog heel jonge Saint-Saëns den wereldberoemden grijsaard Offenbach - die, als ik mij niet vergis, voor de opvoering van ‘Hoffmann's Vertellingen’ stierf - zou zijn voor geweest.

Niet alleen in het onderwerp ligt de gelijkenis tusschen de beide werken, - gelijkenis die goed is te verklaren: eenzelfde librettist had ze geschreven, en het fantastisch-romantische was sedert ‘Robert le Diable’ nog niet van de lucht geweest. Maar ook in de muziek is ‘le Timbre d'Argent’ geheel van zijn tijd, en meer bepaald in de richting van Offenbach's beste werk. ‘Elle va de l' opérette à la tragédie lyrique, schreef de gemoedelijke Saint-Saëns in eene toelichting van zijn eigen werk: eene definitie, die tevens zeer toepasselijk is op de parti-

[p. 201]

tuur van ‘Les Contes d'Hoffmann’. En verder is zij allesbehalve het doorloopend muzikale gewrocht, dat eenheid beoogt en in eenheid hare schoonheid zoekt: als de meeste werken van dien tijd, is ‘le Timbre d'Argent’ eene aaneenschakeling van aria's, koren en orchestrale interludiën, met wat dans ertusschenin en verbonden door een, weinig literair, voor de handeling trouwens hoogst-noodig dialoog-in-proza. De muziek kon dan wel dramatisch worden door het accent: het drama echter werd eigenlijk aangegeven door de korte zinnen die de zangers tot elkander spreken. Zoo is het aanvankelijk ook met ‘le Timbre d'Argent’ geweest: mijne voorzaten hebben hem aldus in 1879 toegejuicht. Nu heeft Saint-Saëns het dialoog vervangen door recitatieven.... die voor mijn part best konden wegblijven. Want zij ontnemen een deel van het karakter der vaak charmante, zuiver-lyrische, hoe dan ook licht-lyrische, en zeer zangerige duetten, aria's en walsen-voor-orkest, die het eigenlijke werk uitmaken.

Een werk, dat trouwens verouderd is en blijft, niettegenstaande het nieuwere bijwerk en de groote zorg der tegenwoordige opvoering. Een werk, dat echter boeit om nog eene andere reden, dat den geur van gedroogde bloemen, dat het als het ware met zich meebrengt. Want mist het dramatische kracht, en blijft de streeling van eene te gemakkelijke sentimentaliteit wel al te oppervlakkig - men kan zich niet onthouden, aan een Olivier Métra of een ander der mindere feestaanvoerders van het, toen reeds op een vulkaan dansende, Tweede Keizerrijk te denken -; staat het, in zijn geheel, beneden de ‘Contes d'Hoffmann’ met hunne aangrijpende menschelijkheid: toch iets maakt van ‘le Timbre d'Argent’ voor ons eene aangename verras-

[p. 202]

sing: in het onsamenhangende der partituur hoort men zoowaar de eerste leitmotive, die wel ooit geschreven zijn geworden.

Dit is nogal goed te begrijpen: symphonist avant tout (een zuiver dramatisch musicus zou Saint-Saëns nooit worden), kent de toondichter de waarde van het muzikale thema. Zijn vorige arbeid, die hem reeds in 1865 tot een jongen meester had gemaakt, ging de symphonische baan uit. De opdracht, ‘le Timbre d'Argent’ te schrijven (want het is, geloof ik, eene bestelling geweest), kan den innerlijken drang van den zuiveren musicus niet hebben gesmoord. En daarom zal het werk bij eerste opvoering - tien jaar nochtans nadat het was voltooid - misschien wel wat hebben bevreemd, terwijl het voor ons, na zulken langen tijd, juist daardoor eene zekere, en onmiskenbare jeugd bewaart. Te meer daar er waarlijk heerlijk-frissche, waarlijk-geinspireerde bladzijden in voorkomen, en Saint-Saëns er blijk in geeft van zijne aangeboren distinctie en van zijn zoo bijzonder fijn klankgevoel.

Zoodat wij gisterenavond een genot hebben gesmaakt, dat dubbel was: dat om eeuwige musicaliteit en dat van eene voorbijgegane, maar nog steeds weemoedig-verleidelijke muziekperiode.

De Meester heeft er een derde genot aan toegevoegd: de acht-en-zeventigjarige grijsaard heeft voor ons piano gespeeld, met orkest heeft hij zijne rhapsodie ‘Africa’ uitgevoerd. En het was verbluffend van jeugdig vuur, zooniet van groote schoonheid.

N.R.C., 4 Maart 1914.