Verzameld journalistiek werk. Deel 6. Nieuwe Rotterdamsche Courant januari 1913 - november 1913

[p. 637]

‘Istar’

Brussel, 30 October.

Wij hebben met onzen Muntschouwburg aan het buitenland al heel weinig te benijden: samenstelling van het gezelschap en zelfs van het repertorium, zij staan boven het peil van wat men verwachten zou in een, per slot van rekening klein land. Onze opera staat in den vreemde goed aangeschreven. Parijs ontneemt ons meer dan eens onze zangeressen en zangers, en stuurt ons minstens twee- driemaal in 't jaar zijne critici toe tot bijwonen van ‘premières’. Meer: het is het buitenland dat eerder ons, Brusselsche Belgen, iets te benijden zou hebben, en ik zeg u maar onmiddellijk wat dit is.

Het is eerst en vooral, dat sedert ruim tien jaar de Muntschouwburg er op uit is, het klassieke en romantieke repertorium door model-uitvoeringen weer in eere te herstellen. Hij verschafte ons het genot van Glück-reeksen, waarvan de laatste, nu vijf jaren geleden, met Mevrouw Croiza, onvergetelijk is. Hij dorst het verder aan, de dramatische werken van Berlioz, die zoo zelden, zelfs in Frankrijk, uitgevoerd worden, ten tooneele te voeren; en zoo mochten wij ‘La Damnation de Faust’ toejuichen, en zelfs, in één enkelen dag, zooals 's Meesters vurigen wensch was en wat nergens nog was gebeurd, de twee deelen van ‘Les Troyens’, de grootste dubbele epische opera.

Hoewel zeldzaam, hadden deze praestaties echter toch niets eigenaardigs. Zoo niet in Frankrijk, kan men ze zich goed voorstellen in Duitschland; al komt intusschen den Muntschouwburg de eer toe ze in België - ik herhaal:

[p. 638]

een klein land - te hebben aangedurfd... Er is echter meer, dat wél degelijk eigenaardig is. Het is, dat de Muntschouwburg er herhaald naar gestreefd heeft, oratorio's, als oratorio gedacht, plastisch voor te stellen, en dit, naar alle waarschijnlijkheid, ten gevolge van den grooten bijval die werken als ‘La Prise de Troie’ en ‘Les Troyens à Carthage’, anders toch ook niet zoo heel dramatisch-werkende scheppingen, bij ons publiek genieten mochten.

Want het begon met ‘L'Enfance du Christ’, eveneens van Berlioz. In eene prachtige opvolging van ‘tableaux vivants’, ontworpen door niemand minder dan den smaakvollen teekenaar Fernand Khnopff, werd, tot geneuchte van oog en oor, en bij uitnemende vertolking van zangers en orkestrale krachten, het oratorio in beeld gebracht. Enkele maanden daarop werd dramatisch-drastischen vorm gegeven aan het oratorio, dat Vincent d'Indy ontleend had aan ‘Das Lied von der Glocke’, en toen mochten wij vaststellen hoe de belangrijke koren, die heel het werk dragen, aldus en onder deze nieuwe voorstelling prachtig tot hun recht kwamen. En nu is het met een ander werk van Vincent d'Indy - een meester die heel wat aan den Muntschouwburg, waar zijn ‘Fervaal’ en zijn ‘Etranger’ voor het eerst werden opgevoerd, te danken heeft - nu is het met ‘Istar’ dat het experiment der ‘verbeelde’, der zichtbaar-gemaakte, hoewel slechts als oorgenot bedoelde muziek wordt voortgezet.

‘Istar’ is, in de bedoeling van den componist, eene ‘suite de variations symphoniques’,. Het is louter-or-kestraal werk. Het kon dus alleen choregraphisch, beter nog kallistenisch worden op de planken gebracht. Hierin

[p. 639]

was het voorafgegaan geweest, verleden jaar door ‘Le spectre de la rose’, eene suite van Weber, geïnspireerd op een gedicht van Heine, en symphonisch bewerkt door Berlioz. Toen kregen wij, terwijl schoone muziek ons streelen kwam, heerlijke Oostersche visioenen te bewonderen. De poging - die trouwens haar oorsprong heeft in de Russische balletten - werd dezer dagen hernieuwd met ‘Istar’. En ik kan u geen beteren raad geven, dan dit naar Brussel te komen zien.

‘Istar’ is, gij weet het misschien, eene buitengewoonschoone parituur. Programma-muziek, in dezen zin, dat zij berust op eene Indische legende, die juist dezelfde is als die van Orpheus.... maar omgekeerd. Istar, namelijk, is eene jonge dochter die op zoek gaat naar haar bruidegom. Dat loopt nu juist niet op rolletjes: voor zij aankomt en den jongen in de oogen mag zien moet zij door zeven poorten, en telkens de wachters van deze vermurwen. Telkens ontnemen zij haar een kleedingsstuk: eerst hare tiara, dan haar bovenkleed, enz..., totdat zij, aan de poort nummer zeven gekomen,.... niets meer af te leggen heeft dan haar schaamtegevoel. En aldus kan zij in de armen vallen van den welbeminde, die blijkbaar niet beter vraagt.

Programma-muziek dus, deze ‘Variations symphoniques’, en nochtans van de zuiverste muziek, die men zich denken kan, en die berust op een geniale gedachte. - Als men van ‘variations’ spreekt, dan denkt men onmiddellijk aan steeds stijgende verwikkeling; de toondichter gaat uit van een enkelvoudig thema, om het door de middelen die de muzikale techniek hem aanbiedt, op te smukken. Nu heeft Vincent d'Indy juist andersom gedaan. Van een zeer verwik-

[p. 640]

kelde samenstelling komt hij, geleidelijk, tot het enkelvoudige. Het genie ligt hierin dat zijne muziek Istar, de eerste rijk-opgetooide Istar, van poort tot poort - deze zijn in de partituur tot vier herleid - volgt, en zich met haar van een of meer ornamenteele bestanddeelen ontdoet, zoodat het hoofdthema - de nadering tot den geliefde - steeds duidelijker wordt, en eindelijk uitstraalt in volle, naakte klaarte. En nu gebeurt het, dat het inzicht van een componist in deze door de kallisthemie wonderbaar wordt gediend. ‘Istar’, in de concertzaal uitgevoerd, kan nooit de evidentie van bedoelingen bereiken, als aldus onder gezichtsvorm gebracht.

Trouwens, de ensceneering is in de Muntschouwburg schitterend en toch sober genoeg om niet alle aandacht van de muziek af te leiden. Wie anders niet gaarne eene kunstuiting van haar doel ziet afgewend - en ik ben onder dezen - moet zich hier neerleggen bij de vaststelling: de choregraphie dient hier waarlijk de symphonie.

Voor bezorgde huismoeders moet hieraan toegevoegd dat de danseres, die Istar verbeeldt, bij het uitkleeden lang niet zoover gaat als in de Indische legende wordt aangegeven. ‘La jeune fille y peut donc conduire sa mère’, gelijk Boileau zou hebben gezegd....

N.R.C., 3 November 1913.