Verzameld journalistiek werk. Deel 7. Nieuwe Rotterdamsche Courant november 1913 - maart 1915

[p. 81]

‘La Phalene’

Brussel, 20 December.

Meen niet dat ik u op de vervaarlijke en perverse paden meênemen wil, waar de nauwgezette plichtvervulling van uw correspondent te Parijs wel gedwongen is, u nu en dan te leiden. Nog zoo heel lang niet geleden werd aldaar een stuk vertoond van Henry Bataille, dat eveneens ‘Phalène’ heette. En daar werd u dan hier naar alle behooren verslag van gegeven.

Nu is het geenszins voor deze ‘Phalène’, dat ik een kleine vijf minuten beslag leg op uwe aandacht. Den hemelen dank! er zijn nog andere phalènes dan de angstwekkende nachtvlinders, die de Parijzer lucht onveilig maken. Deze, waar ik het over heb, is ook wel een monster, en zelfs een even-verleidelijk monster. Maar het is, als ik mij aldus uitdrukken durf, een veel gezonder, of althans veel minder gevaarlijk monster, daar het alles gedaan moet krijgen alleen met zijne armen en beenen (wat, ik geef het toe, al véél is), vermits het voor het overige - zijn naam duidt het aan - zoo stom is als een walvisch (hetgeen, gij zult het op uw beurt toegeven, bij vrouwelijke verleiding toch wel het allerergste mankement mag heeten).

Ja, mijn nachtvlinder spreekt niet. En is eene danseres. Mijn ‘Phalène’ is geen tooneelspel: het is een ballet. En daarenboven een Vlaamsch kunstwerk van merkwaardige hoedanigheid....

- Wat gij, Hollanders, ons in allereerste plaats benijden moogt: het balletkorps van den Muntschouwburg. Ik

[p. 82]

spreek van het ‘korps’, niet van al de balleteuses afzonderlijk, hetgeen mij waarlijk al te ver kon voeren. Ik spreek u van het korps, dat ons ieder jaar, op gesteld tijdstip, en buiten de tot-choregraphische-oefeningen-herleide-symphonieën of de verrassingen die eene of andere opera ons brengen komt, een degelijk en deugdelijk, een echt en confortabel, een prettig-traditioneel ballet brengt, als in den ouden goeden tijd, waar zulke periodische kallisthenie van alle jonge, zoo goed als oude, abonnementen der opera eene behoefte, eene levensvoorwaarde was, zonder dewelke een theaterseizoen zich niet denken liet.

Geen ballet dus, zooals deze, waar de symphonische werken van Vincent d'Indy en Weber (ik denk aan ‘Istar’ en ‘Le spectre de la Rose’, te Brussel, zoo als ge weet, op de planken gebracht) in alle argeloosheid en, waarschijnlijk niet zonder verbazing aanleiding toe gaven, geen rhythmisch reageeren, zooals wij kennen van Isadora Duncan, zooals Napierkowska ons verleden jaar in den Cercle artistique openbaarde, of waarmee Jacques-Dalcroze ieder pas-geboren kind tot eene orphisch-bezetene maenade herschept, en zelfs geen Russische acrobatie in decors van Bakst, waar tot de muziek van een Claude Debussy toe als nederige eigenaresse aan onderworpen wordt. Neen: een ballet, een ballet-tout-court, een ballet met de gebruikelijke ‘nummers’, de gebruikelijke opvolging van ‘passen’, en het gebruikelijke eindgalop, het trouwe ballet onzer voorvaderen, met de helft der danseresjes in jongeling-vertoon: met de ‘danseuse noble’, die van de liefde niet wil weten van de ‘première danseuse travestie’, dewelke op hare beurt gaat vrijen met de meer

[p. 83]

goedschiksche ‘première danseuse demi-caractère’, puur om de jaloerschheid te wekken van voornoemde ‘danseuse noble’, dewelke eindelijk toegeeft, na veel gekokketteer; waarna de gezamenlijke dames, aangevoerd door de ‘coryphées’, van louter instemming met aanstekelijke lichtvoetigheid aan 't huppelen gaan.

