Verzameld journalistiek werk. Deel 6. Nieuwe Rotterdamsche Courant januari 1913 - november 1913

[p. 652]

De schoolwet
XIII

Brussel, 4 November.

‘Er zijn in het land’, riep gisteren Vandervelde in eene socialistische meeting uit ‘honderden duizenden liberale en socialistische vrijdenkers; welnu, slechts enkele honderden daarvan ontslaan hunne kinderen van het godsdienstige onderwijs, zooals de wet van 1895 hun toelaat.’ Dit is inderdaad een feit van de grootste beteekenis in België: terwijl de katholieke ouders stelselmatig en tuchtbewust hunne kinderen naar de konfessioneele school zenden, heerscht onder de vrijzinnigen eene onbegrijpelijke onverschilligheid. De geloovige gezinnen laten zich, inzake onderwijs, leiden door wie zij in deze bevoegd achten. De vrijdenkers zien naar zulke bevoegdheid niet uit, of beter, zelfs al heel weinig bevoegd, sturen zij hunne kinderen naar de gemeenteschool, zonder zich verder te bekommeren wat op die school gebeurt. Zoo echte schoolneutraliteit dan ook zoo weinig bestaat, dan is dat zeker aan deze ouders te wijten, op wier onverschilligheid de kerk haar onderwijsmonopolium bouwt, hierin zeer dikwijls geholpen door de moeders, die, godsdienstig gebleven, de geestelijke leiding der kinders uit de handen van den vader nemen.

Heden kwam Vandervelde op deze aanklacht terug: ‘Terwijl men het ons onmogelijk maakt, zoo financieel als moreel, scholen in het leven te roepen naar onze eigen inzichten,’ zei hij, ‘zien wij het hoogere onderwijs tot zelfs op de universiteit te Brussel toegevingen doen,

[p. 653]

en liberale ouders hunne kinderen naar katholieke middelbare scholen sturen. Met het lager onderwijs is het, gij weet het, nog veel slechter gesteld: daar is de kerk feitelijk meester, bijna overal. Daar hebben de opvolgenlijke wetten voor gezorgd. Een ding moest nog bij wette geregeld: de geldkwestie. De klerikalen wilden hunne scholen niet langer zelf betalen: daar was immers de staat voor. Heel de onderhavige wet is niets anders, dan de regeling van dit vraagstuk. Gij biedt ons in de plaats leerplicht aan. Wij aanvaarden. Maar willen van geen transactie weten waar het geldt wereldsch kosteloos onderwijs. Het eerste verwerpt gij; het tweede staat gij slechts gedeeltelijk toe. Gij geeft ons, zegt gij verder, den vierden graad. Ik erken het eveneens. Maar ook hier blijf ik, evenals bij uw leerplicht, evenals bij uw kosteloosheid, sceptisch. Want voor leerplicht biedt gij geene andere sanctie dan... den gendarm; uwe kosteloosheid zal niet verder strekken dan het beschikbare geld in uwe kas; en uw vierden graad zal waarschijnlijk niet meer dan eene parodie zijn, vermits hij door niets voorbereid is... Laat ons nu even spreken over de leerkrachten. Het is onwaar dat het getal congreganisten in onze scholen verminderd zijn: de katholieke onderwijzers klagen genoeg hierover. Trouwens, wat kan het ons schelen, of uw onderricht gegeven wordt door geestelijken of door leeken, daar deze laatsten niet dan uwe politieke agenten zijn!... Men schermt hier heel wat met dat woord schoolonzijdigheid.

Ik hou niet van het woord neutraliteit; ik ben een strijder. Maar wat ik op school wil: vrede en liefde; en daarom moet al wat tot tweedracht leiden kan, vermeden

