Verzameld journalistiek werk. Deel 7. Nieuwe Rotterdamsche Courant november 1913 - maart 1915

[p. 46]

In den Muntschouwburg

Brussel, 2 December.

Dierbaarste der boeken! Hoe dikwijls hebt gij mij laten leven in het blijde, maar kalme licht eener nooit getaande bewondering; hoe vaak zelfs zijt gij mij troost geweest in uren van leed en zorg, betooverende Odusseia, compendium van machtige en teedere menschelijkheid, waar alle menschelijke driften en drijfveeren, en alle liefde en alle smart, als nergens echt, als nergens eenvoudig, rustig en grootsch gelijk de eeuwigheid, eeuwig in leven! Ik neem u telkens weêr ter handen; geen boek heb ik zoo vaak gelezen, geen is mij naar den geest en in den letter meer vertrouwd. En telkens keer ik uit mijn lezen naar de werkelijkheid van het dagelijksche leven terug met een gevoel van verwonderde afzondering wel, maar tevens met meer naastenliefde, met een ruimer hart, met een gelouterden geest, met heel mijn wezen vol onuitsprekelijke teederheid, omdat ik geleefd heb in eene atmospheer waarin de minste beweging des gemoeds zich uitzet tot het sublieme, waarin elk gebaar de beteekenis krijgt van het definitieve, waarin al het nuttelooze tot het ongeziene verijlt, en niets kan ademhalen dat niet te ademen vermag in de onbegrensdheid van het absolute....

Zondag heb ik weêr in de Odusseia gelezen. Want gisteren, Maandag zou ik in den Muntschouwburg de première bijwonen van ‘Pénélope’, door René Fauchois voor het gedicht en Gabriël Fauré, bestuurder van het Conservatorium te Parijs, voor de muziek. En ik zeg het maar onmiddellijk: het is, voor den getrouwen Odusseia-lezer, die ik ben,

[p. 47]

geen desillusie geweest.

Ik was anders wel wat bang voor dien Fauchois. Een paar jaren geleden vertoonde een Fransch gezelschap hier te Brussel - en, naar ik meen, ook in Holland - een drama, dat het leven van Beethoven met begeleiding van deszelfs muziek op de planken bracht. Het was een heiligschennis om den kalmsten mensch te ergeren: als tooneelwerk een prul, als adaptatie aan een ongelooflijke handeling van Beethoven's kunst, een ontheiligende verknoeiing. Men vond voor den schrijver maar ééne verontschuldiging: hij was misschien alleen zeer naïef, en had gehandeld met de meeste goede trouw der wereld. Maar kort daarop kreeg de heer Fauchois het in zijn hoofd, na Beethoven romantisch verburgerlijkt te hebben - wat hem verlaagde tot een futloozen drakenheld (en hierbij moet gij vooral maar niet aan Siegfried denken) - de zuiverste glorie van de Fransche poëzie en van het Fransche genie, Jean Racine, van zijn voetstuk te halen. Er was geen twijfelen meer aan: die Fauchois was kwaadaardig, gelijk de monomanen, die zich verongelijkt achten. Verre van naïef te zijn, was het een booze ziel. En 't Fransche letterbent deed geen blad om den mond, en knoopte zijn bevinding duchtig in den Beethoven-adaptator zijn ooren.

Is de heer Fauchois met Racine verzoend? Hij heeft, met zijne ‘Pénélope’, die boven vele eigenlijke libretti staat, in elk geval eene daad beslecht, die hem met de literatoren verzoenen kan, hij heeft ditmaal voldoende eerbied betoond voor Homeros, en.... kwasi-Raciniaansche verzen weten te schrijven. Want zijn lyrisch treurspel in drie bedrijven, dat de Odusseia op den voet volgt, doet dit op de wijze waarop het Fransche classicisme Sophokles

[p. 48]

en Euripides geschikt maakte voor het publiek der Groote Eeuw.