‘Et je n'ai pas trouvé cela si ridicule’, zei eens François Coppée. En de abonnementen, zoo jonge als oude, deelen blijkbaar in dit gevoel, vermits ieder jaar ons dergelijk danssfeertje terugbrengt, voorbereid door il maëstro Ambrosiny, die telkens voor het libretto, of liever het scenario, zorgt.

Wat de muziek betreft: zij is hier bijzaak. Sedert enkele jaren werd zij gevraagd aan Lauwerijs, die anders veel talent heeft, maar het niet te grabbelen heeft gegooid, noch in ‘Quand les Chats sont partis’ noch in ‘Hopjes et Hopjes’. En daar had hij misschien groot gelijk in. Dit jaar echter werd de partituur opgedragen aan August de Boeck. En daarom spreek ik er u van.

August de Boeck staat vooral bekend als opera-componist. Zijn ‘Reynaert de Vos’, éen der bijval-stukken van de lyrische opera te Antwerpen, werd ook in Frankrijk op veel lof onthaald. En zijn ‘Winternachtsdroom’ wordt terecht geroemd als een der allerbeste producties van onze jonge lyrische kunst. Terwijl de massa zich gaarne gaan laat op de decoratieve breedheid zijner cantates, trekken zijne liederen aan door echtheid der emotie en zuiverheid der melodie. Maar bij dat al houd ik van De Boeck om toch nog heel andere begaafdheden: die, namelijk, van den symphonist. Volmaakt musicus; zonder grondig omwentelaar te zijn een harmonist en een contrapunctist

[p. 84]

van veel kennis, fijnen smaak en groote frischheid, gaat zijne Vlaamsch-Brabantsche gulheid, vooral in zijne orchestrale werken, nooit zonder imponeerende distinctie en vaak-verrassende klankverfijning. Hij is, met Gilson, éen der weinigen ten onzent, die bewijzen, dat muzikale inspiratie zich nog in andere bestanddeelen dan louter in den melos openbaart. Ik meen eens van hem gelezen te hebben: ‘Onze musici vergeten te veel, dat muziek-schrijven een ambacht is’; hij alleen mocht dit met deze brutaliteit zeggen, niet alleen omdat hij dat ambacht zoo meesterlijk beheerscht, maar omdat het bij hem natuur, rijke en overvloedige, maar sobere en beteugelde, en daardoor meestal gedistingeerde, hoe ook meestal uitbundige natuur is.

‘La Phalène’ is voor Aug. De Boeck gelegenheid geweest, om blij en schoon symbolisch werk te leveren. Hij is er ten volle in geslaagd. Maar waarom, vraag ik mij af, zich dat blok-aan-het-been imponeeren, dat een scenario is, en zelfs het dunne en elastische scenario van een ballet als deze ‘Phalène’, als men, gelijk Kloos, muziek, symphonische muziek in zich heeft voor wel duizend optochten? Wanneer laat De Boeck ons een nieuw ‘Scherzo’ smaken, als het van hem beroemde, zonder ons te dwingen naar danseressen-beenen te kijken? Want dit zijn twee genietingen, die zeer goed uit elkander te houden zijn en, in samenwerking, elkander storen....

En laat mij toe, tot slot, van den os op... den walvisch te springen. Want ‘Phalène’ (dat vrouwelijk en mannelijk is: ‘Un tigre n'est pas un phalène’, schreef eens mijn hooggeachte collega Robert de Monterquion-Fezensac) beteekent inderdaad in het Grieksch (Phalaina): walvisch

[p. 85]

ofte zeegedrocht. Hoe ze er toe komen een vlinder, zij het dan ook een nachtvlinder, ‘walvisch’ te noemen?, vroeg uw Parijzer correspondent zich af, toen hij over het stuk van Bataille schreef. Mag ik er hem op wijzen, dat een andere nachtvlinder ‘Sphinx’ heet, en dien naam dankt aan de uitdrukking van zijn kop? Misschien staat de etymologie hier voor eenzelfde geval? En wil verder ‘phalos’ niet ‘blank’ zeggen?....

N.R.C., 23 December 1913.