[p. 654]

en geweerd. Trouwens, ik geloof niet dat onzijdigheid noodzakelijk ongodsdienstig moet zijn. Zij sluit den godsdienstzin niet uit; ook wordt zij, b.v., in Amerika door overtuigde katholieken aanvaard. Zoo ook in Engeland. In België stuit het princiep op talrijke argumenten af. De heer Woeste vreest dat zij tot demoralisatie leidt; de heer Poullet meent dat zij verraad is tegen de beginselen. Laat ons zien, wat die opwerpingen waard zijn. Men beweert dat in Frankrijk de criminaliteit is aangegroeid naarmate de scholen minder godsdienstig werden. Maar de statistieken bewijzen dat die criminaliteit vermindert, en niet grooter is dan, b.v. in Duitschland en in Oostenrijk, waar het confessioneel onderwijs heer en meester is. De toestand is trouwens dezelfde in alle landen; in Engeland is de criminaliteit het meest afgenomen sedert de oeconomische voorwaarden er verbeterd zijn. Verder bewijst een professor van de Alma Mater te Leuven, dat de criminaliteit in Vlaanderen grooter is dan in Wallonië: ik laat aan u-zelf over, de gevolgen te trekken... Het argument-Poullet luidt: neutraal onderwijs is onvereenigbaar met godsdienstige beginselen. Dit spreek ik tegen. Stellen wij de vraag in feite, dan constateeren wij dat op de neutrale school bij het onderwijs van vakken als geschiedenis, burgerlijke plichten, enz., de vakken dus waar onzijdigheid het moeilijkst om behouden is, steeds de geest der meerderheid wordt gevolgd. En wie is meerderheid in den lande? Gij!... Waarheid is, dat heel het Belgische onderwijs met religiositeit doortrokken is, tot op de gemeentescholen toe van bijna-uitsluitend vrijzinnige voorsteden van Brussel, als zijn Elsene en Anderlecht. Waarachtig, gij zijt het niet, die klagen moogt:

[p. 655]

wij hebben er meer recht toe, dan gij! - Ik weet wel: gij eischt van de leerlingen meer dan godsdienstigheid: gij wilt strijdend geloof. Maar hebt gij dan uwe vrije scholen niet meer, waar daar in voldoende mate voor gezorgd wordt? Och, wij weten het wel: wat gij hebben wilt: heel het openbaar onderwijs met uwe principes drenken; gij wilt anders niet meer dan confessioneele scholen!... Gij beroept u hierbij op de vrijheid van de huisvaders.

Indien gij maar eenigszins logisch waart, dan zoudt gij aan al de huisvaders het middel moeten verschaffen, hunne kinderen te sturen naar scholen die aan hunne inzichten beantwoorden. Elke groep zoudt gij voldoende toelagen moeten verstrekken, om haar toe te laten de school op te richten die haar ideaal verwezenlijkt. Maar dit zult gij niet doen, natuurlijk.... - De overgroote meerderheid der schoolkinderen geniet godsdienstonderricht. De helft trouwens gaat op vrije scholen. In een land, waar een miljoen kiezers links stemmen, zijn slechts tien ten honderd der kinderen ontslagen van den godsdienstleergang. Daartoe helpt niet alleen drukking: daar zijn de vrouwen en daar is eene, trouwens eerbiedwaardige, traditie. Zoo eerbiedwaardig, dat eene regeering van links zeker aan de gemeenten de vrijheid zou laten, een leergang in den godsdienst op de officiëele scholen in te richten. Ik heb zelfs de overtuiging, dat een linkerministerie zelfs de toelagen aan het vrij onderwijs zou behouden. Maar wat het eerst en vooral zou eischen: waarborgen. Die kontrool, gij weigert ze ons. Daarom weigeren wij u onze stem. Want onverdeeld vertrouwen kunnen wij in uwe scholen niet stellen: wij kennen te goed, al is

[p. 656]

het ondanks u, de boeken die men er gebruikt. Wij weten te goed - wij hebben onweerlegbare bewijzen - van welken geest er het onderwijs is doordrongen. En gij zoudt eischen dat wij, die in uwe scholen door de modder worden getrokken, zulke scholen zouden betalen?!..... De tijd is gekomen, hardnekkigen weerstand te bieden aan den stormloop der kerk. Wij weten dat thans eene vlaag van mysticisme over de wereld waait. Het moet voor ons een spoorslag zijn om het beginsel te verdedigen, dat ons het dierbaarst is: de schoollaïciteit. Gij zaait verdeeldheid en haat. Wij, we willen vrijheid!’

Aldus de, zeer toegejuichte, Vandervelde.

N.R.C., 6 November 1913