Nu is, helaas, met dat al Fauchois noch een groot dichter, noch een diep psycholoog. Ik voeg er onmiddellijk aan toe: te beter, vermits hij Gabriël Fauré als medewerker had.

Ik heb u dezen laatste niet voor te stellen: hij is eene, eenigszins vage, niet zeer mannelijke, geenszins revolutionaire personaliteit. Maar om zijne aanminnigheid, zijne fijnheid, en den adel van al wat uit zijn geraffineerd-eenvoudig en innig-diep gemoed ontwelt heeft hij sedert lang ieders eerbied afgedwongen. Die eerbied zal nu, ook bij meer kantige naturen, die met beslistheid de nieuwere Duitsche muziek tot in hare verste consequenties aankleven, zeker met deze ‘Pénélope’ tot grootere waardeering en misschien zelfs tot bewondering stijgen. Want, drijft Fauré de vereenvoudigende verfijning niet tot de uitersten, waar Debussy zich in vermeit: zijne beheersching van eene techniek die alle middelen aandurft, al doet zij het met voorzichtigheid en een verbazenden goeden smaak, verdort nooit tot handig musiceeren de steeds wellende bron van eene overvloedige, hoe dan ook kieskeurigbeteugelde inspiratie. Dit groote, zoo niet grootsche werk, dat zijn oorsprong vindt in de zuiver Fransche traditie, wordt nooit gemakzuchtige navolging. De persoonlijkheid van den toondichter, hoe ook geschoold en van de school afhankelijk, gaat nooit onder in schoolsche normen, laat zich nooit knellen in bij voorbaat gestelde vormelijkheid. Steeds beheerscht, weliswaar, de Geest heel de ordinatie van het muziekdrama; maar zelfs waar hij al te gevoelig kontrool houdt over te gemakkelijke overgave en het noo-

[p. 49]

dige evenwicht, scheidt hij zich nooit af van het innige gemoed. Zoodat deze ‘Pénélope’ een werk is, waar de liefde wel steeds beheerscht wordt, maar de beheersching nooit zonder de liefde gaat.

Het gevolg is geweest een feest van nobele aandoeningen. Fauré heeft de Odusseia doorvoeld, en dankbaar bemint hij ze. Doordrongen van klassieke schoonheid, gelijk een Franschman die smaken kan, - en bij voorbaat weten wij, dat wij hier ver zullen blijven van de tragiek, die Strauss ontwikkelt in eene ‘Elektra’, hoe welkom zij ook ware geweest bij de slachting der pretendenten, die Fauré niet heeft weten te bezielen, - doordrongen dus van klassieke schoonheid, heeft Fauré ze zelfs in haar breeden ernst, en zonder de sentimentaliteit die men van hem vreezen kon, weten weêr te geven. Zijn werk is, ook muzikaal, vol groote, diepzinnige, vereeuwigde gebaren, die in u het woord ‘meesterwerk’, in zijne beteekenis van harmonieuze hoe dan ook strenge volmaaktheid, oproept. En waar het de groote lyrische tragédienne Claire Croiza is, die ‘Pénélope’ zingt, kan men thans in den Muntschouwburg een kunstgenot smaken, dat ik alleen vergelijken kan bij de eerbiedwekkende indrukken, die sommige Glück-uitvoeringen in mij nalieten.

- Voor een paar weken ging, in denzelfden Muntschouwburg, het laatste gewrocht van den heer Raoul Gunsbourg. Gij weet dat deze... toondichter zijne opera's door anderen laat orchestreeren, die het trouwens doorgaans heel knap doen. Het laatste gewrocht van Gunsbourg heet ‘Venise’, en... ik had na de eerste vertooning waarlijk den moed niet, er u over te schrijven: zooveel modieuze en brutaal-aanstellerige platheid stelt gij u niet voor. En nu ik ‘Pénélope’ gehoord heb...

N.R.C., 6 December 1913.