Verzameld journalistiek werk. Deel 7. Nieuwe Rotterdamsche Courant november 1913 - maart 1915

[p. 171]

‘Moedertaal-voertaal’ en de regeering

Brussel, 17 Februari.

Zooals ik u in mijne telegrammen van verleden week voorzei, maakte heden de minister van wetenschappen en kunsten het amendement bekend, waarvan de tekst in overeenstemming met de heeren Van Cauwelaert, Delbeke, Nobels en Decoster verleden Donderdag al was vastgesteld, maar dat tot op heden geheim zou worden gehouden, vermoedelijk - zooals heel ernstig een ‘pince sans rire’ me daareven zei - om te beletten dat de openbare meening er al te zeer hare hersenschors op vermoeien zou. Men scheen het rechts onnoodig te vinden, over de aldus onherroepelijk vastgestelde zienswijze der regeering in zake ‘moedertaal-voertaal’ nieuwe, en trouwens volkomen nuttelooze discussies uit te lokken; van meetings had men genoeg; het werd tijd dat al die bedilzuchtige en betwetende Vlamingen weer aan hun ambt en maatschappelijke positie terug werden geschonken. En het amendement werd dan ook neergelegd, juist vier-en-twintig uren voor het besproken, neen gestemd zou worden.

‘In al de gemeentelijke, aangenomen of aanneembare scholen is de moedertaal der kinderen de voertaal in de onderscheidene graden van het lager onderwijs.

Tot het eenigszins verzacht toepassen van bovengemelden regel kan, volgens de behoeften der scholen, machtiging worden verleend te Brussel en in de voorsteden van Brussel, alsmede in de gemeenten op de taalgrens. Die verzachtende toepassing mag niet tengevolge hebben, dat het grondig aanleeren van de moedertaal geschaad wordt.

[p. 172]

De ministerieele besluiten tot machtiging worden in het Staatsblad bekend gemaakt.

Het gezinshoofd verklaart, welke de moedertaal of de gebruikelijke taal is. Acht het hoofd van de school, dat het kind niet bekwaam is om de lessen in de door het gezinshoofd aangewezen taal met vrucht bij te wonen, dan kan het gezinshoofd in beroep komen bij het schooltoezicht.

Elk jaar brengt het schooltoezicht een bijzonder verslag uit over de toepassing van bovenstaande bepalingen.’

Of deze tekst alle Vlamingen zonder onderscheid zal bevredigen?

Laat ons beginnen met te wijzen op eene, wellicht onvrijwillige, dubbelzinnigheid. Als wij, na al het voorgaande, lezen: ‘Het gezinshoofd verklaart welke de moedertaal is’, dan leert het tekstverband ons, dat natuurlijk is bedoeld: ‘In de gemeenten, waar de verzachte toepassing van den algemeenen stelregel wordt toegestaan, verklaart het gezinshoofd welke de moedertaal is.’ Leest men echter dit lid zonder het voorgaande, dan kan de interpretatie luiden: ‘Overal in België, verklaart het gezinshoofd welke de moedertaal is.’ - Dat men den tekst aldus uitleggen kan, wordt hedenavond reeds bewezen door de redeneering van den zeer Franschgezinden Soir, die schrijft: ‘Voilà qui est bien. La liberté du père de famille reste absolu. C'est le père de famille qui détermine, en Flandre comme en Wallonie, ainsi qu'à Bruxelles, la langue maternelle ou usuelle.’ Wil men zulke interpretatie ontgaan, die zeer zeker de bedoeling van de heeren Van Cauwelaert en Delbeke, en ook wel die der andere heeren voorbijstreeft, dan zal eene uitdrukkelijke verklaring van den minister dringend noodig zijn. Zonder deze uitdrukkelijke

[p. 173]

verklaring, die bij toepassing der wet van het grootste belang is, staat de deur open voor alle misbruiken; dat men zich op deze voorbereidt in de vijandige gelederen, kan geen twijfel lijden. Het zou mij zelfs heelemaal niet verwonderen, zoo bij de stemming van het amendement de splitsing werd gevraagd: het ware een valstrik, gelijk men er reeds bij de eerste stemming aan de Vlamingen gespannen heeft en waar zij lichtzinnig zijn ingeloopen. Stemmen zij er ditmaal in toe, het amendement tweeledig te laten maken, (eerste lid: ‘verzachte toepassing’; tweede lid: ‘vrijheid in zake taal van het gezinshoofd’), dan wordt het geheele amendement onnoodig, en is Vlaanderen met handen en voeten gebonden aan den vijand overgeleverd, zooals dat in Vlaamschgezinde taal heet.

Wat te denken valt over bewuste vrijheid van den familievader, meer bepaald in de gemeenten waar ‘verzachte toepassing’ wordt toegestaan, hoeft wel niet herhaald. Vermeylen heeft het met een krachtig beeld uitgedrukt: men heeft hem zijne Vlaamsche beenen gebroken, en nu zegt men hem: dans maar! - Op de grenslijn zal het Vlaamschgezinde gezinshoofd vooral naar het belang zien, dat zijn kind heeft, met zijne Waalsche geburen, die wel te verstaan hardnekkig weigeren Vlaamsch te leeren, om te kunnen gaan. Weliswaar zou dat kind, door den dagelijkschen omgang, al gauw het Waalsch dialekt hebben geleerd dat ruim voldoende is voor handel en conversatie, zonder daarom eene zevenjarige Fransche school te hebben bezocht. De ‘verzachte toepassing’ is dus hier alles behalve gewettigd, en de katholieke regeering, die anders zoo heel veel van socialistisch-Waalsche insijpeling op Vlaamschen bodem niet hebben moest, had daarentegen een machtigen dam kunnen opwerpen door versterkt Vlaamsch-

[p. 174]

katholiek bewustzijn, aangekweekt door degelijk Vlaamsch onderwijs. Maar blijkbaar heeft zij zoover niet gedacht...

Wat Brussel-en-voorsteden betreft, daar is de toestand eenigszins anders. Het heeft zeker zijn nut, dat het volk, dat Vlaamsch bleef, omgang hebbe met de voor een goed deel verfranschte burgerij. Maar de vraag rijpt: is het door aan het gezinshoofd de vrijheid te laten, zelf de voertaal van het onderwijs te kiezen, dat men dit doel bereikt? Leert de paedagogie ons niet, dat gelijktijdig tweetalige opleiding alleen tot gelijktijdige tweetalige onkunde kan leiden? Aanvankelijk onderwijs in de moedertaal dus, en aanleeren van de tweede taal te beginnen met den derden graad zou ongetwijfeld de kennis van die tweede taal baten. Het zou het eenige, het allereenigste middel zijn om te beletten dat ‘het grondig aanleeren van de moedertaal geschaad wordt, zooals het amendement zegt... zonder te leeren hoe men dit grondig aanleeren verzekeren zal. En de tweede taal, na reeds gevestigd taalinzicht der leerlingen aangeleerd, zou met heel wat meer vrucht worden onderwezen.

Het beginsel van ‘vrijheid van het gezinshoofd’, afgezien van het feit dat het zinledig is, kan, men ziet het, tot geene, dan verkeerde uitslagen leiden. Weliswaar houden schoolhoofd en schooltoezicht er eene zekere kontrool over. Of zij in de praktijk veel opbrengt zal echter slechts na jaren kunnen uitgemaakt,.... als de taalgrens naar het Noorden toe zal zijn verschoven, en Brussel meer en meer voor Vlaanderen verloren zal zijn.

Kan dit laatste, juist bij middel van die vrijheid van den huisvader, niet worden tegengegaan? Ja, vermits telkens vijf en twintig Vlaamsche kinderen recht hebben

[p. 175]

op een Vlaamsche, door staat, provincie en gemeente gesubsidieerde klas. Maar die officieele toelagen zijn verre van toereikend, om die klassen recht te houden; de Vlamingen zouden dus weêr maar eens in hun zak moeten schieten, alleen omdat men hunne primordiale rechten ontkent....

Machtiging tot het afwijken van den stelregel ‘moedertaal-voertaal’ wordt bij ministerieel besluit verstrekt. Ik heb er u al meer dan eens op gewezen, hoe dit, zoo niet nu, dan later, de deur openstelt voor willekeur. Te meer daar dit ministerieel besluit feitelijk onnoodig is. Er bestaat immers een koninklijk besluit, dat de moedertaal of meest-gebruikte taal in elke Belgische gemeente, om de tien jaar bij de volkstelling vaststelt. Men merke dat in heel het nieuwe amendement niet de minste spraak is van ‘tweetalige’ gemeenten. Aldus wordt impliciet erkend, dat voor iedere gemeente maar eene moedertaal bestaat. Het brengt weêr meê dat de gouden stelregel ‘moedertaal-voertaal’ nergens ‘verzachte toepassing’ eischt, dan waar een belangrijk gedeelte der bevolking, laat ons zeggen een vijfde, eene andere taal streekt. Aan dat gedeelte kon dan het recht toegekend op scholen, waarvan de voertaal die andere taal zou zijn. Zoodat de tekst van het amendement had kunnen luiden: ‘De moedertaal wordt vastgesteld op de gegevens der tienjaarlijksche volkstelling.’ In de Brusselsche agglomeratie en op de taalgrens, kan, zóo éen vijfde der bevolking als erkende moedertaal eene andere dan die der meerderheid heeft, op vraag van dit gedeelte, verzachte toepassing van den algemeenen stelregel worden toegestaan.

Ziedaar een paar beschouwingen die het nieuwe amen-

[p. 176]

dement uitlokt. Na bespreking bij tweede lezing - morgen dus - kom ik er, als op heel de wet trouwens, op terug.

N.R.C., 19 Februari 1914.